دخترها عملکرد شناختی بهتری دارند یا پسرها؟

در روزهای گذشته حذف تصویر دختران از روی کتاب ریاضی سوم دبستان، منجر به طرح دوباره این پرسش قدیمی شده است که آیا دخترها و پسرها از لحاظ عملکرد شناختی با هم تفاوت دارند؟ در یک‌صد سال گذشته بررسی‌های پژوهشی زیادی برای پاسخ به این پرسش انجام شد. یافته‌های حاصل از مطالعات خارجی در مجموع نشان داد اگر چه از حیث هوش کلی تفاوت جنسیتی وجود ندارد، اما در برخی از توانایی‌های اختصاصی، پسران عملکرد بهتری دارند و در برخی دیگر، دختران؛ اما در پژوهش گسترده‌ای که نگارنده در سال 1397 روی کودکان دبستانی شهر تهران انجام داد و یافته‌های آن نیز منتشر شد، نتایج نشان داد دختران در متغیرهای بسیاری اعم از محاسبه و دانش ریاضی، استدلال، حافظه و حتی دانش عمومی عملکرد بهتری دارند. ریشه این تفاوت‌ها روشن نیست، چرا که شناخت انسان در سنت‌های پژوهشی در حد فاصل زیست‌شناسی و فرهنگ مورد بررسی قرار گرفته است. از یک سو کارکرد بهنجار توانایی‌های عقلانی انسان به طور عِلّی وابسته به یکپارچگی زیستی مغز دانسته شده است و از سوی دیگر نشان داده شد که محتوا و راهبردهای شناختِ انسان از طریق تجربه با دنیای اجتماعی و فیزیکی، کسب و سازمان داده می‌شود و با روش‌های اجتماعی و فرهنگی منتقل می‌شود. با این حال به نظر می‌رسد: (1) امروزه دختران فرایندهای جامعه‌پذیری را خارج از الگوهای رسمیِ جنسیتی تجربه می‌کنند نه از راه کتاب‌های درسی و برنامه‌های تعلیم و تربیت رسمی. زنان امروز از تعلیم و تربیتی که ترجیح جنسیتی داشته باشد به شدت انتقاد می‌کنند و این انتقاد را در آموزش به فرزند خود و تربیت غیر رسمی لحاظ می‌کنند. (2) امروزه در نقش‌های کلیشه‌ای جنسیتی در کشور ما تغییرات عمده‌ای روی داده است. برای مثال رشته‌های دانشگاهی و مشاغل مهندسی نوعی کلیشه جنسیتی برای دانش‌آموزان پسر و مردان بوده است، اما در سال‌های اخیر این واقعیت در جامعه دیده شده است که تعداد فزاینده‌ای از دختران وارد مشاغلی شده‌اند که به طور سنتی پسرانه پنداشته می‌شدند. برای مثال نسبت تحصیل دختران در رشته‌های فنی و مهندسی از حدود 11درصد 1365 به حدود 30 درصد رسیده است. (3) به‌نظر می‌رسد دختران به‌واسطه آنکه از سطح محروم‌تری شروع کرده‌اند، به تغییرات اجتماعی به‌طور بی‌محاباتری واکنش نشان می‌دهند. برای مثال امروزه به‌واسطه کاهش اندازه خانواده (به عنوان یک تغییر اجتماعی)، فرزند این فرصت را دارد که تحریک شناختی بیشتری از سوی والدین خود دریافت کند. به‌نظر می‌رسد دختران از این تغییر اجتماعی برای تقویت کارکرد شناختی خود بیشتر بهره می‌برند...