تهران در صدر شهرهای آلوده دنیا

همدلی|  ستاره لطفی- هنوز دو هفته از سخنان رئیسی که گفته بود: «آماده‌ایم تجارب و دانش خود را در مورد کاهش آلودگی هوا در اختیار سایر کشورها و همسایگان قرار دهیم» نگذشته است که یک‌بار دیگر تهران در صدر شهرهای آلوده جهان قرار گرفت. داده‌های وب‌سایت بین‌المللی رتبه‌بندی کیفیت هوای شهرها «آی‌کیوای‌آی‌آر»  نشان می‌دهد که تهران در شامگاه یکشنبه، دوم مرداد و بامداد دوشنبه، سوم مرداد، آلوده‌ترین شهر جهان بود و شاخص آلودگی هوا در این شهر روی عدد ۳۲۷ قرار داشت؛ وضعیتی که آن‌ را برای تمامی گروه‌ها خطرناک توصیف کرده‌اند.  آلودگی هوای تهران در روز دوشنبه نیز  تشدید شد و با قرار گرفتن پایتخت در وضعیت «بنفش»، مراکز درمانی و بیمارستان‌ها در حالت آماده‌باش قرار گرفتند. عابد ملکی، معاون استاندار تهران، گفت که این تصمیم در «سیزدهمین جلسه کارگروه مواقع اضطرار آلودگی هوا با حضور نمایندگان دستگاه‌های مرتبط» گرفته شده است.  آلودگی هوای تهران به روز سه‌شنبه نیز کشیده شد. به گفته معاون اداره کل هواشناسی استان تهران این آلودگی تا بامداد سه‌شنبه چهارم مرداد نیز ادامه داشت. نسخه مسئولان برای مقابله با آلودگی هوا، همواره نسخه واحد و بدون تغییری بوده است. آنان بدون اینکه راهکار بلندمدت و مؤثری برای مقابله با این امر داشته باشند، به مسکن‌های مقطعی و توصیه روی می‌آورند. مثلاً معمولاً  به مردم توصیه می‌کنند از تردد در فضای باز خودداری کنند و ماسک بزنند. در مواجهه با آلودگی شدید نیز مدارس و ادارات را تعطیل می‌کنند.

 ادعای رئیسی در مورد انتقال تجارب و دانش آلودگی هوا به سایر کشورها

البته این اولین بار نیست که آلودگی هوای تهران در صدر شهرهای آلوده دنیا قرار می‌گیرد، از ابتدای سال ۱۴۰۱ تاکنون، تهران بیش از پنج بار در صدر شهرهای آلوده جهان قرار گرفت و این در حالی است که تا چند سال پیش، آلودگی هوای کلان‌شهرها در ایران به فصل‌های سرد سال محدود بود، اما چند سالی است که آلودگی هوا تهران و برخی از کلان‌شهرها دیگر مختص به فصل‌های سرما نیست و در بهار و تابستان هم به‌صورت دامن‌گیر شهر شده است، به‌طوری‌که از اول بهار تا روز دوشنبه سوم مرداد ۵۱روز ناسالم برای گروه حساس، شش روز ناسالم و یک روز بسیار ناسالم و دو روز  خطرناک در تهران ثبت‌شده است. در حالی آلودگی هوای تهران از فصل‌های سرد به فصل‌های گرم نیز تسری پیداکرده است و شهروندان در تمام سال گرفتار این معضل هستند که ابراهیم رئیسی ۲۱تیرماه، در نشست وزیران محیط‌زیست کشورهای منطقه غرب آسیا، گفت: «آماده‌ایم تجارب و دانش خود را در مورد کاهش آلودگی هوا در اختیار سایر کشور‌ها و همسایگان قرار دهیم.» البته  وی نگفت باوجوداین دانش و تجربه‌ای که وی ادعای آن را دارد، چرا هوای تهران هر روز آلوده‌تر از روز قبل می‌شود و چرا آن دانش و تجربه که رئیسی از آن سخن می‌گوید برای مبارزه با آلودگی هوای تهران و سایر کلان‌شهرها استفاده نمی‌شود.

 هزینه آلودگی هوا برای نظام سلامت کشور

نداشتن راهکار و استراتژی مشخصی برای مقابله با آلودگی هوا باعث بالا رفتن هزینه نظام سلامت کشور شده است. مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه تهران پیش‌تر اعلام کرده بود که سالانه ۴۰هزار نفر در ایران به‌ دلیل آلودگی هوا به مرگ زودرس دچار می‌شوند. پیش‌تر علیرضا رئیسی، معاون وقت بهداشت وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفته بود، طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی، هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم آلودگی هوا در ایران بیش از ۳۰میلیارد دلار و برابر با ۲.۴۸ تولید ناخالص ملی کشور است. خسارت آلودگی هوا همواره چند برابر بودجه تخصیص‌یافته به آن است. به‌عنوان‌مثال در بودجه ۱۴۰۱ مبلغ ۳۲۰میلیارد تومان برای قانون هوای پاک‌دیده شده درحالی‌که وزارت بهداشت در گزارشی اعلام کرده بود در سال ۱۴۰۰ بابت آسایش ازدست‌رفته ناشی از آلودگی هوا آن‌ها برای ذرات معلق در ۲۵شهر کشور سه هزار میلیارد دلار هزینه شده است.
البته آلودگی هوا یک معضل جهانی است. آمارها نشان می‌دهد سالانه حدود هفت میلیون نفر در دنیا جانشان را به علت آلودگی هوا از دست می‌دهند، بر اساس آخرین تحقیقات بین‌المللی، آلودگی هوا در سال ٢٠١٩ موجب مرگ ۶.۶۷میلیون نفر از مردم دنیا شده است که این رقم در کشور ما حدود ۴۱هزار نفر است.

 قانون هوای پاک کامل اجرا نمی‌شود

لازم به یادآوری است در ایران ن در سال ۱۳۹۶ قانون هوای پاک تصویب و برای اجرا به دستگاه‌های مرتبط ابلاغ شد، این  قانون مشتمل بر ۳۴ماده است، دستگاه‌ها و نهادهای زیادی را درگیر می‌کند و تکالیفی برای هریک از آن‌ها مشخص کرده است؛ اما این قانون مانند خیلی از قانون‌های دیگر به‌صورت کامل و درست اجرایی نشده است. قانون هوای پاک با گذشت حدود پنج سال از ابلاغ آن، اما هنوز بسیاری از مواد آن اجرایی نشده است و موادی که باید به تسهیل تنفس مردم کمک کنند تنها در حد نوشته روی کاغذ باقی مانده‌اند. دیوان محاسبات کشور پیش‌تر در گزارشی، اعلام کرده بود از ۱۱۲حکم مندرج در قانون هوای پاک که ۲۳ دستگاه اجرایی باید اجرا می‌کردند، تعداد ۳۸حکم اصلاً اجرانشده، ۶۴حکم ناقص اجراشده و صرفاً ۱۰حکم عملیاتی شده‌اند و ترک فعل و کم‌کاری در عملکرد دستگاه‌های مربوطه محرز است. برخی اجرایی نشدن قانون هوای پاک را به نبود زیرساخت و همچنین هزینه بالای آن و نبود تأمین منابع مالی موردنیاز برای اجرای بندهای این قانون گره می‌زنند. همین چند ماه پیش زهره عبادتی، معاون محیط‌زیست انسانی اداره کل محیط‌زیست تهران بر کامل بودن قانون هوای پاک تأکید کرد و گفت: قانون هوای پاک کامل است و در آن به همه موارد توجه شده است. تنها مشکل این قانون سخت بودن اجرای تکالیف آن است. برای مثال طرحی که اجرای آن از ابتدای ۱۴۰۰ در همه جایگاه‌های سوخت اجباری شده، هزینه بالایی دارد. یا طرح استفاده از موتورسیکلت‌های برقی که طبق آن وزارت صنعت، معدن و تجارت مکلف شده تا در صورت نداشتن موتورسیکلت برقی برای شرکت‌های پیک کتوری مجوزی صادر نکند نیازمند هزینه بالا و زیرساخت پیشرفته‌ای است. این در حالی است که هنوز در سطح شهر امکانات اجرای این طرح مانند جایگاه شارژ و قدرت لازم برای موتورها وجود ندارد. به گفته عبادتی در واقع اصل قانون درست است اما توانایی اجرای آن در برخی موارد وجود ندارد.