گوشه چشم دولت به کودکان اتباع

همدلی| گروه اجتماعی: بعد از اینکه بارها دولت اعلام کرد که می‌خواهد افاغنه داخل ایران را ساماندهی و اتباع غیرمجاز را اخراج کند و در شرایطی که   اعلام شده که 60 تا 80 درصد کودکان کار را اتباع تشکیل می‌دهند، حالا، مدیرکل دفتر امور کودکان و نوجوانان بهزیستی از فراهم شدن امکان نگه‌داری موقت از کودکان اتباع بی‌سرپرست خبر داده است.
چند وقت پیش بود که مهری سادات موسوی معاونت فرهنگی و امور اجتماعی سازمان بهزیستی عوامل اجتماعی و اقتصادی، مهاجرت، فقر، اعتیاد و طلاق را از مهمترین دلایل وجود کودکان و نوجوانان کار خیابانی دانسته با بیان اینکه بهزیستی به تنهایی قادر به شناسایی و ساماندهی این کودکان در جامعه نیست، گفته بود که بسیاری از این کودکان به صورت قاچاق وارد کشور شده و بدون هویت وزارت اقامتی به سر می‌برند.به گفته موسوی، این دسته از کودکان به سبب نداشتن کارت‌ هویتی و مجوز اقامت برابر مقررات و قوانین از دریافت خدمات حمایتی نیز محروم هستند.وی با تاکید بر ضرورت همراهی و همکاری بیشتر سایر نهادهای متولی، تاکید کرده بود که بحث کودکان کار و خیابانی به یک هم‌افزایی، همراهی و همدلی بین دستگاه‌های متولی نیاز دارد و بهزیستی به عنوان یک سازمان حمایتی تکالیفی بر عهده دارد که باید آنها را انجام دهد، اما بحث جمع‌آوری کودکان کار برعهده این سازمان نبوده و تنها در زمینه شناسایی و حمایت‌های اجتماعی، وظایفی براساس قانون را عهده دار است.وی آن زمان با اشاره به فعالیت مراکز روزانه و شبانه روزی بهزیستی در کاهش آسیب‌های اجتماعی، گفته بود؛ توسعه مراکز نگهداری این کودکان از جمله برنامه‌های اولویت دار بهزیستی می‌باشد و تلاش داریم تا یک مرکز شبانه روزی را در شهر زابل، که گلوگاه ورود این کودکان به کشور است، راه اندازی کنیم.موسوی تاکید کرد: آمار دقیقی از کودکان خیابانی نداریم اما در حال حاضر بیش از ۲ هزار کودک کار در کشور از خدمات آموزشی و توانمندسازی بهزیستی بهره‌مند هستند.
چالشی برای همه شهرها
این معظل اما فقط مختص تهران نیست بلکه بسیاری از شهرستان‌ها نیز با آن درگیر هستند کمااینکه براساس بسیاری از گزارش‌های تصویری که در فضای مجازی منتشر می‌شود، در برخی از شهرستان‌های اطراف تهران به قدری اتباع افغان فراوانند که کمتر می‌توانید خبری از یک ایرانی در آنجا ببینید!  در همین راستا، چندی قبل معاون اجتماعی بهزیستی استان فارس نیز اعلام کرده بود که  ۷۴ درصد کودکان کار در استان فارس اتباع بیگانه هستند.«حمیدرضا محمودیان» ضمن تاکید بر ضرورت کاهش آمار کودکان کار در کلانشهر شیرازگفته بود که در صورتی که شهروندان بتوانند از کمک‌های نقدی و غیرنقدی به جای صدقه به این کودکان خودداری کنند، شاهد کاهش جمعیت آنها خواهیم بود.وی در تشریح نحوه کمک‌رسانی بهزیستی به این کودکان، گفت: این کمک‌ها در قالب ارائه بسته‌های معیشتی، پرداخت هزینه‌های درمانی و تحصیلی به کودکانی که در مراکز بهزیستی استان پذیرش شده و دارای کد شناسایی هستند، ارائه می‌شود.محمودیان در خصوص کودکان اتباع بیگانه فاقد مجوز، گفت: برای این دسته از کودکان، مراحل قانونی جهت حکم رد مرز صادر خواهد شد.
واگذاری موقت «نگه‌داری» کودکان اتباع خارجی
اما در جدیدترین خبر در مورد کودکان اتباع بیگانه، مدیرکل دفتر امور کودکان و نوجوانان بهزیستی از فراهم شدن امکان نگهداری موقت از کودکان اتباع بی‌سرپرست خبر داده است.
«سعید بابایی»  با اشاره به اجرای طرح خانواده میزبان و تسهیل در امر فرزندخواندگی اظهار کرد: به دنبال اصلاح آئین‌نامه اجرایی قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست و ابلاغ شیوه‌نامه آن، موسسات و مراکز نگهداری از کودکان به جای اقامتگاه دائمی به معبری برای واگذاری کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست به «خانواده‌های متقاضی» تبدیل خواهند شد.
وی با اشاره به اینکه در این شیوه‌نامه علاوه بر کودکان ایرانی، مجوز مراقبت موقت از کودکان بی‌سرپرست خارجی نیز داده شده است، گفت: اگرچه در قانون فرزندخواندگی درخصوص فرزندخواندگی کودکان اتباع نقطه مغفول وجود داشت، اما این موضوع در طرح خانواده میزبان در نظر گرفته شد. کودکان فاقد سرپرست موثر اتباع ممکن است از والدینی باشند که حضور مجاز یا حضور غیرمجاز دارند. برای بهزیستی کودک بودن این طفل مهم است و البته ماندن یا نماندن وی تابع قوانین سازمان مهاجرت است.مدیرکل دفتر امور کودکان و نوجوانان بهزیستی تاکید کرده؛ در مدتی که این کودک توسط دستگاه قضایی به بهزیستی تحویل داده می‌شود تلاش می‌کنیم تا به بهترین وجه از وی مراقبت کنیم. شیوه‌نامه مراقبت موقت این مجوز را به بهزیستی داده تا این کودک برای مراقبت بهتر به خانواده اتباع مجاز همان کشور یا خانواده ایرانی سپرده شود. البته بر اساس قوانین فعلی کشور این کودک نمی‌تواند شناسنامه ایرانی دریافت کند.بابایی با بیان اینکه واگذاری موقت فرزندان اتباع در استان‌هایی که مرکز حضور تجمعی اتباع هستند، آغاز شده است، یادآور شد: در اجرای این طرح کودکان اتباع می‌تواند هم به خانواده میزبان ایرانی و هم خانواده میزبان اتباع هم‌ملیت خود واگذار شوند.
بعد از 5ماه
این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که مدیرکل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری تهران از اجرای طرح ساماندهی کودکان کار اتباع خارجی خبر داد و گفت: هیچ شناسنامه ای برای این کودکان صادر نمی‌شود.  احسان حیدری در تیرماه امسال و در حاشیه جلسه ساماندهی اتباع گفته بود: در راستای اجرای طرح ساماندهی آسیب‌های اجتماعی  مقرر گردید: آندسته از کودکان کار اتباع خارجی جمع آوری شده از سطح استان توسط بهزیستی، عوامل انتظامی و شهرداری جهت سیر مراحل قانونی برای بازگشت کرامتمندانه به همراه خانواده تحویل مرکزی که در این خصوص راه اندازی شده گردند.به گفته وی همچنین طرح ساماندهی آسیب‌های اجتماعی توسط شهرداری و بهزیستی استان تهران  بالغ بر ۵ ماه است که در حال اجرا می‌باشد
مشت نمونه خروار
رئیس کل دادگستری در اظهار نظری خبر از آمار غیررسمی حضور ۳۰۰ هزار نفر اتباع مجاز و غیرمجاز خارجی به اندازه جمعیت یکی از شهرستان‌های استان و همچنین افزایش حضور آنان در پرونده‌های کیفری و حقوقی به عنوان خواهان و خوانده داد. برای درک بهتر این آمار اشاره به این نکته کافی است که فردیس به عنوان یکی از متراکم‌ترین مناطق شهری کشور که در استان البرز واقع شده، ۷۰۰ هزار نفر جمعیت دارد. به این بهانه مساله اتباع غیرمجاز و ابعاد مختلف آن را مورد بررسی قرار دادیم.ایران یک کشور مهاجرفرست است. طبق آمار‌های رسمی، بیش از ۴ میلیون نفر از ایرانیان مقیم خارج هستند که به گفته برخی کارشناسان و همچنین ایرانیان خارج‌نشین، این آمار مربوط به افرادی است که مدارک هویتی ایرانی هم دارند و با توجه به گذر زمان و تغییر نسل، بسیاری ایرانیان دیگر مدارک هویتی ایرانی اخذ نکردند. بر اساس همین تحلیل‌ها، آمار ایرانیان مقیم، تا ۸ میلیون نفر نیز برآورد شده است.
مساله پیچیده دانشجوها
براساس آمار مرکز پژوهش‌های مجلس، در سال ۱۴۰۰، بیش از ۱۳۰هزار دانشجوی خارجی در ایران تحصیل می‌کردند که ۵۰ هزار نفر آنان مربوط به دانشگاه آزاد، بخشی به جامعه‌المصطفی و دانشگاه‌های دیگر است. رئیس سازمان ملی مهاجرت در سال ۱۴۰۲ آمار ۱۷۰ هزار دانشجو را مطرح کرد. در ۱۴۰۰، ۴۹ هزار صندلی دانشگاهی در مقطع کارشناسی و در ۱۴۰۲ پس از تکمیل ظرفیت، بیش از ۳۰۰ هزار صندلی خالی ماند.
بخش دیگری از امواج مهاجرتی به اخراج عراقی‌ها در زمان صدام و همچنین کویتی‌ها در دوران جنگ خلیج فارس باز می‌گردد. این امواج مقطعی بود، اما موج مهاجرت اتباع افغانستان ادامه دارد. برآورد اعلام شده از سوی وزیر کشور (۱۴۰۲) حاکی از حضور ۵ میلیون اتباع افغانستان در ایران است. رئیس سازمان ملی مهاجرت نیز بهمن ۱۴۰۲ از حضور سه میلیون و ۵۰۰ هزار اتباع خارجی مجاز از ملیت‌های مختلف در کشور خبر داد که البته تعداد اتباع افغانستان در میان آن‌ها مشخص نیست.
آمار ارائه شده توسط سازمان ملل  UNHCR
سایت آژانس پناهندگان سازمان ملل در این باره نوشته است که طبق آخرین آمار اعلام شده از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران، ۷۶۲ هزار پناهنده در ایران زندگی می‌کنند که تعداد ۷۵۰۰۰۰ نفر از آن‌ها افغانستانی و ۱۲۰۰۰ نفر عراقی هستند. علاوه بر این، تخمین زده می‌شود که حدود ۵۸۶۰۰۰ دارنده گذرنامه افغانستان با روادید ایران در ایران زندگی می‌کنند و گفته می‌شود که تعدادی از این افراد کسانی هستند که پیشتر دارای کارت آمایش بوده‌اند.در سال ۲۰۲۲ میلادی ایران از تمامی افغانستانی‌های فاقد مدرک در ایران برنامه سرشماری انجام داد که در نتیجه آن اطلاعات حدود ۲.۶ میلیون افغانستانی ثبت شده است. به گفته دولت ایران حدود ۵۰۰۰۰۰ افغانستانی فاقد مدرک در این برنامه شرکت نکردند. تخمین زده می‌شود از زمان خروج آمریکا از افغانستان و بازگشت طالبان، در مجموع یک میلیون افغانستانی وارد ایران شده‌اند که به موجب آن نیاز به حمایت بین المللی افزایش یافته است.در حال حاضر اقداماتی برای کنترل مساله اتباع غیرمجاز در دست اقدام است، اما نیازمند سیاستگذاری کلان و تداوم اقدامات کلیدی در این حوزه هستیم.