هنر نقاشی در ایران

مستندات تاریخی گواه این موضوع است که مانی نقاش ایرانی که در حدود قرن سوم میلادی مؤسس مذهبی بوده که با همین نام مانی شناخته می‌شود. مانی علاوه بر این‌که خودش نقاشی زبردست و توانا بوده در جهت اشاعه این هنر دستوراتی صادر تا کتاب‌های مذهبی به این هنر آراسته شود،در اوصاف مانی مورخ ایرانی ابوالمعالی اظهار داشته وی از نخبگان و نجیبان ایران‌زمین و یادگار سلسله اشکانیان است. هنر خط و نقاشی مرهون تلاش‌هایی است که مانی در مقام رهبری مذهبی و هنرمندی متعهد به آن پرداخته است. فردوسی حکیم در بیان اصالت مانی فرموده: «بیامد یکی مرد گویا ز چین/که چون او مصور نبیند زمین.» دلیل این ادعا آن است که میرخوانده افسانه‌ای دارد در تصویرسازی غاری در مشرق زمین به دست مانی. موزه آثار بین‌المللی برلین آلمان از اکتشافات دو باستان‌شناس آلمانی نمونه‌هایی از تصاویری که به قلم مانی بر دیواره‌ها بوده و نقوش ایرانی در آن دیده می‌شود در معرض دید بازدیدکنندگان نهاده که محکم‌ترین سندی است بر نقش مانی در هنر نقاشی.
دکتر زکی محمدحسن درباره نقاشی ایرانی می‌نویسد:«برای نقش‌ها و صورت‌های ایرانی نوعی زیبایی و فریبندگی است که به‌محض دیدن در سویدای دل جا گزیده و شخص را از آن شگفت و حیرانی زیاد فراهم می‌شود.» بنا بر مستندات موجود هنر نقاشی توسط مانویان از کشور ساسانی به ترکستان گسترش یافته است. ازجمله نقاشی‌های معروف در دوران ساسانی نقاشی دیواری است که غالباً بر گچ‌بری‌های سقف و دیوار نقش می‌گرفته،قدیمی‌ترین تصویر موجود از این سبک نقاشی مربوط به قرن4میلادی است که دو شکارچی سوار بر اسب در تعقیب حیوانات هستند. علاوه این‌که مجلدی در شهر استخر یافت شده که تصاویر پادشاه ساسانی با نوعی رنگ ساخته‌شده از پودر طلایی و نقره‌ای و گرد مس بر روی برگ‌های بسیار نازک کشیده شده است. از دوران باستان کنده‌کاری‌ها و نقاشی‌هایی به‌جا مانده که پایه و مبنای آن همان سبک مانی است که در کتاب وی ارژنگ به‌غایت قابل‌رؤیت است. قابل‌توجه است که تحیر و تعجب برخی هم‌عصران مانی از هنر وی در نقاشی به حدی بوده که هنر وی را در ادامه ادعای رسالت وی و معجزه او می‌دانستند. پس از ساسانیان هنر نقاشی در دوره سامانیان با ظهور صفاریان بلوغ و رشد قابل‌توجهی یافت. هنر نقاشی در این دوره تحت تأثیر دوره ساسانی توسط شخصی به نام محمد بن حسن نقاش رونق یافته تا به دوره غزنویان و سلجوقیان که در دوره سلطان محمود غزنوی ابونصر نقاش زندگی می‌کرده این هنرمند به‌چابکی و سرعت در تصویرگری شهره بوده، نقل است زمانی که بوعلی سینا دعوت سلطان محمود را اجابت نکرده و به غزنین عزیمت نکرد، سلطان دستور داد تا ابونصر صورت ابوعلی را پرداخته و مصوران از روی آن بر نقش جمال شیخ بوعلی آگاه شوند. با حمله اعراب به ایران و آغاز صنعت کاغذسازی در سمرقند به تقلید از چینیان هنر نقاشی به سایر بلاد رفته، به‌گونه‌ای که در قرن سوم هجری با ازدیاد کتاب در فنون مختلف نقش تصاویر در کتاب‌ها معمول و هنر نقاشی برای تزیین کتاب‌ها به‌طور روشن جلوه‌گر شد.