چالش بزرگ کرونا برای محرم

همدلی| شیعیان جهان اگر چند مناسبت مهم مذهبی داشته باشند بدون تردید محرم و عاشورا مهم‌ترین ‌آن‌هاست. کمتر از یک ماه مانده به آغاز این مناسبت، ماه عزاداری شیعیان بر مصایب اهل بیت، این مناسک مهم شیعی که با انقلاب و جمهوری اسلامی، پیوندی ناگسستنی دارد، با چالش بزرگی به نام کرونا مواجه شده است که برگزاری این آیین تاریخی دیرپا را با مشکلاتی مواجه کرده است.
پنج ماه پس از همه‌گیر شدن ویروس کرونا و تعطیلی بسیاری از کسب‌وکارها مناسک مذهبی و سیاسی در ایران علیرغم برخی مخالفت‌ها نعطیل شد تا سلامت مردم اولویت اصلی متولیان اداره کشور شود. نمازهای جمعه سراسر کشور، روز قدس، مناسک ماه مبارک رمضان و شب‌های احیاء نیز از آن جمله بود که برای اولین بار در تاریخ تشیع و انقلاب اسلامی تعطیل شد تا اصل انسانی و اسلامی حفظ جان مردم محقق شود.
اگرچه در مواردی مانند ماه رمضان بر اثر رعایت مردم وضعیت کرونا مهارشده به نظر می‌رسید، اما همزمانی شروع پیک دوم کرونا و افزایش جان‌باختگان این بیماری خطرناک با ماه عزاداری سالار شهیدان، وضعیت مهمی را پیش آورده است. وضعیتی که در ابتدای شروع کرونا در ایران و در مواجهه با مناسک مذهبی نیز پیش آمده بود. در آن موقع نیز موافقان و مخالفان تعطیلی مراسم و مکان‌های مذهبی به صف شدند و از سر موافقت یا مخالفت با تعطیلی به اظهار نظر پرداختند. در نهایت ورود مراجع و رهبر انقلاب بسیاری از مخالفان را قانع کرد که با تعطیلی‌ها و قرنطینه همراه شوند.
اکنون یک بار دیگر این صف‌آرایی در حال شکل‌گیری است. در حالی که همچنان سازمان‌های بهداشتی بر دوری از تجمع و رعایت فاصله اصرار دارند برخی از روحانیون و مداحان به برگزاری عزای امام حسین اصرار دارند.

مجالس عزاداری سیدالشهدا نباید تعطیل شود

در روزهای گذشته برخی روحانیون وعاظ بر برگزاری این مراسم مهم تاکید داشتند. آیت‌الله محمدمهدی میرباقری در نشست علمی کرونا و چالش‌های پیش روی هیئت‌های مذهبی که در مشهد برگزار شد، اظهار داشت: «جهان به سمت حکمرانی مجازی پیش می‌رود و ما دخالتی در این تدبیر و مدیریت نداریم و ما تنها کاربر این فضا هستیم، بنابراین در عین استفاده از فضای مجازی برای بسط عزاداری محرم اما نباید بپذیریم که عزاداری امام حسین در فضای حقیقی تعطیل شود.» او با اشاره به شیوع کروناویروس در جهان گفت: «در ابتدای شیوع ویروس مشاهده کردیم که دنیا به سمت قرنطینه پیش رفت ولی الان واضح شده که قرنطینه خانگی راه حل اساسی و پایدار نیست، بلکه باید به صنعت ایمن‌سازی، فاصله‌گذاری معقول و رعایت موارد بهداشتی روی بیاوریم.»
میرباقری با اشاره به تعطیلات اماکن مذهبی در موج اول شیوع کرونا ادامه داد:«جریان غرب و غرب‌گراها از تعطیلی مراسم و تجمعات عاشورا و محرم ناخرسند نمی‌شوند، بلکه خوشحال می‌شوند، چراکه این تجمعات را مزاحم توسعه اجتماعی خود می‌بینند.»
او تاکید کرد: «در شرایط کنونی که جامعه ما با سختی‌ها و مشکلات ناشی از کرونا مواجه است، به این تجمعات مذهبی نیاز داریم.»

با رعایت بهداشت به عزاداری برویم و نترسیم

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین انصاریان یکی دیگر از وعاظ معروف در این نشست گفت:«در جریان برگزاری مراسم‌های شب قدر با فاصله‌گذاری اجتماعی در داخل و خارج از حسینیه جلسات را برگزار کردیم و حتی یک گزارش هم نرسیده که یک نفر در آن ایام با شرکت در مراسم کرونا گرفته است.»
او با بیان این‌که همه مبانی دینی مدیون حرکت و نهضت امام حسین(ع) است، مطرح کرد:«با رعایت بهداشت به مراسمات بیاییم و نترسیم، زیرا این جلسات ضامن تداوم دین، کار خیر، حوزه‌ها و مرجعیت است.»
استاد اخلاق حوزه با بیان این‌که طبق روایات امام حسین(ع) تکیه‌گاه قرآن کریم است، یادآور شد:«نباید به اشتباه بیانات رهبر انقلاب را تفسیر کنیم، زیرا بنده مطلع هستم که ایشان فرموده‌اند امسال با این اوضاع و رعایت مسائل لازم است هر چه پرشورتر جلسات محرم را برگزار کنید.»
بدون تردید این نگاه همچنان که پیش از این مخالفانی داشت؛ اکنون نیز دارد. با این همه اهمیت ماه محرم برای شیعیان مشخص است و ابراز مخالفت‌ها احتمالا با تردید و البته توصیه‌هایی بیان خواهد شد.
روزنامه جمهوری اسلامی به مدیریت مسیح مهاجری در مطلبی به این سخنان واکنش نشان داد و در پاسخ به میرباقری نوشت: «بیماری کرونا و پیشگیری و درمان آن، از اموری است که کارشناسی آن ارتباطی به روحانیت ندارد. و در فقه این یک اصل مسلّم است که واجب است «غیرخُبره» به «خبره»، یعنی کارشناس مربوطه مراجعه کند. و این وجوب، وجوب عقلی است که به‌وسیله «وجوب شرعی» تأیید شده است.»

پاسخ مخالفان

این روزنامه در ادامه مطلب خود به سخنان شیخ حسین انصاریان نیزاشاره کرده و نوشته است: «اجازه دهید در بررسی علمی، خارج از جایگاه‌ها، صحبت کنیم. پاسخ این سخن هم روشن است. در این‌که مراسم محرم یعنی عزاداری و گریه از «افضل قربات» است بحثی نیست. چون از نظریه مبانی فقاهت که علم شریف «اصول فقه» عُهده‌دار آن است، افضل قربات هم می‌تواند واجبات را شامل شود و هم می‌تواند مستحبات را زیر پوشش خود داشته باشد. در اینجا سؤالاتی مطرح هستند. آیا مراسم محرم، واجب شرعی تعبدی است؟جواب، منفی است، ولی اگر فرض بر این باشد که عزاداری، واجب شرعی باشد، آیا یک عمل واجب فردی است یا اجتماعی و یا اجتماعی که باید به‌شکل انبوه برگزار شود؟ بفرمایید در صورت «تزاحم» با خطر جانی که مستند به نظریه کارشناسی شده باشد، حُکم فقهی آن چیست؟ سؤال دیگر این‌که چگونه مراسم محرم از «افضل واجبات» دانسته شده؟ نشانه افضلیت این است که واجب افضل که اصطلاحا «راجح» نامیده می‌شود باید بتواند بر واجب غیر افضل یعنی بر «مرجوح»، ترجیح و سیطره پیدا کند و احیانا آن واجبات غیر افضل را، تعطیل کند.»

نظر وزارت بهداشت

همزمان روز گذشته ایرج حریرچی معاون کل وزیر بهداشت نیز در این باره اعلام کرد:«چاره‌ای جز این نداریم که مناسبات اجتماعی را تغییر دهیم. باید از تمامی ظرفیت‌ها اعم از روحانیون، ریش سفیدان، نهاد خانواده، سلبریتی‌ها و ... برای تغییر نگرش مردم و کاهش تماس اجتماعی استفاده کرد.» حریرچی بیان کرد: «تعداد فوتی‌های ناشی از کرونا این روزهای کشور، ۵۰ درصد بیشتر از ایام پیک اول در اسفند و فروردین است. میزان مرگ و میر در پاییز و زمستان، بیشتر از تابستان خواهد بود.» وی با اشاره در پیش بودن ایام مذهبی در کشور، خاطرنشان کرد: «اجتماعات در این ایام باید به حداقل برسد و به جای این‌که اطعام انجام گیرد بهتر است نسبت به نذر ماسک اقدام شود. کم هزینه‌‌ترین، راحت‌ترین و بهترین راهکار مقابله با کرونا این است که ۹۵درصد مردم هنگام خروج از خانه ماسک بزنند.»
سخنان حسن روحانی به عنوان متولی اداره کشور موضوع مهم این ماجراست. او روز گذشته تکلیف را روشن کرد. او رسما اعلام کرد که برگزاری مراسم‌های عزاداری درهمه جای کشور برگزار شود.
رئیس جمهوری با بیان این‌که با همت و تلاش پزشکان توانسته‌ایم در برخی استان‌ها شیوع کرونا را کنترل کنیم، اظهار کرد:«اما باید بدانیم که مسئله توجه به پروتکل‌ها در ماه محرم هم بسیار مهم است. یک وقتی در جامعه ما بحث بود که نان یا جان. اما مردم ما نشان دادند که اصلاً چنین دوگانگی وجود ندارد و هر دو در کنار هم می‌تواند محقق شود. الان هم برخی می‌گویند عزاداری یا سلامت؟ پاسخ این است که هردو. هم عزای امام حسین(ع) باشد و هم تاکید بر سلامتی.»
وی گفت: «این‌که ملت ما شجاع، قوی و استوار در برابر آمریکا و تحریم‌ها ایستاده است و در مقابل دشمنان ایستادگی می‌کند ناشی از همین فرهنگ عاشورایی است. ما تجربه ماه رمضان و شب‌های احیا را داشتیم و هیچ‌کس بعد از آن نگفت که ماه رمضان و شب‌های قدر باعث شیوع کرونا شد. حتی معاندین هم چنین چیزی را نگفتند.»
روحانی تاکید کرد:«همه جا باید عزاداری امام حسین(ع) برگزار شود، چه در شهر و چه در روستا، چه در جایی که قرمز است یا سفید است. اما زمان عزاداری و وجود ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده و یک فضای باز و فاصله گذاری هم لازم است. ولی زمان عزاداری می‌تواند کنترل شود، می‌شود چهار یا پنج روز باشد می‌توان زمان حضور در عزاداری‌ها محدود شود چون می‌تواند ما را با مشکل در زمینه شیوع کرونا مواجه کند.»
رئیس جمهوری اظهار کرد:«امسال در کنار شکوه عزاداری محرم، ماسک داشتن هم جزو شکوه است. رعایت پروتکل‌ها هم جزو شکوه است، جمع نشدن افراد زیاد در فضای محدود هم جزو شکوه است. ما باید در این زمینه برای همه دنیا یک الگو از برگزاری عزاداری محرم باشیم.»
وی در پایان گفت: «کسی نمی‌تواند بین علم و دین فاصله ایجاد کند. ما هم علم را رعایت می‌کنیم، هم به دین عمل می‌کنیم و از همه متولیان فرهنگی و اماکن مذهبی می‌خواهیم که در چارچوب دین و رعایت پروتکل‌ها کار را پیش ببریم. ما می‌خواهیم هم عزاداری کنیم هم عزادار امام حسین را مبتلا نکنیم. این چیزی است که هم مردم و هم دین و هم امام حسین(ع) از ما می‌خواهد.»