در جست‌وجوی عدالت روی پرده سینما

همدلی|علی نامجو: «دکتر»، «مهندس»، «خلبان» و «وکیل»، چهار شغلی هستند که از دیرباز، شأن و جایگاهی والا در میان خانواده‌ها داشته‌اند. «وکالت» به‌قدری در فرهنگ ایران قابل‌احترام است که نمایندگان مجلس، وکلای مردم خطاب می‌شوند و حتی روزگاری «کریم‌خان زند»، بنیان‌گذار دودمان زندیه، بعد از تثبیت قدرت در شیراز، خود را «وکیل‌الرعایا» نامید. در طول ایام هم کم نبوده‌اند اتفاقاتی که باعث شده‌اند نام و تاثیرگذاری وکلا در سرنوشت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران دوباره مورد توجه قرار بگیرد.
وکلا در آینه سینما نیز تصاویر پررنگی داشته‌اند و فیلم‌ها و سریال‌های بسیاری با مضامین حقوقی ساخته شده است. ستارگان سینمای جهان در قامت وکیل درخشیده‌اند و شخصیت‌های ماندگاری را خلق کرده‌اند؛ از «گریگوری پک» و «هنری فوندا» تا «کیانو ریوز» و «تام کروز».
شاید کمتر کسی بداند بزرگ‌ترین قهرمان تاریخ سینما، نه ابرقهرمانی برخاسته از داستان‌های کمیک است و نه جنگجوی دلاوری از یونان باستان؛ بلکه بزرگ‌ترین قهرمان تاریخ سینما، «وکیل» است. به سراغ ۱۳ فیلم شاخص و برجسته تاریخ سینما با محوریت وکالت رفته‌ایم؛ آثاری از کارگردان‌هایی افسانه‌ای مثل «آلفرد هیچکاک» و «بیلی وایلدر» که هرکدام به دغدغه‌ای در حوزه قضا پرداخته‌اند. تمام این فیلم‌ها، هدف مشترکی را فریاد می‌زنند؛ «عدالت». مفهومی که شاید هیچ‌گاه در جهان حقیقی، رنگ واقعیت نگیرد؛ اما عدالت‌خواهان تا آخرین دم از پا نخواهند نشست؛ ولو کارگردانی باشند با دوربینی در دست!

۱-شاهدی برای تعقیب

(Witness for the Prosecution)

یکی از ۱۰۰ فیلم برتر تاریخ سینما به انتخاب «آی‌اِم‌دی‌بی» (بانک اطلاعات اینترنتی فیلم‌ها)، داستان وکیل سرشناسی است به نام «سر ویلفرید روبارتس». نقش اصلی «شاهدی برای تعقیب»، اثر جاودانه «بیلی وایلدر»، کارگردان صاحب‌نام سینما، سکته‌ای قلبی را پشت سر گذاشته و در دوران نقاهت به سر می‌برد؛ اتفاقی که باعث می‌شود پزشکان به او توصیه کنند از دادگاه و محکمه، دوری کند؛ اما «روبارتس» با هنرنمایی «چارلز لاتن»، وکالت «لئونارد وُل» با نقش‌آفرینی «تایرون پاور» را می‌پذیرد و لحظات درخشانی را در دادگاه خلق می‌کند. «شاهدی برای تعقیب» سال ۱۹۵۸ در سی‌امین دوره جوایز اسکار، نامزد ۶ جایزه ازجمله بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین تدوین و بهترین بازیگر نقش اول مرد شد؛ اما در هر چهار بخش، رقابت را به «پل رودخانه کوای» ساخته «دیوید لین» واگذار کرد و در دو رشته دیگر هم ناکام ماند.

۲. کشتن مرغ مقلد

(To Kill a Mockingbird)

شاید باورش سخت باشد؛ اما بزرگ‌ترین قهرمان تاریخ سینما، نه «بتمن» است، «نه سوپرمن» و نه حتی «زورو» و «اسپارتاکوس». بزرگ‌ترین قهرمان تاریخ سینما، وکیلی است به نام «آتیکاس فینچ». بسیاری از مردم با این نام، غریبه هستند؛ اما «فینچ»، قهرمانی بود که «گریگوری پک» در فیلم «کشتن مرغ مقلد» به نمایش گذاشت و بالاتر از «ایندیانا جونز» و «جیمز باند»، قهرمان اول سینما لقب گرفت. «فینچ»، وکیل ساده‌ای است که در شهر کوچکی به نام «میکوم» در ایالت «آلاباما» زندگی می‌کند. او تصمیم به دفاع از پسر جوان سیاه‌پوستی می‌گیرد که متهم به تجاوز به دختری سفیدپوست است. «کشتن مرغ مقلد» که یکی از ۲۵۰ فیلم برتر تاریخ سینما به انتخاب «آی‌اِم‌دی‌بی» به شمار می‌رود، توسط «رابرت مولیگان» بر اساس رمانی به همین نام از «نل هارپر لی» ساخته شد.

۳- آناتومی یک قتل

(Anatomy of a Murder)

فیلم «آناتومی یک قتل» که با نام «تشریح یک قتل» نیز در ایران شناخته می‌شود، یکی دیگر از فیلم‌های شاخص سینما با محوریت وکالت است. در این فیلم ۱۶۰دقیقه‌ای که سال ۱۹۵۹ توسط «اُتو پرمینگر» تهیه و کارگردانی شد، «جیمز استوارت»، سومین بازیگر برتر تاریخ سینما به انتخاب «بنیاد فیلم آمریکا»، نقش اصلی را ایفا کرد. «پرمینگر»، کارگردان اتریشی-مجارستانی «آناتومی یک قتل»، دانش‌آموخته مقطع دکترای حقوق بود و با توجه به تحصیلات دانشگاهی مرتبط توانست یکی از ماندگارترین فیلم‌های حقوقی تاریخ را خلق کند. «پل بیگلر» با نقش‌آفرینی «جیمز استوارت»، وکالت «فردریک مانیون» با هنرنمایی «بن گازارا» را به عهده می‌گیرد. «ستوان مانیون» متهم به قتلی انتقام‌جویانه از کافه‌داری محلی است. «آناتومی یک قتل» در سی‌ودومین مراسم اسکار، نامزد دریافت هفت جایزه شد؛ اما دست هیچ‌کدام از عوامل فیلم به جایزه نرسید.

۴-حکم (The Verdict)

«حکم»؛ شاهکاری از «سیدنی لومت» با درخشش «پل نیومن» است که نشان می‌دهد اتفاقی هرچند کوچک می‌تواند سرنوشت پرونده و حتی انسانی را کاملاً عوض کند. «سیدنی لومت»، کارگردان نامدار آمریکایی برای چهار فیلم، نامزد دریافت جایزه اسکار بهترین کارگردانی شد؛ «۱۲مرد خشمگین»، «بعدازظهر سگی»، «شبکه» و البته «حکم». فیلم «۱۲مرد خشمگین»، پنجمین اثر برتر تاریخ سینما در «آی‌اِم‌دی‌بی» است و درامی حقوقی محسوب می‌شود؛ اما «حکم» به‌طور مشخص، داستانی درخشان از بازسازی شخصیت وکیلی میان‌سال و دائم‌الخمر است. «فرانک گالوین»، شخصیت اصلی فیلم، وکالت مادر جوانی را به عهده می‌گیرد که براثر سهل‌انگاری و تقلب پزشکی، دچار زندگی نباتی شده است. «گالوین» با فراز و نشیب‌های بسیاری ازجمله طلاق و محرومیت از وکالت روبه‌رو می‌شود؛ اما سرانجام با دفاعیاتی هیجان‌انگیز، هم پیروز پرونده لقب می‌گیرد و هم احترام و اعتمادبه‌نفس خود را بازمی‌یابد. «حکم» نامزد دریافت پنج جایزه اسکار شد؛ ولی در پنجاه‌وپنجمین دوره جوایز اسکار، زیر سایه «گاندی» و «توتسی»، دو فیلم شاخص سال ماند.

۵-فیلادلفیا (Philadelphia)

فیلمی ساختارشکن، تأثیرگذار و البته پرفروش. «فیلادلفیا» با بودجه‌ای ۲۶میلیون دلاری ساخته شد؛ اما بیش از ۲۰۰میلیون دلار در گیشه، فروخت. «تام هنکس» و «دنزل واشنگتن»، ستاره‌های «فیلادلفیا» هستند. «هنکس» نقش «اندرو بکت» را بازی می‌کند؛ وکیلی زبده و مبتلا به ایدز که از شغل خود اخراج می‌شود. ماجرا به دادگاه می‌رود و قاضی، اخراج «بکت» را تبعیض و معارض با قانون اساسی آمریکا، تشخیص می‌دهد. «فیلادلفیا» تولید سال ۱۹۹۳ در شصت‌وششمین دوره جوایز اسکار، در پنج رشته نامزد شد و دو اسکار بهترین بازیگر نقش اول مرد و بهترین ترانه را دریافت کرد. «فیلادلفیا» بدشانس بود که همان سال «فهرست شیندلر» شاهکار «استیون اسپیلرگ» نیز به اسکار آمد و جوایز را درو کرد.

۶-چند مرد خوب

(A Few Good Men)

«چند مرد خوب»، فیلم پُرستاره و پُرفروش دیگری است که نقش اصلی‌اش، وکیلی است که باید از حقوق موکلان خود دفاع کند. هرچند دو نام «جک نیکلسون» و «تام کروز» بس است تا فیلمی بیش از ۲۴۰میلیون دلار بفروشد؛ اما فیلم‌نامه قدرتمند «آرون سورکین» و کارگردانی «راب راینر» نیز کمک کردند تا یکی از موفق‌ترین فیلم‌های حقوقی تاریخ سینما ساخته شود. «سورکین» همان نویسنده‌ای است که فیلم‌نامه «شبکه اجتماعی» را برای «دیوید فینچر» نوشت و در هشتادوسومین دوره جوایز اسکار درخشید. «دنیل کافی» با نقش‌آفرینی «تام کروز»، وکیل تازه‌کاری است که باید در دادگاه از دو سرباز نیروی دریایی دفاع کند. سربازان، متهم به قتل شده‌اند؛ اما مدعی هستند فقط دستور فرمانده را اجرا کرده‌اند. «چند مرد خوب» در شصت‌وپنجمین دوره جوایز اسکار، نامزد چهار جایزه اسکار شد.

۷-آقای لینکلن جوان

(Young Mr. Lincoln)

«آبراهام لینکلن» را به‌جرئت می‌توان مشهورترین رئیس‌جمهوری تاریخ ایالات‌متحده دانست. او به صدها سال برده‌داری در آمریکا پایان داد و نام خود را در تاریخ، جاودانه کرد؛ اما «لینکلن» زمانی که جوان بود، وکیلی زبردست نیز به شمار می‌رفت. «آقای لینکلن جوان»، فیلمی درام در ژانر بیوگرافی است که سال ۱۹۳۹ توسط «جان فورد»، کارگردان اسطوره‌ای سینما ساخته شد؛ سینماگری با هفت نامزدی و دریافت پنج جایزه اسکار. «هنری فوندا» ششمین بازیگر برتر تاریخ سینما به انتخاب بنیاد فیلم آمریکا، نقش «لینکلن» را در این فیلم ایفا می‌کند. امتیاز فیلم «آقای لینکلن جوان» از نظر منتقدان در سایت معتبر «متاکریتیک»، ۹۱ از ۱۰۰ بوده؛ چراکه شخصیت‌پردازی‌های ظریف و نمایش درخشان بازیگران، «آقای لینکلن جوان» را به فیلمی متفاوت و قابل‌اعتنا تبدیل کرده است.

۸-وکیل‌مدافع شیطان

(The Devil›s Advocate)

یکی از متفاوت‌ترین و جنجالی‌ترین فیلم‌های تاریخ سینما، اثری مهم و برجسته با پس‌زمینه حقوقی و وکالت محسوب می‌شود. داستان فیلم حول اتفاقات عجیبی پیرامون «کوین لوماکس»، وکیل بسیار موفقی می‌چرخد که تاکنون در هیچ پرونده‌ای شکست نخورده است. دیالوگ‌های ماندگار «جان میلتون» با نقش‌آفرینی «آل پاچینو» و بازی تأثیرگذار «کیانو ریوز» و «شارلیز ترون» توانست هم نظر تماشاگران را جلب کند و هم منتقدان را به تحسین وادارد. خودبینی و غرور، دو کلیدواژه فیلم «وکیل‌مدافع شیطان» هستند که وکیل حاذق فیلم را به چالش می‌کشند. فیلم درمجموع فروشی ۱۵۳میلیون دلاری داشت و توانست جایزه «ساترن» بهترین فیلم ترسناک در سال ۱۹۹۷ را کسب کند. در این فیلم به‌شکلی جذاب، تقابل شرافت وکیل با وسوسه‌های شیطان به‌تصویر کشیده می‌شود.

۹-مرد عوضی

(The Wrong Man)

«سر آلفرد هیچکاک»، استاد دلهره و تعلیق در سینما با فهرستی از شاهکارهای ماندگار است. او با حضور هشت فیلم در جمع ۲۵۰فیلم برتر «آی‌اِم‌دی‌بی»، رکورددار است. هرچند عمده شهرت «هیچکاک» برآمده از آثار شاخصی در ژانر دلهره‌آور ازجمله «روانی»، «سرگیجه»، «پنجره عقبی» و «بیگانگان در قطار» است؛ اما یکی از فیلم‌های برجسته‌اش، فیلمی است با ساختاری مستند و البته متفاوت از دیگر آثارش؛ «مانی بالستررو» با هنرنمایی «هنری فوندا»، نوازنده کلوبی شبانه است که اشتباهی دستگیر می‌شود. پیوند فیلم با حقوق و وکالت در همین نقطه اتفاق می‌افتد؛ تلاش وکیلی برای تبرئه فردی بی‌گناه؛ تنها به دلیل شباهت با خلافکاری قانون‌شکن. «فرانک اوکانر» با نمایش درخشان «آنتونی کوایلی»، وکیلی جذاب و کاریزماتیک است که تلاش می‌کند بی‌گناهی موکلش را ثابت کند. «هیچکاک» با نبوغ خود، احوالات همسرِ متهم را از زاویه نگاه وکیل به تصویر می‌کشد و به قضات هشدار می‌دهد با دقت بیشتری درباره افراد، قضاوت کنند.

۱۰-و عدالت برای همه

(And Justice for All)

«و عدالت برای همه»، یکی از جذاب‌ترین و ماندگارترین فیلم‌های حقوقی در تاریخ سینما به شمار می‌رود؛ اثری از «نورمن جویسون» که دو نامزدی اسکار بهترین بازیگر نقش اول مرد را برای «آل پاچینو» و بهترین فیلم‌نامه غیر اقتباسی را برای دو نویسنده‌اش به همراه داشت. «آرتور کرکلند» با هنرنمایی «پاچینو»، وکیل جوانی است که با دردسرهای بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کند. نقطه عطف ماجرا وقتی رقم می‌خورد که قاضی «فلمینگ» با بازی «جان فورسایت» به اتهام تجاوز باید پاسخگوی دادگاه باشد و «کرکلند» مجبور است وکالت او را در مواجهه با دخترکی مستأصل بر عهده بگیرد. داستان جذاب و گیرای «و عدالت برای همه» با تناقضی تأمل‌برانگیز به اتمام می‌رسد؛ پیروزی وجدان وکیل و شکست شغلی!

۱۱-وکیل لینکلن

(The Lincoln Lawyer)

«وکیل لینکلن»؛ این بار خبری از رئیس‌جمهوری فقید آمریکا نیست، بلکه قصه «میک هالر»، وکیل‌مدافعی با هنرنمایی «متیو مک‌کانهی» است که در اتومبیل «لینکلن» خود به پرونده‌های جزئی و نه‌چندان مهم رسیدگی می‌کند. «هالر» در آخرین پرونده، دفاع از متهم به قتلی را بر عهده می‌گیرد؛ اما رفته‌رفته پی می‌برد بازی‌های خطرناکی پشت پرونده به‌ظاهر ساده وجود دارد؛ بازی‌هایی که جان خود و موکلش را در معرض خطر قرار می‌دهد. فیلم «وکیل لینکلن» بر اساس رمان پُرفروشی به قلم «مایکل کانلی» ساخته شده و امروز در جمع مهم‌ترین فیلم‌های حقوقی سینمای جهان قرار دارد.

۱۲-ارین براکوویچ

(Erin Brockovich)

وقتی ژانرهایی مانند درام، عاشقانه و بیوگرافی با یکدیگر درهم بیامیزند و نقش اصلی نیز وکیلی حقیقت‌جو باشد، به‌احتمال‌زیاد با اثری قابل‌اعتنا روبه‌رو خواهید بود؛ اتفاقی که در «ارین براکوویچ» رخ می‌دهد و سال ۲۰۰۰ فیلمی با فروشی ۲۵۶میلیون دلاری، هم مردم را به سینما می‌کشاند و هم در پنج رشته، نامزد اسکار می‌شود.
در این فیلم «جولیا رابرتس» در نقش «ارین براکوویچ» ظاهر شد و جایزه اسکار بهترین بازیگر نقش اول زن را از هفتادوسومین دوره جوایز اسکار دریافت کرد. «ارین براکوویچ»، داستان زنی را به نمایش می‌گذارد که از شوهرش جدا شده، سه فرزند دارد و بیکار است، اما کمی بعد در قامت دستیار وکیل، شروع به فعالیت کرده و شرکت قدرتمند قانون‌شکنی را سرنگون می‌کند.

۱۳-شرکت (The Firm)

«شرکت»؛ اثر برجسته «سیدنی پولاک» با حضور «تام کروز»، «جین تریپل‌هورن» و «جین هکمن» بود که بر اساس کتابی از «جان گریشام» ساخته شد. «گریشام» دانش‌آموخته رشته حقوق بوده و مدتی نیز به وکالت پرداخته و بعد نماینده مجلس شده است. رمان‌های حقوقی پُرفروش او در دنیا مشهور هستند و اقتباس‌های سینمایی بسیاری از آثارش صورت گرفته است؛ «شرکت»، یکی از آثار نامدار او به‌شمار می‌رود.
«میچ مکدیر»، دانش‌آموخته جوان رشته حقوق، تلاش بسیاری برای یافتن شغل انجام می‌دهد و در ادامه با موضوعی پیچیده و خطرناک دست به گریبان می‌شود. این فیلم در دو رشته، نامزد دریافت جایزه اسکار شد و به فروشی بیش از ۲۷میلیون دلار رسید. سال ۱۳۷۹، سیروس مقدم، فیلمی به نام «وکیل» با حضور فریبرز عرب‌نیا، شهاب حسینی و پانته‌آ بهرام ساخت که کپی سکانس به سکانس از «شرکت» بود!