بیماری‌ مشترک انسان ‌و‌ حیوان؛ از تب‌مالت تا تب‌دنگی

همدلی| زهرا ژرفی مهر: «زئونوز» هر بیماری یا عفونتی است که به طور طبیعی از حیوانات به انسان منتقل می شود. بیش از 200 نوع بیماریهای زئونوز شناخته شده وجود دارد. اهمیت ‌مقوله زئونوز از این جهت است که وقتی در بیماری، میزبان اختصاصا انسان است و عامل عفونی فقط انسان را درگیر می کند، کنترل و پیشگیری آن  راحت‌تر بوده و میتوان از سرایت بیماری جلوگیری کرد. ولی وقتی در مورد یک بیماری، علاوه برانسان، میزبان دیگری هم در بین حیوانات (دام، حشرات، موش و عوامل عفونی مختلف که در طبیعت وجود دارد) وجود داشته باشد، موضوع متفاوت شده و کنترل و پیشگیری از گسترش و سرایت عفونت با عوامل متعددی ارتباط پیدا می کند. بنابراین، واکسیناسیون در زمینه بیماری های زئونوز به تنهایی کارایی لازم را نخواهد داشت.
 از جمله بیماری های مشترک بین انسان و حیوانات، «تب مالت» می باشد که که از طریق شیر ، پنیر و محصولات لبنی دام آلوده به انسان منتقل می شود. بنابراین کنترل این بیماری صرفا در انسان باعث کنترل آن نشده و طبعاً می بایست در وهله نخست این بیماری را در دام‌ها (گاو و گوسفند و...) کنترل کنیم.
نوع دیگری از بیماری  مشترک بین انسان و حیوان «هاری» است که عمدتا از طریق سگ‌های آلوده به ویروس هاری و در اثر گاز گرفتگی به انسان منتقل می شود، اگر چه سایر جوندگان مانند گاو هم می تواند به بیماری هاری مبتلا شده و از طریق  گاز گرفتگی باعث ابتلای انسان گردد.
انواع بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان
دکتر آمیتیس رمضانی، دبیر انجمن متخصصین عفونی کشور  در مورد بیماری عفونی  معتقد است؛ اگر به سال‌های اخیر نگاه کنیم، شروع بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوانات بیشتر شده است. حتی  کرونا (کووید) بیماری از این نوع محسوب می شود چون به  احتمال زیاد از خفاش به انسان منتقل شده است و اینک جایگاه بیماری از انسان به انسان تغییر کرده است. همچنین، بیماری آبله میمونی که در سال ۲۰۲۲ در کشورهای آفریقایی طغیان کرد، ابتدا در میمون ها و سنجاب ها و سپس در انسان مشاهده شد. آبله ی میمونی نیز همانند کرونا هم اکنون از انسان به انسان قابلیت سرایت پیدا کرده است.
 مورد دیگر، بیماری های عفونی، تب دنگی است که امسال افزایش موارد آلوده به این بیماری در اقصی نقاط دنیا ثبت گردیده است.  البته باید توجه داشت که بیشترین موارد ابتلا به این عفونت در ایران در اثر ورود مسافران از کشورهای دیگر بوده و تماس مستقیم با پشه آئدس و گزارشات بومی ناشی از این عفونت زیاد نبوده است.
علت افزایش بیماری‌های باز پدید و نو پدید
بیماری هایی که از قبل اصلا وجود نداشتند و تازه به وجود آمده اند تحت عنوان بیماری های نوپدید یاد می شوند. از سوی دیگر، بیماری هایی که از قبل وجود داشته وکنترل شده بودند اما مجدد در حال بروز و گسترش هستند عنوان بیماریهای باز پدید تلقی می شوند. همانگونه که گفته شد، «بیماری‌های مشترک  بین انسان و حیوان»  در سال‌های اخیر، اهمیت بیشتری پیدا کرده و در چشم انداز آینده نیز این عوامل عفونی از اهمیت بالایی برخوردار هستند.
انتظار می رود از اواخر شهریور و و با شروع مهرماه، در صورتیکه بارندگی ها افزایش یابد، موارد ابتلا به تب دنگی افزایش یابد. علل مختلفی در گسترش این بیماریها دخیل هستند که از جمله آنها می توان به تغییرات اقلیمی در کشورهای حوزه خلیج فارس و همچنین  در کشور خودمان ایران، گرم شدن کره زمین، گسترش شهرنشینی، افزایش حاشیه نشینی  و ورود جمعیت انسانی به حوزه حیات وحش شده، جنگل زدایی و تخریب زیستگاه‌های حیوانات و گیاهان اشاره نمود که هرکدام به نوبه خود درمستعد کردن عوامل عفونی و افزایش احتمال بیماریهای مشترک  بین  انسان و حیوانات و همینطور بیماری های باز پدید و ناپدید نقش داشته اند.
آینده بیماری‌های مشترک
در آینده کنترل عوامل عفونی و بیماری باز پدید و نو پدید، «بیماریهای مشترک  بین انسان و حیوان» یکی از اولویت‌های اصلی ما خواهد بود. نکته حائز اهمیت آنکه ما می بایست به عوامل عفونی با دید جدیدی بنگریم و در قالب سلامت واحد (یکپارچه) یا One Health روند این عفونت ها را دنبال کنیم چرا که بسیاری از عوامل عفونی از طریق محیط زیست شامل یک دام آلوده یا خاک و آب آلوده به انسان منتقل می شوند. بنابراین ما برای کنترل و شیوع انواع عوامل عفونی در آینده باید به مقوله‌ای One Health (سلامت واحد) توجه کنیم و برای دستیابی به آن مجموع سلامت انسان، حیوانات، محیط زیست، آب و خاک را با هم ببینیم.
آنتی‌بیوتیک‌ها در بیماری مشترک
مصرف آنتی بیوتیک‌ها در عفونت‌های ویروسی، ضرورتی ندارد و فقط در عفونت های باکتریایی و قارچی مورد  نیاز می باشد. در واقع از آنجا که ویروس ها، موجودات زنده‌ نیستند، آنتی بیوتیک روی  آنها  اثر گذار نبوده و تنها عفونتهای ناشی از باکتری‌ها و قارچ‌ ها با آنتی بیوتیک ها قابل درمان می باشند. بنابراین استفاده بی‌رویه  ازآنتی بیوتیک های غیر ضروری باعث شیوع و گسترش بیشتر مقاومت میکروبی شده و سبب ایجاد باکتری های مقاوم به درمان در محیط می گردد.
با یک مثال ساده اینگونه مطرح کنیم که در بدن انسان باکتری‌هایی وجود دارند که به آنتی بیوتیک ها  حساس و یا (مقاوم یعنی به آنتی بیوتیک‌ها جواب نمی‌دهند) هستند. وقتی شما به شکل بی‌رویه و غیر ضروری از آنتی بیوتیک‌ها استفاده می‌کنید باعث تکثیر بیشتر باکتری های مقاوم و کاهش باکتری های حساس می شوید و این گسترش به این صورت نیست که فقط مقاومت میکروب را در بدن یک فرد افزایش دهد بلکه به راحتی از طریق دستگاه تنفسی به افراد دیگر خانواده و به جامعه منتقل می شود.روند مشابه در حیوانات هم دیده می شود یعنی زمانی که در دام و طیور از آنتی بیوتیک با یک حجم بسیار بالایی استفاده می شود، درصد افزایش میکروبهای مقاوم به درمان افزایش می یابد.
به فکر چاره باشید
  اگر از حالا به فکر چاره نباشیم، این عفونتها روی زندگی انسان‌ها و حیوانات تاثیر منفی خواهد داشت. به طوریکه برای کنترل  اقسام بیماری های عفونی، هیچ ابزاری و هیچ آنتی بیوتیک مؤثری نخواهیم داشت. به طور کلی، درخصوص کاهش بیماریهای مشترک بین انسان و حیوانات که شامل طیف وسیعی می باشند (هاری، تب مالت،آبله میمونی و...) یک رویکرد صحیح و جامع مورد نیاز است تا بتوان عوامل عفونی را کنترل کرد.