زمستان سرد، گاز سخت!

همدلی| مهدی فیضی صفت: در حالی که ایران در آستانه فصل سرد زمستان قرار دارد، نگرانی‌ها درباره ناترازی انرژی، به‌ویژه در بخش گاز، افزایش یافته است. طبق پیش‌بینی‌ها، میزان ناترازی گاز در زمستان امسال ممکن است به حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون مترمکعب در روز برسد. این وضعیت به دلیل وابستگی بیش از حد مصرف‌کنندگان به گاز به‌ویژه در بخش خانگی، تجاری و صنعتی ایجاد شده است.
در حال حاضر، بیش از ۷۴ درصد تأمین گاز کشور از میدان گازی پارس جنوبی صورت می‌گیرد. روزانه حدود ۸۰۰ میلیون مترمکعب گاز پالایش شده به شبکه سراسری تزریق می‌شود که بخش عمده آن برای مصارف داخلی مصرف می‌شود. با توجه به وابستگی بالای ایران به گاز به عنوان منبع اصلی انرژی، این میزان تولید با افزایش مصرف در فصل زمستان به شدت تحت فشار قرار می‌گیرد.
در روزهای سرد زمستان، مصرف گاز در بخش‌های خانگی، تجاری، حمل و نقل و صنایع می‌تواند به ۸۵۰ میلیون مترمکعب در روز برسد که سهم بخش خانگی و تجاری از این میزان به حدود ۷۰۰ میلیون مترمکعب می‌رسد. این میزان مصرف بالای گاز باعث می‌شود تأمین گاز برای صنایع عمده مانند سیمان، پتروشیمی و فولاد با مشکلاتی مواجه شود
علت اصلی ناترازی گاز در ایران، وابستگی بیش از حد به این سوخت و نبود تنوع در سبد انرژی کشور است. در حالی که کشورهای دیگر به استفاده از منابع مختلف انرژی مانند ذغال سنگ و انرژی‌های تجدیدپذیر پرداخته‌اند، ایران هنوز ۷۲ درصد انرژی خود را از گاز تأمین می‌کند. علاوه بر این، بهینه نبودن مصرف گاز در تمامی بخش‌ها، از خانگی گرفته تا نیروگاه‌ها و صنایع به شدت بر میزان ناترازی افزوده است.
سرمای زودهنگام و مصرف بی‌رویه
امسال سرمای هوا زودتر از سال‌های گذشته آغاز شده و این موضوع باعث افزایش ناگهانی مصرف گاز در ابتدای آبان ماه شده است. به گفته مسئولان، از ۲۷ مهرماه تا ۱۴ آبان ماه مصرف گاز ۲۱۸ میلیون مترمکعب افزایش داشته است. در این شرایط، مصرف گاز در بخش خانگی به سرعت بالا رفته و سیستم‌های گرمایش در بسیاری از مناطق به‌طور خودکار روشن شده‌اند که این باعث افزایش مصرف غیرقابل کنترل می‌شود.
برای مقابله با این بحران، برنامه‌هایی برای بهینه‌سازی مصرف گاز در دستور کار قرار دارد. یکی از اقدامات اصلی، نظارت بر مصرف گاز در بخش‌های خانگی و دولتی است. دولت قصد دارد با اعمال پله‌های تعرفه‌ای و تشویق به کاهش مصرف، از افزایش مصرف بی‌رویه جلوگیری کند. همچنین برخی اقدامات در سطح ادارات و فرودگاه‌ها برای بهینه‌سازی مصرف گاز در حال انجام است؛ حتی تهدید به قطع گاز در صورت عدم رعایت دمای مناسب در این مراکز مطرح شده است.
با توجه به پیش‌بینی‌ها و ناترازی گاز، احتمال قطع گاز در برخی مناطق و بخش‌ها در صورت ادامه روند فعلی وجود دارد. مسئولان تأکید کرده‌اند برای جلوگیری از چنین وضعیتی، همگان باید در مصرف گاز صرفه‌جویی کرده و از سیستم‌های گرمایشی با راندمان بالا استفاده کنند. یکی از مهم‌ترین چالش‌های انرژی در ایران همچنان مسئله ناترازی گاز و وابستگی به این سوخت است. به نظر می‌رسد برای برطرف کردن این مشکل، نیاز به سیاست‌های انرژی متنوع‌تر و بهینه‌سازی مصرف در تمامی بخش‌ها باشد.
تهدیدات احتمالی قطع گاز در زمستان
در آستانه فصل زمستان، پیش‌بینی‌ها از ناترازی قابل توجه گاز در ایران حکایت دارند. علت اصلی این مشکل، وابستگی شدید کشور به گاز به عنوان منبع اصلی انرژی است. در حال حاضر، ۷۲ درصد از تأمین انرژی کشور به گاز طبیعی وابسته است و این مسئله کنار مصرف بی‌رویه در بخش‌های مختلف، باعث ایجاد بحران‌های متعدد در تأمین گاز در فصول سرد سال می‌شود.
در این شرایط، بخش خانگی و تجاری به ویژه در ماه‌های سرد زمستان، سهم قابل توجهی از مصرف گاز را به خود اختصاص می‌دهند. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند میزان مصرف گاز در این بخش‌ها می‌تواند تا ۸۵ درصد از تولید گاز کشور را نیز در برخی روزهای سرد زمستان به خود اختصاص دهد. این مصرف زیاد به‌ویژه در روزهایی که دمای هوا به شدت کاهش می‌یابد، فشار زیادی به شبکه گازرسانی کشور وارد می‌کند. با توجه به این وضعیت، قطع گاز در برخی مناطق به ویژه در صورت بی‌توجهی به صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف، اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. مسئولان مربوطه به ویژه در بخش‌های دولتی و صنعتی، از جمله در سازمان‌ها و صنایع بزرگ، نسبت به این بحران هشدار داده‌اند و اقدامات نظارتی برای کاهش مصرف بهینه گاز در دستور کار قرار گرفته است.
راهکارهای مقابله با بحران گاز
یکی از مهم‌ترین اقدامات پیشنهادی برای مقابله با ناترازی گاز، بهینه‌سازی مصرف است. به عنوان مثال، در بخش خانگی، اجرای قوانین مربوط به مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان می‌تواند به کاهش ۲۵ درصدی مصرف گاز منجر شود. همچنین در بخش اداری، الزام به تنظیم دمای آسایش و نظارت بر رعایت الگوی مصرف می‌تواند به کاهش فشار به شبکه گاز کمک کند. کنار این اقدامات، افزایش ذخیره‌سازی گاز نیز به عنوان راهکاری حیاتی برای مقابله با بحران گاز در زمستان مطرح است. البته این طرح‌ها با محدودیت‌هایی همراه است و نیازمند همکاری تمامی بخش‌ها و دستگاه‌ها بوده تا مصرف به صورت هدفمند و کارآمد مدیریت شود.
در بخش‌هایی از کشور، به‌خصوص در مناطق ییلاقی و ویلاها، مشکل دیگری نیز وجود دارد. مصرف بالای گاز در این مناطق، به‌ویژه در مواقعی که ساختمان‌ها خالی از سکنه هستند، یکی از دلایل عمده ناترازی گاز محسوب می‌شود. در این مناطق، مصرف‌کنندگان تمایل دارند سیستم‌های گرمایشی را روشن نگه دارند تا فضای داخلی ساختمان‌ها گرم بماند؛ حتی اگر کسی در آنجا حضور نداشته باشد. این موضوع موجب افزایش مصرف گاز در فصل سرد می‌شود و فشار بیشتری به شبکه گاز کشور وارد می‌آورد.
تغییرات ساختاری در سبد انرژی
یکی از مشکلات اساسی ایران در چرخه تأمین، نبود تنوع در سبد انرژی است. در حالی که بسیاری از کشورهای دیگر از منابع مختلف انرژی نظیر ذغال‌سنگ، انرژی‌های تجدیدپذیر و حتی هسته‌ای برای تأمین نیازهای خود بهره می‌برند، ایران همچنان به گاز طبیعی وابسته است. این وابستگی نه تنها باعث مشکلات در تأمین گاز در فصول سرد می‌شود بلکه موجب آسیب‌های زیست‌محیطی و اقتصادی نیز می‌گردد.
در این راستا، تلاش‌ها برای ایجاد سبد انرژی متنوع‌تر و بهینه‌تر در دست اقدام است. برخی از این اقدامات شامل استفاده بیشتر از انرژی‌های تجدیدپذیر، بهینه‌سازی مصرف در صنایع و توسعه فناوری‌های نوین برای کاهش هدررفت گاز است. این تغییرات می‌تواند در بلندمدت به کاهش وابستگی به گاز و مدیریت بهینه‌تر منابع انرژی کمک کند. با توجه به ناترازی گاز در ایران و پیش‌بینی‌ها مبنی بر افزایش مصرف در فصل زمستان، احتمال قطع گاز در برخی مناطق به‌ویژه در صورت بی‌توجهی به صرفه‌جویی و بهینه‌سازی مصرف وجود دارد. برای مقابله با این بحران، توجه به بهینه‌سازی مصرف در بخش‌های خانگی، اداری و صنعتی به علاوه افزایش ذخیره‌سازی گاز و تنوع در سبد انرژی کشور ضروری است. در غیر این صورت، ایران با چالش‌های جدی در تأمین گاز مواجه خواهد شد که می‌تواند تبعات اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای به دنبال داشته باشد.