وقتی که رنگ خانه جنجال به پا می‌کند

همدلی| گروه اجتماعی: جنجال ساختمان صورتی در هفته گشته بار دیگر نشان داد که افکار عمومی چقدر نسبت به تغییرات غیر اصولی نما و منظر شهرشان حساس هستند. رخدادی که براساس آن تصاویری از تغییر رنگ نمای یکی از بناهای حاشیه  خیابان طالقانی و بهار شیراز در تهران به «صورتی» باعث شد تا موجی از واکنش‌‌های تند و تیز در فضای مجازی و سپس رسانه‌ها ایجاد شود. موجی که در نهایت منجر به آن شد که رنگ آن ساختمان دوباره به رنگ سابقش بعنی سفید رنگ باز گردد.
ماجرا از زمانی آغاز شد که مالک این ساختمان چند هفته قبل گذشته، رنگ نمای بنای خود که گفته می‌شود عمرش به دوره پهلوی دوم می‌رسد را از سفید به صورتی تغییر داد.  
انتخاب این رنگ نامتعارف برای نمای یکی از خیابان‌های تاریخی تهران که بخشی از تاریخ معماری شهر تهران دردل خود دارد، با موجی از واکنش‌ها در فضای مجازی همراه شد بخصوص از سوی معماران، مرمتگران و فعالان حوزه شهری .
تغییر رنگ نما نیازمند مجوز است
برخلاف نظر کسانی که تغییر رنگ بنا را جزو حقوق مالکانه قلمداد می‌کنند، قوانین فعلی هم هرگونه تغییر بدون مجوز نمای ساختمانی را تخلف می‌داند. از سوی دیگر ساختمان خیابان طالقانی جزو بخشی از میراث معماری شهر تهران به حساب می‌رود؛ هرچند قوانین حفاظتی در این زمینه شفاف و مشخص نیست، تغییرات در چنین بنایی نباید به اصالت آن ضربه بزند.
عقیل بهرا، معمار و پژوهشگر معماری، درباره مفاد قانونی تغییر در نمای بنا و ماجرای ساختمان صورتی به «کجارو» می‌گوید:
معترضان به بازگشت وضعیت قبلی بنا معتقد بودند که معماران به‌دلیل سلیقه شخصی مخالف این رنگ در نما هستند، دل‌بخواهی عمل کردند و حق مالک ضایع شده است. در شرایطی که چنین حقی وجود ندارد، مالک برای تغییر نما باید اقدام قانونی می‌کرد و موضوع در کمیته تخصصی بررسی می‌شد. در قانون تملک آپارتمان‌ها مصوب ۱۳۴۳ هم آمده که هیچ‌یک از مالکان حق ندارند بدون موافق اکثریت سایر مالکان تغییراتی در محل یا شکا در یا سردر یا نمای خارجی در قسمت اختصاصی خود که مرئی و منظر عمومی باشد، بدهند.
بهرا به قوانین و مقرارت دیگر در زمینه نمای ساختمان‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: در سال ۱۳۸۷ شمسی، شورای عالی معماری و شهرسازی مصوبه‌ای درباره نما با عنوان ضوابط و مقررات ارتقا کیفی سیما و منظر شهری ارائه دارد و این مصوبه به جهت کنترل و قانونمند شدن منظر و نمای شهری است. پس از آن شهرداری تهران با استناد به قوانین بالادستی و طرح جامع، اقدام به ایجاد کمیته سیما و منظر شهری کرد که به کمیته نما معروف شد. این کمیته از سال ۱۳۹۴ به‌طور جدی‌تر فعال شد. اعضای این کمیته شامل یک عضو شورای شهر به‌عنوان نماینده مردم، یک عضو شهرداری، نماینده اداره‌کل معماری و شهرسازی، دو عضو هیئت علمی یکی از رشته معماری و دیگری از رشته شهرسازی و یک عضو جامعه حرفه‌ای - ابتدا از جامعه مهندسان مشاور- بود. هرکدام از این اعضا وظیفه‌ای داشتند و مسئول و طراح نما باید اعضای این کمیته را قانع می‌کرد. حتی این جلسات به‌صورت حضوری در مراکز شهرداری بود و افراد دیگر هم اجازه حضور در آن داشتند.
جای خالی کمیته‌ تخصصی
مالکان بناها و تصمیم آن‌ها برای تغییر، تعمیر و بازسازی بنا ضلع مهمی از این اتفاقات هستند. این در حالی است که این بنا هرچند ثبت ملی نیست اما به‌دلیل ويژگی‌های آن بنای واجد ارزش در زمینه میراث معماری شهر تهران استو فارغ از حدود قانونی و ضوابط شفاف و ناشفاف، مالکان بسیاری به‌دلایل مختلف نیازمند تغییر در نمای بنای خود هستند؛ این در حالی است که مسیر شفافی پیش پای آن‌ها نیست. مالک ساختمان صورتی نیز بنا به نیاز یا خواسته‌ای اقدام به تغییر رنگ بنا کرده؛ اما اگر به‌دنبال رفتار اصولی با بنای خود باشد، چه مرجعی پاسخگوی او است. در شرایطی که این روزها بناهایی بسیاری حتی با اسم مرمت و بازآفرینی دچار تغییرات اساسی می‌شوند، فقدان رویه‌هایی برای رسیدگی و ساماندهی به این بناها احساس می‌شود.
سروش مهاجری، معمار و پژوهشگر معماری، درباره ساختمان صورتی و خلا ضوابط و ساختارهای رسیدگی به چنین موضوعاتی می‌گوید: نسبت به گونه‌شناسی ساختمان‌های شهر تهران کار آکادمیک و کارشناسی صورت نگرفته است؛ اگر کاری انجام شده نیز فقط روی کاغذ است. در قدم بعد باید گروه‌های کارشناسی درباره این بناها تشکیل شوند و درباره چنین اتفاقاتی طرح‌ بدهند؛ اما این روند وجود ندارد.
مهاجری درباره مسیر صحیح برای رسیدگی به نیاز تغییر در نمای بناها می‌گوید: اگر یک بنا نیازمند تغییر است، باید موضوع به کمیته تخصصی مربوط به آن سبک و گونه معماری ارجاع داده شود. این کمیته تخصصی باید شامل کارشناسان در حوزه‌ها مختلف مثلا کارشناسان حوزه جامعه‌شناسی، اقتصاد و معماری و غیره باشد و آن‌ها نسبت به این موضوع نظر دهند. تشکیل چنین کمیته‌های تخصصی برای همه گونه‌های معماری شهر تهران مسیر صحیحی است که می‌تواند موضوعات مشابه را ساماندهی کند.
این فعال در حوزه معماری بر نبود ضوابط شفاف و گروه‌های تخصصی برای رصد و همکاری در این حوزه تاکید می‌کند و ادامه می‌دهد: ضعف عمده تشکیلاتی ما ناشی از نداشتن دستورالعمل برای مرمت، بازسازی، بازآفرینی و غیره است. در شهرهای تاریخی دنیا، حتی تعویض پیچ پنجره نیز باید زیر نظر شرکت‌های متخصص و دارای صلاحیت انجام شود. هیچ دخل و تصرفی در نمای بنا مجاز نیست و نمای بناها حق شهر است. در داخل بنا اجازه تغییرات، حتی تغییراتی گسترده وجود دارد؛ اما برای نماها چند صد صفحه دستورالعمل وجود دارد. استاندارد جهانی به این شکل است که همه چیز از پیش تعیین شده است.
کنایه یا حقیقت؟
عکس این خانه که در خیابان طالقانی است و مالکش آن را به رنگ صورتی درآورده را اولین بار «شیوا آراسته» معمار منتشر کرد وبه کنایه نوشت: «این خونه باارزش رو پلنگ صورتی خریده و به این شکل درآورده است. »
«سیدامیر منصوری» استاد دانشگاه تهران معتقد است: نمی‌توان از یک قانون و قاعده برای  یک بنا در یک کوچه ۶ متری در محله مثلا جنت آباد  با یک ساختمان در میدان انقلاب که روزانه صد‌ها هزار نفر از کنار آن عبور می‌کنند و با آن خاطره جمعی دارند استفاده کنیم . و این دو ساختمان از نظر حقوق عمومی و خصوصی متفاوت هستند .
در همین خصوص علی اعطا؛ معمار و سخنگوی شورای شهر پنجم  هم معتقد است :‌ معماری و نمای یک ساختمان، قبل از اینکه یک امر مهندسی و تکنیکال باشد، یک امر فرهنگی است. در این مورد خاص، توجه کنید شما در مورد رنگ‌آمیزی نمای ساختمانی صحبت می‌کنید که یک بنای تازه ساز‌‌ نیست. مربوط به دوره‌ای از جریانات معماری مدرن تهران است و دارای سبک و سیاق معماری مشخصی است. اینها ساختمان‌هایی هستند که ممکن است همه آنها به تنهایی، واحد ارزش‌های برجسته میراثی نباشند؛ اما بافتی که از مجموعه این دانه‌های ساختمانی تشکیل می‌شود، هویت مشخصی پیدا می‌کند. بنابراین، منطق زیبایی شناختی اقتضا می‌کند در این بافت، یک عنصر هماهنگ را تبدیل به یک ناساز و ناسازگار نکنید.
عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران با اشاره به حصارکشی در پارک لاله گفت: شهروندان از ساخت و ساز نگران هستند و ما نیز از میزان گودبرداری نگران هستیم و باید بررسی کنیم که آیا گودبرداری به درختان لطمه می‌زند یا خیر؟
شما در مورد شهری به نام «انسی» در جنوب فرانسه جستجو کنید.
ساختمان‌ها را ببینید. همه قدیمی است و همه رنگارنگ. هویت آن بافت اینگونه است. مجموعه‌ای هماهنگ است که از ساختمان‌هایی با فرم‌های مشابه اما با رنگ‌های متنوع تشکیل شده است. در مورد بافت معماری معاصر و مدرن تهران، اینطور نیست که بگوییم ما از رنگ خاکستری خسته شدیم، حالا تصمیم گرفتیم ساختمانمان را صورتی کنیم. این کار کمکی به رفع خستگی شما از رنگ خاکستری نمی‌کند. فقط شهر‌ و سیمای شهری را مغشوش می‌کند.
لزوم تدوین نسخه بومی
«علی طوسی» کارشناس با سابقه شهرسازی اما معتقد است که اکثر این مشکلات به نداشتن قوانینی مدون در عرصه نما بر می‌گردد. وی در این زمینه به «همدلی» می‌گوید: واقعیت این است که در قوانین ساخت و ساز ما، چندان توجهی به بحث «نما» نشده است. در عمل این کمیته‌ها هم چندان ضابطه مند عمل نمی‌کنند. یعنی با وجودیکه براساس یکسری اصول شهرسازی در مورد نمای ساختمان‌ها تصمیم گیری می‌کنند اما، بیشتر براساس سلایق افراد تصمیم گیری می‌شود. چون قانون و چارچوب مشخصی برای تایید یا رد نمای یک ساختمان نداریم. برای همین ممکن است وقتی ترکیب کمیته نمای یک منطقه تغییر کند، ساختمانی که قبلا نمای آن تایید شده، در کمیته جدید رد شود.
این کارشناس نام آشنای شهرسازی و معماری کشوردر پاسخ به این سوال که چرا یک قانون و ضابطه کلی برای نمای ساختمان‌ها تدوین و اجرایی نمی‌شود تا شاهد چنین رخدادهایی در سطح شهر نباشیم نیز می‌گوید: واقعیت این است که با توجه به تغییرات جهانی در سبک شهرسازی و تغییراتی که در روش‌‌های شهرسازی ما رخ داده بعید است که بتوان با یک نسخه واحد برای همه بناهای شهرهای کشور تصمیم‌گیری کرد.