دیپلماسیِ شرق محور؛ در فاز اجرا

همدلی| محسن رفیق: موازی با ادامه مذاکرات هسته‌ای در وین و رویارویی نمایندگان ایران با طرفین غربی، روز گذشته وزیر خارجه ایران برای رایزنی و دیدار با مقام‌های چینی، وارد پکن شد. این در حالی است که رئیس‌جمهور ایران نیز تا چندی دیگر به‌منظور دیدار ولادیمیر پوتین و تحکیم روابط متقابل به روسیه سفر خواهد کرد. این روند به‌روشنی حاکی از آن است که ایران با صراحت در پیِ نمایشِ‌ تحکیم روابط خود با شرق به طرفین غربی است و از سویی دیگر به دنبال آن است تا با رها کردنِ‌ سیاست یک بام و دوهوای پیشین، اروپا و غرب را به حال خود رها کرده و تمام و کمال، یک دیپلماسیِ شرق محور را در صدر روابط خارجی خود پایه‌گذاری کند. این امر به‌وضوح خود را در تمایل ایران برای عقد قراردادهای بلندمدت با چین و روسیه نشان می‌دهد؛ نگاه بلندمدتی که از فازِ‌ گردش به سمت شرق عبور کرده و پشت به سیاست‌های متزلزل غرب، حرکت در مسیر شانگهای و سنپترزبورگ را آغاز کرده است.
به‌هرروی وزیر امور خارجه ایران، بامداد روز گذشته وارد کشور چین شد. حسین امیر عبداللهیان در بدو ورود به فرودگاه ووشی، هدف از سفر خود به چین را گفت‌وگو با مقامات چین در خصوص روابط دوجانبه سیاسی و همچنین نحوه اجرایی شدن توافقات جمهوری اسلامی ایران و چین در خصوص همکاری‌های اقتصادی اعلام کرد. او که بنا به دعوت رسمی وانگ یی، وزیر امور خارجه چین در صدر هیات بلندپایه سیاسی و اقتصادی، عازم چین شده، قرار است با همتای چینی خود، موضوعات متنوع دوجانبه و بین‌المللی و ازجمله آخرین وضعیت برنامه همکاری‌های ۲۵ ساله دو کشور را موردبررسی قرار دهد.
امیر عبداللهیان در بدو ورود به چین گفت: «موضوعات راهبردی در دستور کار تهران ـ پکن قرارگرفته به‌نحوی‌که این موضوعات ادبیات جدیدی را در مکاتبات روسای جمهور دو کشور ایجاد کرده است.» او ادامه داد: «ما در پنجاهمین سالگرد روابط تهران و پکن هستیم، ضمن اینکه تأکید می‌کنم در چهار ماه گذشته بیش از ۷ بار بین وزیر خارجه چین و بنده تماس‌ها و دیدارهایی انجام شد و در سطح روسای جمهور تماس و ارتباطات خیلی روان انجام می‌شود و این نشان‌دهنده اهمیت و رشد و توسعه روابط دو کشور است و در دولت جدید این مسئله شتاب بیشتری گرفته است.»
وزیر خارجه ایران همچنین تصریح کرد: «در مناسبات دوجانبه ما از هماهنگی‌های خوب و تنوع در موضوعات مختلف برخوردار هستیم در راستای منافع دو طرف پیشرفت‌های خوبی در موضوعات مختلف داشتیم و موضوعات راهبردی در دستور کار دو کشور است که این موضوعات ادبیات جدیدی را در مکاتبات روسای جمهور دو کشور ایجاد کرده است.» حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه پس از ورود به پکن با وانگ یی، وزیر امور خارجه چین دیدار کرد.
پیش‌ازاین نیز سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه در یک نشست خبری، یکی از اهداف مهم این سفر را گفت‌وگو در زمینه نقشه راه ۲۵ساله بین ایران و چین معرفی کرده بود. او تأکید کرد که مجریان این نقشه راه، وزارتخانه‌ها و بخش‌های مختلف هستند و روند پیگیری و بخش‌های مختلف آن در دست پیگیری است. همچنین محمد کشاورز زاده سفیر ایران در چین نیز در توییتی دراین‌باره نوشت: «‏وزرای خارجه ‎ایران و ‎چین طی سالیان گذشته متناوباً با هم دیدار داشتند، در ابتدای سال جاری وانگ یی در سفر به ایران برنامه جامع همکاری‌های ۲۵ساله را امضا کرد و در سفر هفته جاری دکتر امیر عبداللهیان به چین موضوعات متنوعی مورد مذاکره قرار خواهد گرفت که در شرایط فعلی اهمیت زیادی دارد.»
به گزارش ایسنا، حامد وفایی، کارشناس ارشد مسائل چین با اشاره به سفر وزیر خارجه به این کشور جنوب شرق آسیا،‌ با بیان اینکه در این روزها شاهد ترافیک رفت‌وآمد مقامات خارجی به چین هستیم، گفت: «می‌توان مسائل مهم در سفر وزیر خارجه به چین را در سه بخش مسائل دوجانبه، چندجانبه و مسائل بین‌الملل مورد تحلیل و ارزیابی قرار داد. در مورد مسائل دوجانبه مهم‌ترین موضوع روی میز ایران و چین، بحث اجرایی کردن برنامه ۲۵ساله همکاری دو کشور است. از زمانی که آقای رئیسی مسئولیت دولت را برعهده‌گرفته این انتظار وجود داشته که توجه ویژه‌تری به اجرای این برنامه صورت بگیرد چراکه چینی‌ها نیز نگاه مثبتی به این دولت داشته‌اند و به نظر می‌رسد در این زمینه کمی دیر شده است و باید اقدامات جدی‌تری انجام شود.»
او با بیان اینکه چند ماهی است که از امضای این نقشه راه گذشته و خبر خاصی نشده است، اضافه کرد: «در این مدت شاهد اتفاقات عادی و طی شدن روند عادی روابط بین دو کشور بوده‌ایم و اتفاق خاصی از زمان امضای این نقشه راه نیفتاده است. امسال همچنین پنجاهمین سالگرد روابط ایران و چین است و این نوع سالگردها در تعاملات بین کشورها مهم است و همین موضوع می‌تواند مبدأ یکسری تحولات در روابط دو کشور ازجمله ایران و چین باشد و این فرصتی است که باید به‌خوبی از آن استفاده کرد.»
وفایی با بیان اینکه این امید وجود دارد که در سفر وزیر خارجه به چین شاهد یک گام روبه‌جلو برای اجرای این نقشه راهبردی باشیم، خاطرنشان کرد: «نقشه راه ۲۵ساله بین دو کشور در حال حاضر فقط یک متن کلی روی کاغذ است. یک متن کلی برای اجرایی شدن احتیاج به مذاکرات ریز و دقیق دارد و باید منجر به همکاری‌های گسترده دو کشور در حوزه‌های اقتصادی، تجاری، سیاسی و دانشگاهی شود. نباید اجازه بدهیم که این نقشه فقط روی کاغذ بماند و باید در راستای اجرایی و عملیاتی کردن آن اقدامی جدی صورت بگیرد.»
این استاد دانشگاه همچنین به بحث روابط و همکاری‌های چندجانبه اشاره و تصریح کرد: «با توجه به‌جایگاه چین در عرصه بین‌المللی می‌توانیم یکسری تعاملات با چین را تعریف کنیم؛ مثلاً در قالب سازمان‌های چندجانبه مثل سازمان همکاری‌های شانگهای. ایران در حال حاضر به عضویت دائم سازمان شانگهای درآمده است و ایران به‌خوبی می‌تواند از این ظرفیت استفاده کند و یا همکاری‌های گسترده‌ای با چین در خصوص مسائل آسیای مرکزی، آسیای میانه داشته باشد و در این زمینه همکاری‌های چندجانبه‌ای تعریف شود. مثلاً بین ایران، چین، روسیه یا بین ایران، چین یا آسیای مرکزی در فرم‌های مختلف این همکاری‌ها تعریف شود.»
او همچنین ضمن اشاره به ضلع سوم موضوع یعنی مسائل بین‌المللی، تأکید کرد: «سازمان ملل متحد یکی از مکان‌هایی است که ایران می‌تواند همکاری گسترده‌ای با چین در عرصه بین‌المللی داشته باشد. به نظرم باید این سه ضلع را در قالب یک مثلت با هم نگاه کنیم و همکاری‌های دوجانبه در رأس این مثل قرار دارد.» این استاد دانشگاه همچنین به‌جایگاه چین در شورای امنیت و علاقه‌مندی این کشور برای ایفای نقش در سازمان‌های بین‌المللی مثل سازمان تجارت جهانی، سازمان بهداشت جهانی اشاره کرد و گفت: «این ظرفیت و فرصت خوبی است که در بحث همکاری‌های بین‌المللی ما می‌توانیم از آن استفاده کنیم.»
بااین‌وجود، تقویت نگاه به شرق در برنامه‌ریزی‌های دستگاه دیپلماسی دولت فعلی، تنها محدود به چین نمی‌شود. در این روند، شاید بتوان گفت که روسیه حتی از جایگاه ممتازتری نسبت به چین برخوردار است. در این زمینه، حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران چند ماه پیش در سفر خود به مسکو گفت: «نگاه دولت سیزدهم و شخص رئیس‌جمهور به روابط با روسیه اجرای منویات مقام معظم رهبری در نگاه راهبردی به روابط دوجانبه است. نگاه دولت جدید و پیام من و دولت ایران برای رهبران روسیه این است که یک جهش جدی و ملموس در روابط دو کشور ایجاد شود و امیدواریم در بازه زمانی کوتاه شاهد این جهش باشیم. جمهوری اسلامی ایران توسعه روابط با همسایگان بخصوص روسیه و نگاه به شرق را در اولویت خود قرار داده است.»
وزیر امور خارجه همچنین در دیدار ۳۰آبان‌ماه خود با الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور سوریه و سرگئی ورشینین، معاون وزیر خارجه روسیه گفت: «در این دیدار با تأکید بر توجه جدی دولت سیزدهم به روابط فیمابین در عرصه‌های مختلف، تبادل هیات‌های عالی‌رتبه بین ایران و روسیه و همچنین گفت‌وگوی تلفنی سید ابراهیم رئیسی و ولادیمیر پوتین روسای جمهور ایران و روسیه حاکی از عزم دو کشور برای توسعه همکاری‌های پایدار و بلندمدت است.»
سید ابراهیم رئیسی نیز در تاریخ ۲۵آبان ماه در گفت‌وگوی تلفنی با همتای روس خود، اراده جمهوری اسلامی ایران را توسعه روابط تجاری و اقتصادی با روسیه دانست و گفت: «آمادگی داریم سند جامع همکاری‌های بلندمدت دو کشور را نهایی کنیم تا روند ارتقای هر چه بیشتر روابط و همکاری‌های دو کشور با سرعت، اجرایی شود.» رئیس‌جمهور با بیان اینکه تهران و مسکو در بسیاری از موضوعات بین‌المللی همگرایی و هم‌افزایی دارند، اظهار کرد: «مقابله با یک‌جانبه‌گرایی و تحکیم چندجانبه‌گرایی ازجمله وجوه مشترک دو کشور است.»
در همین راستا بود که علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت نیز در نشست خبری ۷دی‌ماه خود با اعلام خبر سفر رئیس‌جمهور به روسیه گفت: «این سفر به درخواست رئیس‌جمهور روسیه اتفاق خواهد افتاد و در این نشست قرار است همکاری‌های دوجانبه در دستور کار دو رئیس دولت قرار بگیرد.» او اضافه کرد: «در پی استمرار تعاملات راهبردی ایران و روسیه، آقای پوتین از رئیس‌جمهور کشورمان برای سفر به روسیه دعوت کرد و ایشان احتمالاً در اوایل سال جدید میلادی سفری به مسکو خواهد داشت که این سفر در چارچوب تقویت تعاملات بین‌المللی با کشورهای جهان و به‌ویژه کشورهای منطقه انجام می‌شود.»
در همین زمینه روز گذشته وزیر خارجه روسیه سفر رئیس‌جمهور کشورمان به مسکو را حائز اهمیت خواند. به گزارش اردوپوینت، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه روز جمعه در خصوص سفر آتی رئیس‌جمهور ایران به مسکو گفت: «این سفر کوتاه اما مهم است. زمان آن رسیده است که تعاملات که عموماً نزدیک و منظم است و قربانی ویروس کرونا شده در بالاترین سطح ازسرگرفته شوند.» او اضافه کرد: «اهمیت این بازدید در وهله اول لزوم برآورد دستور کار کلی با توجه به تغییرات انجام‌گرفته در ریاست‌جمهوری ایران است.»
ایران و روسیه، پیشتر معاهده اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه را در مسکو و در تاریخ بیست و دوم اسفندماه سال ۱۳۷۹ هجری و در جریان سفر رئیس‌جمهور وقتِ‌ ایران به روسیه امضا کرده بودند. این قرارداد در تاریخ ۲۲اسفند ۱۳۹۹، ۲۰ساله شد و به همین دلیل ایران و روسیه برای امضای سند راهبردی جدید آماده می‌شوند. شبکه تلویزیونی زویوزدا متعلق به وزارت دفاع روسیه نیز به‌تازگی در برنامه‌ای مستند، یکی از مواد اصلی موافقت‌نامه جدید بین ایران و مسکو را همکاری‌های نظامی و فنی معرفی کرده است. این در حالی است که محدودیت تسلیحاتی در مورد ایران در ماه اکتبر سال ۲۰۲۰ از سوی سازمان ملل به پایان رسید و فدراسیون روسیه نیز برای همکاری نظامی کامل با ایران اعلام آمادگی کرده است. در ادامه گزارش این رسانه روسی آمده است: «ایران حق دارد تا توانمندی‌های دفاعی خود را تقویت کند زیرا آمریکا به تعدادی از کشورهای خاورمیانه سلاح می‌فروشد و چندین پایگاه نظامی هم در منطقه دارد.»