«رابرت بلای» پیام‌رسان حافظ و مولوی

رابرت بلای (۲۳ دسامبر ۱۹۲۶ - ۲۱ نوامبر ۲۰۲۱)، شاعر آمریکایی که به‌شدت تحت تأثیر اشعار حافظ و مولوی بود هفته گذشته در خانه‌اش در مینسوتا درگذشت. برخی کتاب‌های او مثل مردِ مرد (Iron John)، اسرار سایه (A little book on the human shadow) و همچنین ترجمه سی غزل حافظ با همکاری لئونارد لویسون به فارسی منتشرشده است. رابرت بلای در سال ۲۰۰۶ میلادی به همراه کلمن بارکس، شاعر دیگر آمریکایی، سفری به ایران داشت و از تهران، اصفهان و شیراز دیدن کرد. هر دو شاعر در این سفر از دانشگاه تهران دکترای افتخاری دریافت کردند. رابرت بلای اغلب یا به‌عنوان یک «شاعر ضدجنگ» شهرت دارد یا به‌عنوان نویسنده کتاب‌ «مردِ مرد» و ابداع‌کننده «جنبش مردان» که هر دو مضمونی در مورد مرد بودن دارند، به همین دلیل گاه موردانتقاد قرارگرفته و کارها و فعالیت‌های او به‌اشتباه به‌عنوان حرکتی ضد زن برداشت می‌شوند درحالی‌که شاعر در آثارش سعی داشته آن‌چیزی را بیان کند که از جامعه انتظار می‌رود. سهم بلای در ادبیات آمریکا و جهان بسیار بیشتر از این‌هاست. او با ترجمه اشعاری از بهترین شاعران اسپانیایی، آلمانی، سوئدی، نروژی، روسی، هندی، اردو و فارسی‌زبان، شعر جهان را به خوانندگان آمریکایی و انگلیسی‌زبان معرفی کرده است. باوجود انبوه آثار رابرت بلای اکثراً سهم او در آگاه ساختن خوانندگان انگلیسی‌زبان از زیبایی، عمق و حکمت شعر عرفانی فارسی نادیده گرفته می‌شود. بعد از انتشار ترجمه و تفسیر اشعار مولوی توسط بارکس و بلای بود که مولوی به پرفروش‌ترین نویسنده سال در ایالات‌متحده تبدیل شد، با وجودیکه بارکس و بلای هیچ‌کدام متخصص زبان فارسی نبودند. بلای در سال ۱۹۸۷ برای اولین بار در کنسرت محمدرضا شجریان در لندن شرکت کرد. استفاده شجریان از تارهای صوتی‌اش برای بیان و تفسیر شعر مولانا و حافظ با هنر تحریر توجه او را چنان برانگیخت که روز بعد از کنسرت به یک کتاب‌فروشی ایرانی رفت و تا آنجا که می‌توانست نوار کاست آواز سنتی ایرانی خرید. بعداً او به آواز غزلیات مولانا توسط شهرام ناظری علاقه ویژه‌ای پیدا کرد و چنان تحت تأثیر قرار گرفت که قصیده‌ای برای آواز شهرام ناظری نوشت. در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی این شاعر آمریکایی از طریق کنفرانس‌های علمی که در لندن و واشنگتن برگزارشده بود با اشعار عطار و حافظ آشنا شد. او نه‌تنها در محتوا، مضمون‌های شاعرانه و معانی ژرف ابیات این شاعران بزرگ غرق شد، بلکه شیوه استفاده صوفیان ایرانی از خواندن اشعار حافظ و عطار در مراسمشان او را در شگفتی فرو برد. بعد از مدت کوتاهی رابرت بلای با دکتر لئونارد لویسون، شاعر و استاد زبان فارسی در دانشگاه اگزتر انگلستان -که در سال ۲۰۱۸ میلادی درگذشت- کار مشترکی برای ترجمه غزلیات حافظ به انگلیسی آغاز کرد. این دو شاعر آمریکایی سرانجام در سال ۲۰۰۸ پس از ۱۴ سال کوشش و بررسی دقیق، ترجمه سی غزل حافظ خود را در کتابی به نام «Angels Knocking on the Tavern Door» منتشر کردند. این اثر چهار سال بعد در یک نسخه دوزبانه با عنوان «دوش دیدم که ملائک در میخانه زدند» در تهران منتشر شد. آشنایی با شعر حافظ و تأثیر عمیقی که آن ابیات بر رابرت بلای گذاشت باعث شد که اشعاری به انگلیسی در قالب غزل بسراید و سبکی جدید شعر در زبان انگلیسی ابداع کند. دو مجموعه غزل «شبی که ابراهیم برای ستاره‌ها خواند» (The Night Abraham Called to the Stars-۲۰۰۱) و «سزای من هزار سال شادی بود» (My Sentence Was a Thousand Years of Joy- ۲۰۰۵) حاصل این شیفتگی و دلدادگی است.