متهمی به نام «مافیا»

همدلی| گروه اجتماعی: آمارهای موجود حکایت از آن دارد که ایران در سال ۲۰۲۱ رتبه ۱۷ در تولید زباله داشته است. موضوع زمانی جالب‌‌‌‌‌تر می‌ شود که بدانید متوسط سرانه زباله تولید شده در تهران ۳۲۰ کیلوگرم است. آنهم در شرایطی که سرانه تولید زباله در جهان حدود ۱۱۰ کیلوگرم در سال است. با این حال در تهران و ایران هنوز برنامه منسجم و مشخصی برای استفاده از این طلای کثیف وجود ندارد و این عاملی است برای قدرتمند شدن بیش از پیش جریانی مافیایی!
عدم مدیریت صحیح و مقررات صریح برای جمع‌آوری و دفع و بازیافت بیش از 38 هزار تن زباله در روز در ایران که تقریباً 76% آن مواد قابل تبدیل به کود بوده و هزاران تن پلاستیک و کاغذ و کارتن را در بردارد ، اکنون به شکلی بی‌رویه به دل خاک سپرده شده و یا در حوالی شهرها پراکنده می‌شوند که صرف‌نظر از خطرات بهداشتی زیانهای اقتصادی کلانی را نیز در بردارند.
براساس یک محاسبة کلی هموطنان ما در زمینه‌های مختلف سالانه متحمل هزینه‌هایی حدود 8 میلیارد تومان برای جمع‌آوری و دفع زباله می‌شوند که قسمت بزرگی از آن با اعمال مدیریت صحیح و بکارگیری تکنولوژی مناسب کاهش پذیر است ؛ زیرا 80% این هزینه به مخارج پرسنلی و ماشین‌آلاتی منحصر می‌ شود که صرف جمع‌آوری و حمل زباله می‌ شود و مبادرت به بازیافت مواد از زباله که استفاده مجدد از آنها را در پی دارد ، پاسخ‌گوی بسیاری از هزینه‌های گزاف دفع زباله می‌شود. بین کشورهای جهان آلمان ، انگلیس ، هلند و به ویژه ژاپن که نیمی از زباله‌های خود را بازیافت می‌کند، در این زمینه برنامه‌های بسیار وسیعی را به اجرا گذاشته و موفقیّت‌های بسیاری را کسب نموده‌اند
 به گفته حبیب راضی - مدیرکل دفتر محیط زیست و خدمات شهری سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور - روزانه ۴۵ هزار تن زباله در مناطق شهری و ۱۰ هزار تن در مناطق روستایی تولید می‌ شود و متوسط سرانه تولید زباله هر نفر در شهر ۷۶۰ گرم و در روستاها ۴۸۵ گرم است. ۶۵ درصد از پسماندهای تولیدی «تر» و ۳۵درصد آن «خشک» است و  ۲۵ درصد از پسماندهای تولیدی پردازش و ۷۵ درصد باقیمانده بدون فرآیند پردازش به‌طور مستقیم دفن و ۱۰ درصد در مبداء تفکیک می‌شوند.
سودهای نجومی
طبق پژوهشی که انجام شده نزدیک به ۴۰ درصد از نیروی کار اقتصاد زباله‌گردی متکی به کودکان است. درآمد به دست می‌ آورند، اما وقتی فاکتورهای اجتماعی، بهداشتی و درمانی درگیر این فرایند معیوب را مورد بررسی قرار می‌ دهیم.
این چرخه چنان سود آور است که مافیای پنهان و عجیب وغریبی را ایجاد کرده است بطوریکه رضا محمدی، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران چندی قبل در مراسمی گفته بود: مافیای زباله گردی بیش از سه هزار میلیارد تومان از زباله خشک درآمد دارد. بنابراین حاضرند برای این پول سیستم پسماند را بهم بریزند. خیلی از آنها با گونی‌های بزرگ روی وانت بارها پسماند خشک جمع می‌ کنند. حتی ما با آنها درگیری فیزیکی پیدا کردیم و در این فضا کمک نیروی انتظامی و بخش حاکمیتی را می‌ خواهیم.
هشدار قضایی
این مساله به قدری مهم است که حتی دستگاه قضا نیز وادار به واکنش کرده است. مهدی خادم ثامنی در نشست دادستان‌های کل کشور با علی سلاجقه - رئیس سازمان حفاظت محیط زیست - و دادستان کل کشور گفت: ما به‌صورت سالانه ۲۰ میلیون تن پسماند عادی، ۱۵۹ هزار تن پسماند عفونی و بیمارستانی، ۱۳۳ میلون تن پسماند کشاورزی و سالانه ۱۰ تا ۱۱ میلیون تن پسماند صنعتی ویژه در کشور تولید می‌کنیم که سوء مدیریت آن باعث وارد شدن آسیب به آب، خاک و هوای کشور می‌شود.
وی ادامه داد: تبدیل پسماند به کود و انرژی، استفاده از دستگاه‌های استاندارد زباله‌سوز، استفاده از روش‌های نوین مانند هاضم و پیولیز در جهان برای مدیریت پسماند استفاده می‌شود اما در کشور این روش‌ها وجود ندارد و از بیش از ۶۰۰ مرکز دفن کشور تنها چهار، پنج مرکز دفن مهندسی داریم و باقی آن‌ها به روش دفن تلنباری است.ثامنی با بیان اینکه پسماند سالانه ۸۷ هزار میلیارد تومان به محیط زیست آسیب وارد می‌کند، گفت: روش‌هایی که ما استفاده می‌کنیم، قدیمی است و ۸۰ درصد این پسماندها که می‌توان از آن‌ها به طرق مختلف استفاده کرد، دفع می‌شوند.
گردش مالی زباله درایران
براساس آمار سازمان بازیافت، در سال بیش از ۲۱ میلیون تن زباله در کشور تولید می‌شود. طبق گزارش‌های جهانی ارزش هر تن زباله حدود ۲۵۰ دلار تخمین زده شده، یعنی در کشور ما سالانه می‌توان از زباله پنج میلیارد و ۲۵۰ میلیون دلار درآمد کسب کرد که متاسفانه مغفول مانده است. چندی پیش معاون رفاه اجتماعی وزیر کار در گفتگو با ایرنا، از گردش مالی بیش از دو هزار میلیارد تومانی تفکیک زباله تنها در شهر تهران خبر داده بود در حالی که گفته می‌شود سهم شهرداری از این بازار پر سود تنها ۲۰۰ میلیارد تومان بوده است!
در این میان یک کارشناس محیط زیست دولت‌ها را یکی از عوامل ناکارآمدی سیستم بازیافت می‌ داند و می‌ گوید: «به نظر می‌رسد اراده‌ای در دولت‌ها در طول چند دهه اخیر برای حل این مشکل وجود نداشته است. حل مشکل پسماند در کشور به مراتب به بودجه‌ای کمتر از سدسازی نیاز دارد، اما همیشه همه دولت‌ها می‌گویند بودجه‌ای برای حل مشکل پسماند نداریم. پسماندها منابع آبی و خاکی را آلوده می‌کند. این بهانه‌ای به دست سد‌سازها می‌دهد تا برای جبران افت کیفیت منابع آب، منابع کمی بیشتری را ذخیره کنند.
محمد درویش،  در گفت و گو با «همدلی» روند رو به رشد بازیافت پسماند در ایران را مافیای عظیم سد سازی می‌ داند که پشت سرآن قرار دارد و می‌ گوید: وقتی پساب‌ها و شیرابه‌ها تسویه نشوند، به داخل زمین و خاک نفوذ می‌ کنند و باعث آلودگی آب می‌ شوند. برای همین دیگر آب‌های زیر زمینی قابل استحصال و استفاده نخواهند بود. در نهایت همین مساله منجر به رونق سد سازی خواهد شد. به عبارتی با سنگ اندازی درفرآیند استحصال پسماند، باندهایی مافیایی که سودهای کلانی از سد سازی‌های بی رویه می‌ برند، عملا از این ثروت‌های بی کران بی نصیب می‌ مانند. با این حال درویش مدعی است که روش‌های قدیمی آبرسانی می‌ تواند جایگزین خوبی برای رشد بی رویه سدسازی در ایران باشد. وی در این زمینه می‌ گوید: مثلا کافی است به جای اولویت دادن به ساخت سدها برای تامین کمی آب، به مهار پسماندها، تصفیه پساب‌ها و ریشه‌کنی مشکل شیرابه‌ها و زباله‌ها بپردازند. در این صورت منابع آب و خاک آلوده نمی‌شود، از آلوده شدن حیات وحش جلوگیری می‌شود و زندگی سالم‌تری برای مردم رقم خواهد خورد. وگرنه الان یک کارشناس کاربلد در کرمانشاه دستگاهی برای بازیافت پسماندها وارد کرده که نتایج شگفت انگیزی را به همراه داشته است، اما اینکه چرا چنین دستگاه‌‌هایی توسط شهرداری‌ها و سایر نهادها در بقیه شهرها به کار گرفته نمی‌شود، موضوعی است که ریشه در همان مافیای آب دارد. به عقیده این کارشناس محیط‌زیست، برای فرهنگ‌سازی در زمینه کاهش تولید پسماند باید قانون تصویب شود: «دولت باید مثل کشورهای دیگر به افراد حقیقی و حقوقی‌ای که پسماند کمتری تولید می‌کنند محرک‌های اقتصادی اختصاص دهد و برای کسانی که سرزمین را آلوده می‌کنند جریمه در نظر گیرد.».
شاید وقتی دیگر
با این حال مدیر کل اداره محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران مدعی است که با تدوین و اجرای طرح جامع مدیریت پسماند تهران، هم اینک زباله‌ها و بازیافت آنها وضعیت بهتری دارند. هلیا حسینی در پاسخ به «همدلی» می‌ گوید: در این طرح پیش بینی‌های لازم برای تفکیک زباله، کاهش مصرف پلاستیک، استحصال گاز متان، تسویه شیرآبه و تبدیل کمپوست انجام شده است.
وی در مورد اینکه چرا از دستگاه زباله سوز برای امحاء ضایعات در تهران استفاده نمی‌شود؟ نیز می‌ گوید: سیکل تهیه این دستگاه زمان بر است. ولی انجام خواهد شد. ضمن آنکه اجرایی شدن آن منوط به اجرای کل طرح جامع مدیریت پسماند است. از سویی بحث‌های مالی و مراوات مرتبط با آن در مورد خرید دستگاه زباله سوز بسیار موثر است. اینکه دستگاه زباله سوز چقدر انرژی تولید می‌ کند و چقدر از آن باید سهم فروشنده دستگاه باشد، همه از نکات مهمی است که باعث شده تا روند خرید این دستگاه کند شود.     
زباله‌گردها
آمار رسمی مدیریت شهری حکایت از فعالیت ۱۴هزار زباله گرد در تهران دارد که که حدود ۴۷۰۰ نفر از این افراد که غالبا کودکان هستند. اما نکته قابل تامل درخصوص آمار فوق حضور ۹۰درصدی مهاجران غیرقانونی در میان جمعیت زباله‌گرد کشور است.
زباله گردهای پیاده‌ای که روزانه ۵۰ تا ۱۰۰ کیلو زباله تفکیکی به دست می‌آورند و بنابراین گاهی تا روزانه ۶۰۰ هزار تومان نیز درآمد دارند چرا که  هر کیلو زباله تفکیک شده را به ‌طور میانگین ۶۰۰۰ تومان به کارگاه‌ها می‌فروشند.
از این آمار نزدیک به ۳۱ درصد، کودکان غیرایرانی و حدود ۹ درصد کودکان ایرانی هستند. تنها در تهران ۱۴ هزار زباله‌گرد وجود دارد که ۴۷۰۰ نفر از آن‌ها کودک هستند. همچنین طبق آمار مدیر بهزیستی شهر تهران در سال گذشته، بیش از ۸۲ درصد افرادی که در موضوع زباله‌گردی جمع‌آوری می‌شوند، اتباع افغانستان هستند که حضور آن‌ها غیرقانونی است.
بعد از آنکه شهردار تهران چند ماه قبل اعلام کرد که تا پایان سال، پرونده پدیده زباله گردی بسته خواهد شد، مدیرعامل سازمان پسماند پرده از راهکار شهرداری برای این سریال قدیمی برداشت. وی اعلام کرده که قرار است شهرداری حدود ۵ هزار زباله گرد را استخدام کند.
رضا محمدی، مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری گفته است؛ استخدام تمامی زباله‌گردها در دستور شهرداری تهران است. ما همه زباله‌گردها را استخدام می‌کنیم. و برای پیمانکار هم الزام گذاشته‌ایم که باید از نیروی انسانی ایرانی با حقوق طرح طبقه‌بندی مشاغل بین ۱۲ و نیم تا ۱۵ میلیون تومان با ۸ ساعت کار به این افراد حقوق پرداخت کند.با این حال مهدی بابایی عضو کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران با ذکر اینکه در واقع قرار نیست این زباله گردها به استخدام شهرداری درآیند می‌ گوید: اولا که قرار نیست این افراد به استخدام شهرداری در آیند. ثانیا، همانطور که گفتم داوطلبان استخدام توسط پیمانکاران بسیار کم است بنابراین اگر حتی این شیوه باعث شود تا کارگران بیشتری جذب پیمانکاران شود، این موضوع چه اشکالی دارد.