آژانس به دنبال تغییرات ملموس در ایران

همدلی|  آفاق فقیهی: فرکانس فشارهای غرب روی برنامه هسته‌ای ایران تنظیم شده ؛ طول موج اظهارنظرهای گروسی بعد از سفر به ایران تغییر کرده و او در یک چرخش بسیار واضح گفته ایران و آژانس تقریبا به بن‌بست رسیده‌اند که باید این وضع تغییر کند. یک روز قبل از این اظهارنظر که با خوش‌بینی رسانه‌ها همراه بود، گروسی و اسلامی نتیجه جلسات را مثبت ارزیابی کرده بودند و تاکید داشتند ایران و آژانس بر اساس بیانیه مشترک 4 مارس چارچوب همکاری‌های خود را تنظیم خواهند کرد. بیانیه‌ای که به گفته اسلامی درباره 2 مکان باقیمانده از مسائل مورد سوال آژانس باید شفاف‌سازی شود. مدیرکل آژانس بین‌‌المللی انرژی اتمی پس از بازگشت از ایران، در فرودگاه وین، با اتخاذ موضعی جدید به خبرنگاران گفت که خواستار تدابیر «ملموس» تهران برای رفع نگرانی‌ها است.مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بدون اشاره به خروج آمریکا از توافق برجام در سال ۲۰۱۸ و عملکرد تروئیکای اروپایی در قبال تعهدات در این توافق، از ایران خواست که برای رفع نگرانی‌‌ها در مورد برنامه هسته‌ای‌ ایران، تهران تدابیر «ملموسی» را اتخاذ کند. «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این خصوص گفت: «ما باید ادامه دهیم... وضعیت فعلی برای من کاملاً رضایت‌بخش نیست. ما تقریباً در یک بن‌بست قرار داریم... و این باید تغییر کند.»
تغییر در دکترین هسته‌ای ایران
همزمان «کمال‌خرازی» در گفت وگویی با شبکه خبری الجزیره که به نظر می‌رسید پاسخی به مسائل مطرح شده در سفر گروسی هم باشد گفته: «درصورتی که موجودیت ما تهدید شود امکان تغییر دکترین هسته‌ای وجود دارد.» این گفته در حالی مطرح شده که در گروسی در سفر به ایران غیر از تاکید بر بیانیه مشترک و افزایش همکاری‌های ایران و آژانس اعلام کرد جلسات و مذاکرات مهم در سطح مقام‌های عالیرتبه در ایران داشته و پیشنهادهایی را به آنان ارائه داده است. موضوعی که مورد گمانه‌زنی برای از سرگیری مذاکرات برجام قرار گرفت و خوش‌بینی‌ها در رابطه با این سفر را افزایش داد.  گروسی در فرودگاه وین خط سیاسی پرونده ایران را تغییر داد و با اعلام مواضع ناامیدکننده در ارتباط با ایران این پیام را مخابره کرد که آژانس در عین پیگیری مسائل فنی با موضوعات به نظر غیرقابل حلی در ایران رو به روست. واکنش رویترز درباره سفر گروسی به ایران بیان همین نگرانی و فشارهایی است که بر مدیرکل آژانس وجود دارد. رویترز در گزارشی که به این موضوع اختصاص یافته آورده که گروسی به دنبال راه‌های تقویت نظارت و کنترل از سوی نهاد زیر مجموعه سازمان ملل بر فعالیت‌های نگران‌کننده هسته‌ای ایران هست.
در این گزارش ضمن اشاره به تلاش‌های آژانس در این راستا که سفر گروسی نیز به منظور تحقق همین هدف صورت گرفته، دیدگاه تحلیل‌گران و دیپلمات‌ها در خصوص محدود بودن اهرم فشار آژانس را برجسته کرده و یادآور شده است که آقای گروسی باید «مراقب وعده‌های توخالی» باشد.
دست بسته غرب و اظهارات خرازی
ابراز نگرانی از نداشتن اهرم‌های فشار بر ایران که بعد خروج ترامپ از برجام و انفعال تروئیکا در قبال این توافق‌نامه ایران را در مسیر غنی‌سازی در سطح 60 درصد قرار داد، در کنار تهدیدهای مستمر برنامه هسته‌ای ایران از سوی اسرائیل در جنگ غزه وارد مرحله تازه‌تری شده است، همانگونه که مقام‌های ایرانی هم اعلام کرده‌اند شرایط بعد از حمله ایران به اسرائیل و قبل آن متفاوت از هم بوده و سیاست‌های غرب را تغییر خواهد داد.نگاهی به شرایط بعد از حمله مستقیم ایران به اسرائیل نشان می‌دهد ایران و ایالات متحده، بعد از این حملات و پاسخ  اسرائیل که رسانه‌های غربی مدعی آن شده‌اند، در مرحله جدیدتری از چانه‌زنی‌های پشت پرده قرار گرفته‌اند. این رایزنی‌های سیاسی هم مذاکره و هم فشار بر ایران را در دستور کار دارد. بعد از ادعای رسانه‌های غربی درباره حمله اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای اصفهان، کمال خرازی اولین مقام ایرانی است که جلو دوربین یک رسانه با این سوال مواجه شد. خبرنگار از خرازی می‌پرسد: «بعد از عملیات وعده صادق، گفته شد اسرائیل برخی از تاسیسات نظامی و حتی تاسیسات هسته ای ایران را ( مشخصا تاسیسات هسته‌ای اصفهان) هدف قرار داده است. اما ایران نه آن را اعلام کرد و نه به آن پاسخ داد. این واقعیت دارد؟»
خرازی در پاسخ گفته است: «آنچه که اتفاق افتاد با استفاده از یک پرنده کوچک بود که از قبل به شیوه‌های جاسوسی به ایران فرستاده شده بود.نه اینکه بخواهند از اسرائیل حمله‌ای را انجام دهند. در گذشته هم پرنده‌های کوچک را به ایران فرستاده بودند تا در شرایطی خاص از آنها استفاده کنند.» او گفته اینها آزار دادن است و عملیات نظامی تلقی نمی‌شود. نکته‌ای که بعد از این اتفاق همه مسئولان نظامی و سیاسی ایران متفق‌القول همین را اعلام کرده بودند. او همچنین اعلام کرد که بر خلاف ادعای رسانه‌های غربی و عکس‌های هوایی منتشر شده این کوادکوپترها هیچ آسیبی نتوانستند وارد کنند و این حملات به تاسیسات هسته‌ای ایران هم نبود. این اظهارات در کنار توجه ویژه به تاسیسات اصفهان نشان می‌دهد که تلاش غربی‌ها برای ایجاد خطر در مراکز هسته‌ای ایران وارد مرحله جدیدتری شده است. این مرحله گرچه ابعاد رسانه‌ای و نظامی گسترده‌ای نداشته است اما در خلال جنگ غزه و قبل از سفر گروسی به ایران و پیشنهادهای اعلام نشده‌اش به مقام‌های عالیرتبه نمودی است که احتمالا فشار بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران در آینده بیشتر خواهد شد. ایالات متحده مسیر دموکراسی و افزایش تنش هسته‌ای را همزمان در دستور کار خود قرار داده است و ایران نیز هر دو مسیر را رصد می‌کند. واکنش خرازی به سوال دیگری از سوی خبرنگار الجزیره بیشتر نشان می‌دهد که زیر پوست اتفاقات ایران ، آمریکا و اسرائیل در حال رد و بدل کردن پیام‌های سیاسی و نظامی هستند، بیش از آنچه که در تصویر دیپلماتیک امروز قابل رویت است. خرازی در پاسخ به سوال خبرنگار که گفته است« شاهد تغییر در بازدارندگی ایران هستیم اگر اسرائیل تاسیسات هسته‌ای شما را هدف قرار دهد دقیقا چه کار خواهید کرد؟ » اعلام کرده: « من دو سال پیش هم در گفت‌و‌گو با الجزیره گفتم ایران ظرفیت تولید بمب هسته‌ای را دارد. امروز هم آن ظرفیت وجود دارد اما ایران تصمیمی برای تولید بمب هسته‌ای ندارد.اما اگر موجودیت ایران تهدید شود، دکترین هسته‌ای ایران تغییر خواهد کرد. به تازگی مقام‌های نظامی اعلام کردند اگر اسرائیل بخواهد به تاسیسات هسته‌ای ایران حمله کند، عدول از ملاحظات اعلامی گذشته محتمل و امکان‌پذیر است.»
ابتکارعمل در دست ایران است؟
این سخنان خرازی که دیگر از شوک‌آور بودن و تعجب‌برانگیز بودن برخودار نیست و با تکرار تدریجی در یک سال اخیر در تریبون‌های رسمی و غیررسمی این موضوع به یک استراتژی جدید در قبال تهدیدها بدل شده بیانگر تغییرات بیشتری در آینده است که بسته به رفتار غربی‌ها احتمالا در دیدگاه ایران تاثیر خواهد گذاشت. اما اینکه ایران تا چه اندازه از ابتکار عمل در این مسئله برخوردار است فقط وابسته به موضع‌گیری ایالات متحده و اسرائیل حتی اروپایی‌ها نیست، چرا که روسیه و چین در گذشته نشان داده‌اند گاهی در مسائل هسته‌ای با غرب همنوا شده‌اند و مانند آنچه که در 2010 رخ داد رای مخالف خود را در برنامه هسته‌ای ایران به صندوق غرب انداخته‌اند. این فضای سیاسی میان غرب و شرق احتمالا زیر نگاه ایران است که می‌خواهد میزان فاصله ایالات متحده، چین و روسیه را بعد از جنگ اوکراین و هفتم اکتبر بسنجد.
تغییر مواضع روسیه بعد از جنگ اوکراین که انتقادهای بیشتری برای ایران به همراه داشته، شاید تکیه‌گاه واهرمی اولیه برای اظهارنظرهای جدید باشد. افزایش پیام‌های هسته‌ای ایران در شرایطی که از طرف غرب متهم به ارسال پهپاد و کمک نظامی به مسکو شده، آیا راه را در ایجاد فضای روانی هموار می‌کند؟ مواضع روسیه در قبال اسرائیل، ایالات متحده را در اجماع جهانی علیه برنامه هسته‌ای ایران ناکام خواهد گذارد؟ این سوالات فعلا پاسخ دقیق و قابل اتکایی ندارد، چرا که تجربه مواضع روسیه در برابر فعالیت‌های هسته‌ای ایران همیشه با نگرانی‌هایی همراه بوده است، مواضعی که در حال حاضر اگر به اندازه ایالات متحده تند و تیز نیست، اما با استقبال از مسائل حل نشده ایران نیز مطرح نمی‌شود.
سایه تهدید و تشویق به دیپلماسی
با این وجود بعد از حمله اسرائیل با ریزپرنده‌ها به تاسیسات ایران که از سوی مقام‌های ایرانی تکذیب می‌شود، ایالات متحده مواضع تهدیدآمیزتری اتخاد کرده، چنانکه سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در واکنش به سخنان کمال خرازی، گفته: «این اظهارات غیرمسئولانه است. همانطور که رئیس‌جمهوری و وزیر امورخارجه روشن کرده‌اند، آمریکا اطمینان حاصل می‌کند که ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست نمی‌یابد.» میلر تاکید کرد که آمریکا از طیفی از ابزار‌ها برای جلوگیری از دسترسی ایران به سلاح هسته‌ای استفاده می‌کند و همه گزینه‌ها روی میز است.گرچه او بهترین راه را دپیلماسی دانست، ولی ادعا کرد باتوجه به تشدید تنش‌ها در منطقه و شکست همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با این راه‌حل خیلی فاصله داریم.
سخن از دیپلماسی به عنوان بهترین راه‌حل در کنار گزینه‌های روی میز در داخل ایران نیز همزمان با سالروز خروج ترامپ از برجام مورد نظر قرار گرفته و محمدجواد ظرف در شبکه اجتماعی ایکس نوشته است: « 6 سال پیش در چنین روزی، ترامپ از برجام خارج شد و ثابت کرد که آمریکا به تعهدات خود پایبند نیست. آیا امروز کسی هست که وضعیت او بدون اجرای برجام بهتر باشد؟!»
«محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه سابق ایران نوشت: «بایدن، به‌جز انتقاد از خروج از برجام و توصیف آن به عنوان “اشتباهی بزرگ” و وعده‌ بازگشت به توافق، تاکنون بی‌قانونی بی‌پروایانه ترامپ را دنبال کرده است.نتانیاهو و همدستان عجیب و غریبش اطمینان حاصل کردند که او چنین خواهد کرد. آیا امروز کسی هست که وضعیت او بدون اجرای برجام بهتر باشد؟!»
اشاره همزمان ظریف به نقش اسرائیل و همدستانش در موضوع برجام که بنیاد آن را باید حل مسائل هسته‌ای ایران در مواجهه با غرب دانست در کنار مواضع اسلامی در دیدار با گروسی که عنوان کرده بود آژانس نباید تحت تاثیر فشارها و حواشی ایجاد شده از سوی اسرائیل و آمریکا در موضوع هسته‌ای ایران قرار گیرند، نشان می‌دهد تلاش ایالات متحده برای گستراندن سایه تهدید بر ایران همچنان در دستور کار است و اسرائیل سعی می‌کند فعالیت‌های هسته‌ای ایران را دستمایه فشار جهانی علیه تهران قرار دهد. با این وجود شاید گمانه‌ها درباره برجام بیشتر مصرف داخلی داشته باشد و در شکاف‌های بزرگ میان ایران وآژانس طرح موضوع برجام اغراق‌آمیزتر از آن چیزی که از فضای سیاسی استشمام می‌شود.