طرح مجلس برای بازگشت به دوران کوپن

همدلی| فاطمه آقایی‌فرد: هنوز جای سیلی دلار دو نرخی یا بنزین سهمیه‌ای و آزاد، از صورت اقتصاد کشور پاک نشده، که زمزمه‌های بازگشت کوپن دوباره مطرح شده است؛ «بازگشت کالابرگ کلید خورد؛ مجلس یازدهم وارد عمل شد»؛ خبری کوتاه اما پر از نوستالژی ناخوشایند؛ بخصوص برای قدیمی‌ترها؛ از جنگ گرفته تا احتکار و کمبود کالا، از خستگی صف‌های طولانی تا تکه‌‌برگ‌هایی که به صورت محدود برای تامین برخی از اجناس ضروری، از قبیل برنج، مرغ و...، در نظر گرفته می‌شود. آن طور که یک عضو کمیسیون فرهنگی در مجلس، به تسنیم خبر داده:«کالابرگی برای کالاهای اساسی طراحی می‌شود تا دولت در خصوص کالاهای اساسی، حمایتی را از اقشار آسیب‌پذیر جامعه داشته باشد». دیروز، حجت‌الاسلام حسین میرزایی با اشاره به طرح‌های مجلس شورای اسلامی برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر جامعه، افزود: «در دو هفته قبل طرح‌ کالابرگی برای کالاهای اساسی مخصوص دهک‌های پایین جامعه از جهت ظرفیت‌های اقتصادی تنظیم شده است». نماینده مردم اصفهان در خانه ملت، با اشاره به جامعه هدف این طرح ادامه داد: «دهک‌ها و اقشار آسیب‌پذیر کشور آمار و ارقام مشخصی دارند و جامعه هدف این طرح هستند». وی در ارتباط با چگونگی تأمین منابع مالی مورد نیاز این طرح این‌طور توضیح داد: «کشور ذخایری از برنج و امکانات دیگر دارد که ممکن است از آن طریق تأمین شود یا مجلس تکلیفی به‌عهده دولت قرار دهد تا این مسئله را حل کند». اما این اولین باری نیست که برخی از مسئولان از احتمال بازگشت کوپن برای تامین کالاهای اساسی خبر می‌دهند، در سال‌ها و حتی ماه‌های گذشته هم چند باری از این خبرها منتشر شده، اما به دلیل واکنش‌های منفی اذهان عمومی به این طرح و شمار بالای معایب استفاده از کالا برگ، موضوع بدون سروصدا به حاشیه رفته و به مرحله اجرا نرسیده؛ اواخر سال 97 بود که کمیسیون تلفیق مجلس دهم برای بررسی بندی از لایحه بودجه مربوط به اختصاص 14میلیارد دلار برای واردات کالاهای اساسی تشکیل جلسه داد، بعد از بحث و بررسی در مصوبه‌ای به تصویب رسید که دولت از کالابرگ الکترونیکی برای تأمین کالاهای اساسی مورد نیاز مردم با نرخ ارز ترجیحی یا پرداخت نقدی استفاده کند؛ آن‌روزها بود که یک فعال فضای مجازی در توئیتر نوشت: «قرار بود به عقب برنگردیم؛ به کوپن دهه 60 بازگشتیم». حدود چهار ماه بعد از این ماجرا بود که رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس دهم نیز به این موضوع واکنش نشان داد و گفت: «وزرا در لفافه¬ و پنهانی و یواشکی بارها موافقت خود برای اجرایی شدن این طرح را بیان کرده‌اند، اما روی هم رفته رئیس جمهور و دولت چندان اعتقادی به این موضوع ندارد و نگاه رئیس جمهور هنوز محتاطانه است». هر چه که بود سیاست اختصاص کالا برگ برای توزیع کالاهای اساسی آن‌روزها به نتیجه نرسید، اما حالا که دوباره مجلس در این زمینه دست به کار شده و برخی از مشاوران اقتصادی رئیس‌جمهور نیز از این طرح استقبال کرده‌اند، به نظر می‌رسد که اقتصاد به صورت جدی‌تری در آستانه برداشتن یک گام دیگر به عقب قرار گرفته و چیزی تا اجرا و تکرار مشکلات سال‌های گذشته در این زمینه باقی مانده است.

بازتاب بازگشت کوپن در فضای مجازی

بازگشت به سیاست کوپن؛ درست مثل چند سال پیش که صحبت‌هایی در این زمینه مطرح بود، این‌روزها هم با واکنش‌های زیادی از سوی کاربران فضای مجازی و حتی مسئولان همراه شده. توجه دولت به اجرای این سیاست در حالی با واکنش منفی خیلی از کاربران همراه شده که چند روز پیش خبر افتتاح نخستین فروشگاه کالای ایرانی در کاراکاس، پایتخت ونزوئلا با نام مگاصیص در خروجی رسانه‌ها قرار گرفت؛ فروشگاهی که سازمان تعاونی مصرف نیروهای مسلح آن را راه‌اندازی کرده و مواد خوراکی تا تراکتور در آن عرضه می‌شود. آنطور که عیسی رضایی، مدیر عامل شرکت اتکا خبر داده:«یکی از دلایل تاسیس این فروشگاه در ونزوئلا این است که دست‌کم ایران می‌تواند با کشور‌های دوست خود که تحت تحریم قرار می‌گیرند مراودات تجاری داشته باشد. چون برخی از کالا‌های موجود در ایران موردنیاز ونزوئلاست و برخی از اقلام موجود در ونزوئلا در ایران کاربرد دارد». دسترسی آسان‌تر به کالاهای ایرانی در خارج از مرزها در حالی مطرح است که این‌روزها صحبت از بازگشت کوپن به صورت جدی‌تری مطرح شده و مسئولان یکی از دلایل اصلی برای رویکرد به چنین سیاستی را این‌طور عنوان می‌کنند که اگر کالایی کمیاب یا گران شد، از طریق کالا برگ به صورت عادلانه به دست مصرف‌کننده برسد. این در حالی است که در ونزوئلا کالاهای ایرانی گویی آسان‌تر در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌گیرد و نیازی به اجرای سیاست کوپن نیست.

زمزمه‌هایی برای بازگشت به 40 سال پیش

اوایل بهار سال گذشته بود که اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور در حاشیه بازدید از نمایشگاه کتاب با تشریح وضع دشوار اقتصادی گفت:«در حال حاضر با توجه به شرایط جدید اقتصادی دو بحث ایجاد شده است. به سمت محدودیت‌های بیشتری داریم پیش می‌رویم، پس احتمالاً نقش دولت پررنگ‌تر می‌شود. شاید مجبور شویم در برخی کالاها به سمت سهمیه‌بندی و کوپنی شدن پیش برویم. این نظری است که در دولت و خارج از دولت طرفدار دارد. پیش نیازش این است که دولت خودش دوباره وارد یکسری از فعالیت‌های اقتصادی شود». آن‌روزها این صحبت‌های جهانگیری با واکنش تند رسانه‌ها همراه شد و خیلی از منتقدان این‌طور واکنش نشان دادند که هنوز زخم‌های دلار جهانگیری که هیچ‌کس مسئولیت آن را نمی‌پذیرد بر تن اقتصاد کشور باقی مانده و ترمیم نیافته است، حالا نظریه اقتصاد کوپنی مطرح می‌شود. بسیاری از کارشناسان هم بر این باورند که با توجه به تجربیات جهانی نمی‌توان انتظار داشت که از دل اقتصاد کوپنی طرح اقتصادی مطلوب و موفق و روبه پیشرفتی حاصل شود.
این در حالی است که عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در این‌باره می‌گوید: «آقای روحانی می‌گفت من از کوپن بدم می‌آید. خب معلوم است که چنین می‌گویید چون شما مشکلی ندارید. بنده هم مشکلی ندارم. ولی مردم مشکل دارند. اگر ما به آن‌ها غذا نرسانیم، در آینده دچار معضل کودکان ضعیف خواهیم بود». چند روز پیش بود که احمد توکلی در مصاحبه با رادیو در پاسخ به این سوال که با بازگشت کوپن به اقتصاد موافق است یا خیر، اظهار کرد: «اگر کوپن به معنای کالابرگ باشد، باید گفت امروز کنترل آن آسان‌تر و تقلب در این زمینه، کمتر است». وی افزود: «وقتی بحث کمک به مردم در میان می‌آید، اگر دولت مقید باشد کالاهایی خاص مورد مصرف مردم قرار گیرد، کمک نقدی صورت نمی‌گیرد». توکلی با ذکر مثالی ادامه داد: «در امریکا که زودتر از سایر کشورها این کار را آغاز کرد، کوپن را به غذا اختصاص می‌دادند و مردم تنها قادر بودند غذایی خاص را تهیه کنند و امروز در شرایط کرونایی این کوپن‌ها عرضه می‌شود». وی ضرورت کوپنی شدن کالاهای اساسی در دوران جنگ را به دلیل مشکل در تامین مایحتاج مردم دانست و در پاسخ به این بحث که کوپنی شدن دور از شأن ملت ایران است، گفت: «این در شأن ملت ایران نیست که 11میلیون نفر حاشیه‌نشین داشته باشیم؟ به ملت ایران می‌آید گرسنه باشند و نتوانند یک کیلو گوشت بخرند؟». توکلی گفت: «به دلیل سیاست‌های ارزی نادرست دولت، همه قیمت‌ها با افزایش ارز، بالا کشیده می‌شود و به‌دلیل عدم حضور دولت، تمام بنگاه‌های اقتصادی در نقش قیمت گذار وارد عمل می‌شوند و در این شرایط مردم آبگوشت که هیچ، حتی نمی توانند اشکنه بخورند».

کوپن بدتر از نابودی پول ملی نیست

عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با بیان این‌که چنین معضلاتی بدتر از کوپن است، افزود: «امروز باید به این مسائل فکر کنیم. به‌دلیل قیمت بالای ارز، تمام مردم تحت تاثیر قرار گرفته‌اند. امروز هیچ چیز بدتر از نابود شدن ارزش پول ملی و سست شدن پایه‌های اقتصاد نیست». توکلی اضافه کرد: «جنگ اقتصادی امروز شدیدتر و گرفتاری ما بیشتر از قبل است. بله درست می‌فرمایند. کوپن شاید ایجاد رانت کند اما دولت هر وقت در کاری دخالت کند، حاشیه‌‌ای ایجاد شده که افراد از آن استفاده می‌کنند». وی افزود: «کوپن امروز هوشمند است و لذا تخلف در آن بسیار سخت تر است. کارت‌ها شارژ می‌شود و مردم به راحتی می‌توانند مثلا یک کیلو گوشت بخرند». توکلی اضافه کرد: «ما به آقای روحانی گفتیم از طریق گردش مالی افراد، کسانی که مستحق یارانه هستند را شناسایی کنید اما جواب گرفتیم که این سرک کشیدن در حیاط خلوت مردم است. حال باید پرسید چطور اروپا برای اهداف مالیاتی و یارانه‌‌ای دو سال یکبار جلسه برگزار کرده و همه کشورها جمع شده و مبادله اطلاعات می‌کنند؟!».
صحبت از اجرای سیاست کالابرگ در حالی مطرح است که بسیاری از تحلیل‌گران بر این باورند که هر کالایی که دو نرخ دولتی و آزاد داشته باشد، فرجامش بازار سیاه است و رانت. تحلیل‌گران اقتصادی باز هم تریبون به دست گرفته و به دولت این هشدار را می‌دهند که دو نرخی شدن کالا همان و تشکیل بازار سیاه همان؛ از دیگر معایب اصلی کوپن می‌توان به تشکیل صف‌های طولانی نیز اشاره کرد که با وضعیت این‌روزها و درگیری با کرونا نگرانی‌های زیادی را به دنبال دارد. حالا انگار بدون توجه به تجربه‌های گذشته؛ مثل مصیبت دلار 4200 تومانی، مسئولان هرازچندگاهی این دور باطل در سیاست‌گذاری را تکرار می‌کنند و هر بار که مهر شکست خورد را بر پیشانی این راه‌کارها دیدند، پا را پس کشیده و به نقد سیاست‌های اشتباه خود روی می‌آورند؛ دوباره روز از نو و روزی از نو...