روزی که ادوارد براون ایران‌شناس مشهور درگذشت

 ادوارد براون، ایران‌شناس شهیر انگلیسی در سال 1862 به دنیا آمد و 4 ژانویه سال 1925 در 63 سالگی درگذشت، وی علاقه بسیاری به فرهنگ و تاریخ ایران و زبان فارسی داشت. «تاریخ ادبی ایران، جلد اول: از قدیم‌ترین روزگار تا زمان فردوسی»، «تاریخ ادبی ایران، جلد اول: از قدیم‌ترین روزگار تا زمان تا سعدی»، «تاریخ ادبی ایران، جلد دوم، نیمه دوم: از فردوسی تا سعدی»، «تاریخ ادبی ایران، جلد سوم، از سعدی تا جامی»، «تاریخ ادبی ایران، جلد چهارم، از صفویه تا مشروطیت»، «تاریخ مشروطیت ایران»، «تصحیح تذکرة‌الشعرا دولتشاه سمرقندی»، «تصحیح لباب‌الالباب عوفی»، ترجمه خلاصه تاریخ طبرستان، ترجمه «تاریخ گزیده» حمدالله مستوفی، ترجمه «چهار مقاله» نظامی عروضی، «تاریخ طب اسلامی» و «یک سال در میان ایرانیان (سفرنامه)» آثار گرانمایه ادوارد براون شهیر است. شاید مهمترین کتابی هم که درباره ایران تالیف کرده «تاریخ ادبیات ایران» است. در حقیقت بزرگترین اثر علمی او که حاصل ۳۰ سال کوشش، تحقیق و مطالعه مداوم است، این اثر برجسته است که در چهار جلد منتشر شده و بیشتر از آنکه به تاریخ بپردازد به سیر عقاید و نهضت‌ها مربوط می‌شود و تنها به کتب ادبی قناعت نمی‌کند. این چهار جلد به ترتیب از قدیم‌ترین ادوار تا فردوسی، از فردوسی تا سعدی، دوره تسلط تاتار و نیز سلسله‌های صفویه، قاجاریه و اوایل پهلوی را دربرمی‌گیرد. کتاب «یک سال در میان ایرانیان» حاصل سفر براون است که در سال 1887 یعنی حدود 9 سال پیش از انقلاب مشروطه به ایران آمد. طبق گفته خودش پیش از این سفر فارسی را خیلی خوب صحبت می‌کرده و شرح گفت‌وگو‌هایی را هم که در این سفرنامه نوشته معلوم می‌کند که شناخت او از زبان فارسی خیلی بیشتر از گفت‌وگوهای روزمره بوده است. براون در فصل نخست این کتاب درباره چگونگی گرایش خود به زبان فارسی و فراگرفتن آن اشاره کرده است. سپس در فصل‌های بعدی به شرح درباره سفر خود از انگلستان به مرزهای ایران و از آنجا به شهرهای آن و خاطرات خود از هر شهر می‌پردازد و در پایان از بازگشت خود به انگلستان می‌گوید. براون از تبریز وارد ایران شد و از راه زنجان (به‌خاطر دیدن خرابی‌های قلعه‌های بابیان از زمان جنگ‌شان با دولت) به تهران آمد. از تهران به قم و از آنجا به اصفهان و شیراز و یزد و کرمان سفر کرد. در شهرهایی که مدتی اقامت کرد با بابی‌ها، صوفی‌ها و زرتشتی‌ها رفت و آمد کرد و اطلاعات جالبی درباره باورها و زندگی آنها ارائه داد. کتاب «انقلاب  ایران» که از آثار مشهور درباره مشروطه ایران است، همان زمان مشروطه تالیف و منتشر شده است و دارای یازده فصل است. براون، براساس اطلاعاتی که در اثر ارتباط با برخی از افراد و گروه‌ها همانند تقی‌زاده، علامه قزوینی و بابی‌ها به دست آورده و در بعضی موارد با استناد به «تاریخ بیداری ایرانیان» اثر ناظم‌الاسلام کرمانی، «سه سال در دربار ایران» نوشته دکتر فوریه و برخی منابع دیگر وقایع مشروطه را نقل و تحلیل کرده است. براون در فصل نخست به برخی از جنبش‌هایی که در کشورهای آسیایی و جهان اسلام رخ داده، اشاره کرده است و سپس به جنبش مشروطه در ایران می‌پردازد. فصل دوم با عنوان امتیاز تنباکو و نتایج آن، به مسافرت‌های ناصرالدین شاه به اروپا و همچنین برخی از اختلاف‌ها و استعفاهایی که در دستگاه حکومتی وی رخ داد پرداخته است. در فصل سوم به جریان قتل ناصرالدین شاه که ابتدا در روزنامه‌ها به بابیه نسبت داده شده بود پرداخته شده، که این نظریه از نظر نویسنده نادرست است. فصل چهارم به وقایع و اتفاقات پس از سال 1896 میلادی پرداخته است. فصل پنجم به روی کار آمدن محمدعلی شاه و حوادث پس از آن تا زمان کودتای نافرجام 1907 اختصاص دارد. قرارداد اوت 1907، کودتای 23 ژوئن و انهدام نخستین مجلس عناوین فصل‌های ششم و هفتم کتاب است. دو فصل بعدی به موضوع مبارزه مشروطه‌خواهان در تبریز اختصاص یافته است. اعاده مشروطیت و احمدشاه و حکومت جدید نیز عناوین دو فصل پایانی این کتاب است.