گل‌های زعفـرانی دامن دنا

همدلی| گیاه زعفران با گل بنفش، بدون تردید یکی از پرکاربرترین و محبوب‌ترین گل‌ها در میان ایرانیان است. هم به لحاظ زیبایی و کاربرد رنگ بنفش و طیف‌های رنگی آن در صنعت نساجی و هم با همین خاصیت به‌علاوه طعم و بوی منحصر به فرد در صنایع غذایی حضور پر رنگ و بویی دارد و از این‌رو یکی از محبوب‌ترین، پرکاربردترین و البته گران‌ترین‌های صنعت کشاورزی است.
به گواهی آمار سال ۱۳۹۸ این گیاه محبوب با تولید سالانه ۳۳۰ تن و صادرات ۲۸۰ تن ایران را بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران در دنیا کرده است. این محصول استراتریک اگرچه بومی استان‌های خراسان رضوی و جنوبی بوده و این دو استان از نظر آماری سهمی ۸۵رصدی از تولید زعفران ایران را به خود اختصاص داده‌اند، اما در برخی دیگر از استان‌های کشور از جمله خراسان شمالی، یزد، گلستان، همدان، فارس و اصفهان نیز انجام می‌گیرد که سهم این استان‌ها از تولید زعفران به‌طور کلی کمتر از ۱۰درصد است. چند سالی است که استان کهگیلویه و بویراحمد در دامنه رشته کوه دنا در جنوب ایران، نیز به عنوان یکی از مناطق مستعد کشاورزی این محصول استراتژیک مورد توجه مسئولان و مدیران استانی قرار گرفته است.
این استان جنوبی با 160هزار هكتار زمين‌ كشاورزي دارای ظرفیتی است که می‌تواند علاوه بر تولید محصولات بومی خود، به مقصدی برای میزبانی این گیاه محبوب نیز بدل شود. 120هزار هكتار از سطح زیر کشت در استان کهگیلویه وبویراحمد ديم است و ترويج كشت زعفران جايگزين مناسبي براي كشت كم بازده گندم و جو ديم محسوب مي‌شود.

ظرفیتی تازه برای توسعه کشاورزی جنوب کشور

نسرین رضایی‌پور، کارشناس کشاورزی و مجری کشت گیاهان دارویی سازمان جهاد و کشاورزی شهرستان دنا درباره سابقه کشت زعفران در این منطقه به خبرنگار همدلی می‌گوید:«اولین اقدام در این باره از طرف سازمان ترویج جهاد کشاورزی بود و حدود سال ۸۷ چند روستای متناسب شرایط کشت زعفران به عنوان «پایلوت» در نظر گرفته شد و پیاز زعفران مورد کشت و آزمایش قرار گرفت و چندی بعد با مشخص شدن نتایج و مناسب بودن خاک و هوای منطقه، این طرح در سایر روستاهای استان نیز گسترش پیدا کرد.» رضایی‌پور در توضیح اقدامات اولیه در این باره گفت:«ابتدا کشت‌ها فقط به صورت پایلوت بود و پس از آزمایش کامل آب و خاک در روستاها ومزارع دیگر و تشخیص تناسب آن‌ها با این محصول مهم کشت در جاهای دیگر نیز انجام گرفت.»
برای کشاورزی که چندین دهه از عمر خود را با کشت محصولات دیگری سپری کرده، کشت یک محصول ناشناخته و جدید می‌تواند چالش ایجاد کند. موضوعی که خانم رضایی‌پور نیز به آن پرداخته است:«اول مثل هر محصول جدیدی با دیده تردید به آن نگاه می‌شد، اما پذیرش موضوع از سوی کشاورزان کشاورزان پیشرو با قدرت ریسک بالا و همچنین اقدام به کشت از سوی آن‌ها موضوع از سوی کشاورزان دیگر نیز پذیرفته شد و به تدریج زنان ومردان دیگری به کشت زعفران تشویق شدند.»
این کارشناس کشاورزی معتقد است که اگر الان هم هزینه‌های اولیه بالا نبود یا محدودیت‌هایی که اغلب زمین‌ها با آن روبه‌رو هستند (مانند نوع خاک و کمبود آب) نبود، افراد بیشتری به کشت زعفران راغب می‌شدند.»

جاذبه‌های کشت زعفران برای جوانان

یکی از کشاورزان روستای بن زرد که گندم و جو کشت می‌کند، چند سالی است که بخشی از زمین‌های کشاورزی خود را به کشت زعفران اختصاص داده است.
آقای آبرود در گفت‌وگو با خبرنگار همدلی می‌گوید:«بسیار راضی هستم. هم اکنون با فروش محصول زعفرانی که از زمین خود به عمل آورده‌ام، سودی چندین برابر محصولات پیشین کسب کرده‌ام.»
او می‌گوید:«در چند سال گذشته به راحتی توانسته‌ام از فروش زعفران، شهریه دانشگاه فرزندانم را تامین کنم. کاری که پیش از کشت زعفران با دشواری و با گرفتن وام و قرض از دیگران می‌کردم.»
این کشاورز به یک نکته دیگر هم اشاره می‌کند و آن شور و شوق فرزندان جوانش برای ورود به کشاورزی و کشت گیاه زعفران است. او معتقد است که سهولت کشت زعفران و نیاز کم آن به آبیاری و همچنین سود بالای آن نسبت به محصولات دیگر از جمله مواردی است که جوانان را به کار کشت این محصول ترغیب می‌کند.

حضور دختران وزنان در مزارع زعفران

اگرچه در کشاورزی استان کهگیلویه وبویراحمد زنان هم دوش به دوش مردان خود به این کار اشتغال دارند، اما کشت زعفران این کار را در بین زنان و دختران بیش از گذشته ترویج کرده است؛ به گونه‌ای که برخی از زنان خود نیز به کشت این محصول روی آورده‌‌اند. لطافت کار با گل زعفران و فرآورده‌های دیگر آن در مقایسه با کار دشوار کشت جو و گندم و برخی حبوبات و نیاز به نیروی بدنی مردانه، این بخش از کشاورزی را به شغلی متناسب با وضعیت زنان روستاهای کهگیلویه وبویراحمد تبدیل کرده است. خانم رضایی‌پور می‌گوید:«اغلب کشاورزانی که به این محصول پرداخته‌‌اند، از درآمد و شرایط جدید کشت خود راضی هستند، چرا که نسبت به سایر محصولاتی که قبلا کشت می‌کردند درآمد مناسب‌تری دارند.» وی از استقبال زنان از کشت این محصول نیز خبرداد و گفت:«80درصد افرادی که به سمت این محصول آمدند زنان این روستاها بودند.»

زعفران و زنجیره‌ای از مشاغل

دکتر دارا کریمی‌نژاد مدیرکل امور روستایی و امور شوراهای استانداری استان کهگیلویه وبویراحمد که از نردیک این فعالیت روستاییان را رصد و مسایل مربوط به آن را پیگیری می‌کند، بخشی از مزایای این نوع جدید از کشاورزی این منطقه را چنین برمی‌شمارد:«از مزایای کاشت این محصول می‌توان به اشتغال‌زایی، ارزش اقتصادی بالا، امکان بهره‌برداری طولانی‌مدت با یک بار کاشت، عدم نیاز به ماشین‌آلات و ادوات خاص و ماندگاری بالای پس از برداشت محصول اشاره کرد.» وی در بیان پیامدهای مثبت کشت این محصول استراتژیک در استان کهگیلویه وبویراحمد گفت:«زنجیره ارزش این گونه محصولات موجب ایجاد اشتغال در مراحل تولید، بسته‎بندی، عرضه و فروش خواهد شد که با توجه به این که بیکاری یکی از معضلات جوامع روستایی است، می‌تواند بخشی از این مشکل را برطرف کند.»

دغدغه‌ای به نام بازاریابی

محصولات وفرآورده‌های زعفران که در مناطق شرقی کشور به عمل آمده و راه خود را به بازارهای جهانی گشوده‌‌اند و به برندی بین‌المللی تبدیل شده‌‌اند و طبیعتا در داخل کشور نیز بازار را در اختیار گرفته‌‌اند و رقابت محصول این مناطق جدید با آن بسیار دشوار است، طبیعی است که بازاریابی دغدغه مهم این زعفران‌کاران است؛ موضوعی که کارشناس کشت گیاهان دارویی شهرستان دنا نیز آن را یکی از دغدغه‌های مهم این کشاورزان برای عرضه محصول خود می‌داند.
کریمی‌نژاد به مشکلات دیگری که بر سر راه کشاورزان این محصول قرار دارد نیز اشاره می‌کند:«نبود مرکز خرید عمده این محصول، روش بسته‌بندی و خشک کردن این محصول به صورت سنتی و دستی‌‌، نبود برندی با نام استان کهگیلویه وبویراحمد از جمله مواردی است که می‌تواند عرضه مطلوب این محصول را با مشکل مواجه کند.»
مدیرکل امور روستایی و امور شوراهای استانداری استان کهگیلویه وبویراحمد در این باره اضافه می‌کند:«این بخش دیگری از فرآوری وعرضه این محصول است که در صورت تحقق می‌تواند زمینه عرضه و فروش مطلوب آن را ابتدا به بازارهای داخلی و سپس بازارهای بین‌المللی فراهم کند.»
موضوعی که رضایی کارشناس کشاورزی و مجری کشت گیاهان دارویی سازمان جهاد کشاورزی شهرستان دنا نیز برآن تاکید می‌کند:«مسئله بازاریابی برای هر محصول تولیدی مهم هست‌‌، زعفران هم معمولا در روستاهایی تولید می‌شود که کشاورزان اطلاعات کافی نسبت به بازاریابی و عرضه آن ندارند.» وی معتقد است:«بازارهای داخلی و خارجی پر رونقی برای این محصول استراتژیک وجود دارد، ولی یک کشاورز معمولی دسترسی لازم و اطلاعات کافی نسبت به این موضوع ندارد.»

آموزش حلقه واسط تولید وعرضه

جدید بودن و البته تخصصی‌‌‌تر بودن کشت زعفران نسبت به محصولات دیگر، لزوم آموزش کشاورزان را بیش از گذشته برجسته می‌کند؛ موضوعی که کریمی‌نژاد نیز بر آن تاکید کرده و می‌گوید:«دراداره کل امور روستایی و امور شوراهای استانداری موضوع پیگیری می‌شود و با همکاری سازمان حوزه جهاد کشاورزی استان این امر مهم اتفاق افتاده و در آینده نیز به آن توجه جدی خواهد شد.» مدیرکل امور روستایی و امور شوراهای استانداری به طرحی اشاره می‌کند که در مجموعه تحت مدیریت او در حال اجراست:«ما برخی از کارآفرینان در حوزه کشاورزی گیاهان دارویی را نیز با همکاری متخصصان کشاورزی در مجموعه سازمان جهاد کشاورزی تحت آموزش‌های مربوط به کشاورزی و البته کارآفرینی قرار می‌دهیم.»
موضوعی که خانم رضایی در شهرستان دنا آن را رضایت‎بخش می‌خواند و می‌گوید:«به دلیل وضعیت نسبتا ضعیف معیشتی در روستاها هر محصولی که احساس شود مقداری وضعیت خانواده را بهتر می‌کند مورد اقبال قرار می‌گیرد که کشت زعفران هم به دلیل درآمد خوبی که دارد، استقبال خوبی می‌شود و همین امر سبب می‌شود که انگیزه برای یادگیری بالاتر باشد و کلاس‌های آموزشی ما با استقبال روبه‌رو شود.»
وی می‌گوید:«در شهرستان دنا اغلب روستاها دوره آموزشی کشت زعفران برگزار شده و از همین‌رو شناخت خوبی نسبت به نحوه کاشت، داشت، برداشت و فراوری این محصول وجود دارد.»
به گفته این دست‌‌اندرکاران سازمان‌ها و نهادهای دیگری نیز دراین زمینه به موضوع ورود کرده و منشأ خدماتی شده‌‌اند. علاوه بر نهادهای مرتبط در استانداری وسازمان جهاد کشاورزی، سازمان توسعه روستایی و کمیته امداد امام خمینی نیز در امر آموزش کشاورزان، خدماتی را ارائه داده‌‌اند.

خدمات حمایتی و تسهیلات برای کشاورزان

دکتر دارا کریمی‌نژاد درباره ارائه تسهیلات و خدمات حمایتی سازمان‌های دولتی به کشاورزان گفت:«بانک‌های عامل در استان در اعطای تسهیلات به متقاضیان واجد شرایط و جذب سرمایه‌گذاران با هدف ایجاد صنایع مرتبط با فرآوری و بسته‌بندی محصول و نیز سرمایه‌گذاری آماده هر نوع همکاری هستند.»
مدیرکل امور روستایی و امور شوراهای استانداری استان کهگیلویه وبویراحمد افزود:«حتی برای درآمدزایی دهیاری‌ها تسهیلات خوبی در زمینه‌های فوق از طریق پست بانک در نظر گرفته شد.»

آسیب‌هایی که نباید از چشم‌ها دور بماند

کشت زعفران در استان کهگیلویه و بویراحمد به جهت تازگی محصول و سابقه کم کشت آن، هنوز به مثابه نهال جوانی است که هرتندبادی می‌تواند آن را از پای در آورد. از همین‌رو موضوعی است که باید مورد آسیب‌شناسی قرار بگیرد و نسبت به تهدیدات احتمالی آن هشیاری لازم به عمل آید. کریمی‌نژاد به موضوع مهمی در این باره اشاره می‌کند:« ناتوانی در ورود به بازارهای گسترده کشوری و جهانی و شکست در رقابت با تولیدکنندگان قدرتمند این محصول در داخل و خارج می‌تواند سبب دلسردی کشاورزان و تولیدکنندگان این محصول شود.»

انتظارات زعفران‌کاران

کشت زعفران در این منطقه به جهت سابقه کم آن نیازمند توجه بسیاری است که همین امر توقعات و انتظاراتی را از مسئولان و نهادها و سازمان‌های مرتبط ایجاد می‌کند که شناخت آن‌ها، راه را برای توسعه شرایط کشت زعفران و توسعه فرآورده‌های آن هموار می‌کند. در کنار انتظارات عمومی کشاورزان، تسهیلات کشاورزی وتهیه کود و به خصوص کمک به دسترسی به پیاز سالم و با قیمت مناسب و موضوع تبلیغ، بازاریابی و بسته‌بندی محصول از آن جمله است و البته یک موضوع مهم که خانم نسرین رضایی کارشناس سازمان جهاد کشاورزی به آن اشاره می‌کند:«در بخش تسهیلات گاه برخی بانک‌ها قوانین را به صورت داخلی وضع می‌کنند که برای کشاورزان بازدارنده است وآنان را دلسرد و ناامید می‌کند.»

زعفران؛ شانه به شانه نفت

بدون تردید نیاز کشور به صدور محصولات بومی که در دنیا خریدار داشته باشد، برای تحقق اقتصاد بدون نفت به خوبی احساس می‌شود، به خصوص که هم اکنون به گواه سخنان برخی از مسئولان رده بالای کشور امکان فروش نفت نیز وجود ندارد. زعفران و برخی گیاهان دارویی ایران دیگر که توانسته‌‌اند خود را به بازارهای بین‌المللی تحمیل کنند، و خریداران بسیاری را متقاعد به انجام تجارت با ایران کنند، اهمیت بسیار دارند. بازاری که هم اکنون ایران در آن دست بالا را دارد و ظرفیت آن را دارد که محصولات تولید شده توسط استان‌های دیگر- به غیراز مناطقی که به طور سنتی به کشت زعفران مشهورند- را نیز به آن اضافه کند و ارزش صادرات کشور را بالاتر ببرد.