گمانه‌ها در باره مذاکرات غیر مستقیم برای توافق‌ها

همدلی|خلیل خوش سیما: هواپیمای حامل رئیسی و همراهانش پس از سه روز سفر نسبتا «پر حاشیه با متن کم رمق»، بدون جذابیت‌های پوپولیستی همانند احمدی‌نژاد، به دور موضوعات دیپلماتیک و تاثیرگذار بر سیاست خارجی و اقتصاد، چون دوران روحانی و ظریف، پنج شنبه بر زمین نشست. رسانه‌های دو طرف سیاست ایران هر کدام به ظن خود تعابیری از سفر داشتند. دفتر سیاسی این دوره از حضور یک رئیس جمهور ایرانی در نیویورک در حالی بسته شد که رسانه‌های وابسته به جریان اصلاح طلب و تدبیر در این دفتر حاشیه‌ها را هاشور زدند و رسانه‌های نزدیک به دولت و حاکمیت عیار ارزش‌ها را نشان دادند. نگاهی به اخبار برآمده از دیدارها نشان می‌‌داد که نباید اتفاق خاصی در مسیرصعب ایران – نیویورک به وقوع پیوسته باشد و هنوز زنگار کدورت چند دهه‌ای دو کشور نه تنها زدوده نشده، که شاید پس از قرآن سوزی‌ها در اروپا و حمایت سال گذشته غربی‌ها از اعتراضات داخلی ایران و سخنان رئیسی در سازمان ملل که 80 درصد آن را موضوعات مرتبط با ارزش‌های دینی و ایدئولوژی دولت سیزدهم تشکیل می‌داد احتمالا فضای گفت و گوهای پشت پرده نیز مه آلود باشد.
این سفر در حالی پایان یافت که بسیاری آن را مواجهه‌ نزدیک ایران با آمریکا برای ادامه روند گفت و گوهای پشت پرده و تحقق گمانه‌ها درباره احتمال رایزنی طرف‌های مقابل از طریق واسطه‌ها می‌پنداشتند. به گفته رسانه‌های منتقد، این سفر نه تنها دستاورد سیاسی و دیپلماتیک منحصر به فردی نداشت، بلکه به اتخاذ مواضع بیشتر ایدئولوژیک تیم دولت سیزدهم ختم شد؛ مواضعی که به نظر می‌رسد از سوی رئیسی و همراهانش به شکل کاملا تعیین شده و هماهنگ در نیویورک ارائه شد. این هماهنگی به گونه‌ای بود که حتی طی سه روز سفر رئیسی، باقری کنی و امیرعبداللهیان به نیویورک خبر چندان مهمی از نشست‌های احتمالی اعضای دیگر حاضر در این سفر مهم منتشر نشد، گویی برنامه‌ای از پیش تعیین شده برای این نشست‌ها وجود نداشت و اگر چنین چیزی بود، رسانه‌ای نشد.
مواضع رئیسی در قبال قرآن سوزی در سازمان ملل در حالیکه عکسی از او در حال نماز خواندن در هواپیما منتشر شده بود و اختصاص بخش عمده سخنانش به مواضع دینی و تبیین اسلامی جهت‌گیری‌های دولت در سال‌های گذشته و اشاره‌ای کوتاه به اتفاقات سال گذشته که با هشدارهایی به غربی‌ها با عنوان «اشتباه محاسباتی»  همراه بود، نشان داد خط دولت سیزدهم به نوشته خبرگزاری دولتی ایرنا تبیین ارزش‌هایی بود که برای آن مسافت طولانی ایران تا آمریکا را برای ارائه‌اش پیمودند. تیتر انتخابی ایرنا از ماحصل سفر سه روزه رئیسی و همراهانش به نیویورک با عنوان: «تبیین مواضع و تامین ارزش‌ها و منافع ایران اسلامی دو موضوع محوری سفر به نیویورک» به نظر می‌رسید جمع بندی از کل سفر باشد. ایرنا نوشت که رئیس جمهور بعد از بازگشت از نیویورک در بدو ورود گفت: «در دیدارها و نشست‌های انجام شده در جریان سفر به نیویورک، ضمن تبیین مواضع و تلاش برای تامین ارزش‌ها و منافع کشور، برای طرف‌های گفت وگوی خود تشریح کردیم که جمهوری اسلامی با تکیه بر دستاوردها و تاکید بر ارزش‌های خود به دنبال گسترش همکاری با همه کشورهای دنیاست. کسانی که به ارزش‌ها توجه نمی‌کنند گاهی خود را در جهت حفظ منافع دیگران قرار می‌دهند، لذا حفظ ارزش‌ها برای ما مهم است.»
گزارش المیناتوراز گفت‌وگوها
اما این همه ماجرای سفر نبود چرا که همزمان با اتمام سفر رئیسی در نیویورک در حالیکه او تیم همراهش در آسمان به جمع بندی و دورهمی درباره نتایج سفر می پرداختند، المانیتور- که اغلب خبرهای واسطه عمانی را در بحبوحه مذاکرات و میانجی‌گری‌ها می‌دهد-  خبری را بر خروجی سایت خود گذاشت که به نظر می‌رسید گمانه‌ها را بیشتر تقویت کرد . المانیتور به نقل از وزیرامور خارجه عمان نوشت که نزدیکی ایران و آمریکا در حال به وقوع پیوستن است.

این جمله کلیدی از زبان وزیرامور خارجه عمان در حالی مطرح شد که وال استریت ژورنال نیز مدعی شد واشنگتن پس از تکمیل مبادله زندانیان، محدودیت‌های بخش انرژی ایران را همچنان کاهش می دهد. در همین حال اخبار دیگری کفه گمانه‌ها درباره گفت و گوهای پشت پرده را تقویت کرد؛ چنانکه رویترز به نقل از دو منبع آگاه گزارش داد؛ در این هفته به واسطه قطر نشست های دوجانبه جداگانه‌ای با حضور ایالات متحده امریکا و ایران برگزار شد. در این مذاکرات به برنامه هسته‌ای ایران و نگرانی آمریکا از انتقال پهپادهای ایرانی به روسیه پرداخته شد. گرچه مختصات دقیق‌تری از افراد حاضر در این گفت و گوهای غیر مستقیم عنوان نشده اما به گفته این منابع، مذاکرات به صورت غیرمستقیم میان نمایندگان ایران و امریکا انجام گرفته و دیپلمات های قطری میان مذاکره کنندگان ایران و امریکا رفت و آمد داشتند و پیام ها را ردو بدل می‌کردند.  به‌گفته رویترز،یکی از این منابع که خواست نامش فاش نشود، گفته این نشست‌ها دوشنبه و سه شنبه گذشته در نیویورک در حاشیه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد برگزار شد.اما منبع دوم که یک دیپلمات آگاه از خاورمیانه است بدون پرداختن به جزئیات، گفت: مذاکرات تکمیلی در این هفته انجام خواهد شد.
مذاکره برای گفت‌وگو
همچنین این دیپلمات، دیدارهای نیویورک را «مذاکرات برای گفت وگو» توصیف کرد و گفت: ایده این است که زمینه را برای گفت وگوهای غیرمستقیم آینده برای دستیابی به «تفاهم» در مورد موضوع هسته‌ای فراهم کند. رویترز قبل از این به نقل از منابع آگاه گزارش داده بود قطر بر ایران و امریکا فشار می آورد تا در گفت وگوهای بیشتری شرکت کنند و به “تفاهم” برسند.
در همین حال یک دیپلمات اروپایی هم به رویترز گفت :”هیچ چیز غیرممکن نیست، اما من شک دارم، به ویژه در مورد موضوع هسته ای که میانجی‌گری عموما بیشتر توسط عمان انجام می‌شود.”
نقش واسطه‌ها
البته گفته‌های سید ابراهیم رئیسی  در نشست خبری پایانی با رسانه‌های خارجی و آمریکایی در نیویورک در پاسخ به پرسش خبرنگار الجزیره عربی پیرامون همکاری‌های کشور قطر برای تبادل زندانیان، نشان می‌دهد که ایران هر دو گزینه را برای پیگیری مطالباتش در اختیار دارد و رئیس دولت سیزدهم همانطور که از نقش سازنده قطر در این اتفاق انسان دوستانه تقدیر می کند پیگیری‌ها و اقدامات کشورهایی مانند عمان را هم از نظر دور نداشته و نام هر دو کشور را در گفته‌هایش هم وزن یکدیگر بر زبان می‌آورد و می‌گوید: «دو کشور نقش واسطه‌گری داشته و می‌توانند در جهت به حصول نتیجه تاثیر داشته باشند.»رئیسی در همین نشست در بخش دیگری از پاسخ‌هایش به خبرنگاران در جواب خبرنگار وطنی صدا و سیما که اغلب سوالات سفارشی می‌پرسند، در خصوص عمل نکردن آمریکا و اروپا به تعهداتشان می‌گوید:«عمل کردن آمریکا و اروپا به تعهدات خود در برجام و لغو تحریم‌های ظالمانه از توقعات جمهوری اسلامی است و باید آمریکا و اروپا حسن‌نیت خود را در این زمینه نشان دهند. براساس گواه ناظران مانند آژانس بین المللی تنها جمهوری اسلامی به تعهدات خود در برجام پایبند بوده و طرفین نقض پیمان کردند.ما هرگز میز مذاکره را ترک نکرده‌ایم اما طرف‌های مقابل در محاسبه‌ای نادرست به ناآرامی‌ها و اغتشاشات دل بستند.»
سوغاتی نمایان ر‌ئیسی
البته با وجود فضای انتقادی سفر رئیس جمهور ایران به نیویورک او و رسانه‌های نزدیکش خبرهای خوشی هم داشتند. رئیسی درپایان سفر خود همچون اسلافش  سوغاتی هم به همراه آورد؛ ۳۵۰۶ لوح در پنجمین مرحله استرداد به خاک مادری بازگشت؛ لوح‌هایی با محتوای مدیریت منابع راه‌ها، روابط اجتماعی، مایحتاج اساسی زندگی، دستمزدها، اقتصاد جامعه هخامنشی به خط میخی و زبان عیلامی و آرامی که در ۹ صندوق هر کدام به وزن ۷۵ کیلوگرم از طریق هواپیمای حامل هیأت‌ ایرانی وارد ایران شد. اما باید منتظر ماند و دید گفته‌های رسانه‌های خارجی درباره مذاکرات پشت پرده و غیر مستقیم طرف‌ها در نیویورک می‌تواند در آینده نزدیک هدایای سیاسی و اقتصادی بزرگ‌تری برای ایرانیان در دولت سیزدهم به همراه داشته باشد یا بعد از آزادسازی دارایی‌های بلوکه شده و ادعای کاهش سطح غنی‌سازی اورانیوم در ایران و مهار تنش‌های احتمالی دو طرف را راضی به شرایط موجود خواهد کرد. بدون تردید همه فاکتورهای احتمالی ادامه مذاکرات و گفت و گوهای ایرانی- آمریکایی در هفته‌ها و ماه‌های آتی وابسته به شرایط داخلی آنها خواهد داشت. بایدن برای انتخابات آینده آمریکا برنامه‌ها و سیاست‌هایش را تنظیم خواهد کرد و رئیسی با توجه به فشارهای داخلی در زمینه‌های اقتصادی هرچه به پایان دوره اول ریاست جمهوری‌اش نزدیک می‌شود ممکن است تصمیم‎‌های سخت‌تری بگیرد. بنابراین سوغاتی‌هایی که ممکن از تیم دولت سیزدهم به همراه آورده و هنوز برای مردم باز نکرده باشد در آینده نقش تعیین کننده‌ای در اقبال مردم از او یا تغییر فضای سیاسی ایران داشته باشد.