پیمان سعدآباد، سرپوشی بر قرارداد واگذاری هرات

پیمان سعدآباد یا عهدنامه عدم تعرض، پیمانی است که در تاریخ ۱۷تیرماه سال ۱۳۱۶، در کاخ سعدآباد تهران، میان چهار کشور ایران، عراق، افغانستان و ترکیه به امضا رسید.دولت‌های امضاکننده این پیمان، متعهد شدند که از مداخله در امور داخلی یکدیگر خودداری کنند و مرزهای مشترک را محترم بشمارند. همچنین این کشورها متعهد شدند از هرگونه تجاوز نسبت به خطوط مرزی یکدیگر خودداری کرده و از تشکیل جمعیت‌ها و گروه‌هایی که هدف آن‌ها اختلال در صلح در میان کشورهای هم‌جوار و هم‌‌پیمان است، جلوگیری کنند. پیمان سعدآباد هم از لحاظ مادی و هم از نظر سیاسی به زیان دولت ایران و به‌نفع کشورهای ترکیه، افغانستان و عراق بود‌، زیرا قسمتی از ارتفاعات آرارات که دارای موقعیت سوق‌الجیشی مهمی بود‌ به ترکیه واگذار شد.در تعیین خط مرزی ایران و عراق نیز رضا‌شاه منابع نفتی غرب ایران و نصف شط‌العرب را که طبق اصول و مقررات بین‌المللی خط تالوگ است به عراق واگذار کرد تا از بابت عبور کشتی‌های نفتکش از آبادان، ایران مبالغی به دولت عراق تحت‌الحمایه انگلیس بپردازد.
این پیمان ميان ايران، تركيه، عراق و افغانستان يك پيمان عدم تجاوز امضا شد كه چون دركاخ سعدآباد (تجريش) امضاء شده بود به پيمان سعد آباد معروف شده است. وزيران امور خارجه افغانستان، تركيه و عراق براي اين منظور به تهران آمده بودند. [در آن زمان هنوز پاكستان تاسيس نشده بود كه وارد اين پيمان شود] درسانه‌های آلمان دو سال و چند ماه بعد و پس از آغاز جنگ جهاني دوم مدعی شدند كه اين پيمان طبق نقشه انگليسی ها منعقد شده بود تا رضاشاه پهلوی در اجرای انديشه «احياء ايران زمين»، با كمك گرفتن از آلمان و احیانا سازش با مسكو و آنکارا، در صدد ضميمه كردن افغانستان، همه بلوچستان و شرق رود دجله به ايران برنيايد. قرارداد پاریس که به جنگ انگلستان با ایران پایان داد و دولت تهران مناطق تاجیک نشین افغانستان ازجمله شهر هرات را که از زمان کوروش بزرگ بخش اصلی ایران بود واگذار کرد (در شرایطی) دست دولت تهران برای لشکرکشی به افغانستان و استقرار نظامی در آنجارا بازگذارده است. به گمان دولت لندن، پیمان سعدآباد می توانست شرایط مندرج در قرارداد مورخ چهارم مارس 1857 پاریس را منتفی و دست کم کمرنگ کند!
مورخان معاصر در تاليفات خود، نزديك شدن بعدی افغانستان به دولت مسکو را هم يك نقشه لندن به منظور رهانيدن خود از كابوس وحدت ايران و تاجیک‌های افغانستان ذكر كرده اند. هرگونه الحاق تاجیک ها به ایران باعث وحدت پشتون های دو سوی خط مرزي لندن ساخته ِ «دورَند = دوراند»، پیدایش کشوری تازه (پختونستان) و احتمالا از میان رفتن افغانستان و پاکستان خواهد بود که هر دو کشور با نقشه لندن ساخته شده اند. سياست های انگلستان در آسيای جنوبی عامل اصلی تجزيه ايران زمين و جدا شدن تدريجی افغانستان بود. بيش از دو قرن است که انگلستان نسبت به افغانستان حساسيت ويژه از خود نشان داده است! به باور برخي از مفسران، تلقينات و نظرات دولت لندن در اجرای سياست هاي دولت واشنگتن بويزه از سال 2001 بی تاثير نبوده است. نظر اين مورخان بر اين است که دولت تهران به افغانيان که به صورت آواره و پناهنده وارد ايران می‌شوند تابعيت بدهد زيرا که ايرانی هستند و سياست های لندن آنان را از وطن قديمی جدا کرده نه اراده خودشان. تهران با دادن تابعيت به اين افغانيان به هدف‌های متعدد دست خواهد يافت ازجمله برنامه افزايش جمعيت و ....