ایرانیان، رکورد داران عرصه فضای مجازی در جهان

همدلی| گروه اجتماعی: وقتی در سال 1372، اولین تلفن همراه وارد ایران شد کسی باور نمی کرد این وسیله کوچک، ظرف 2 دهه انقلاب بزرگی در زندگی مردم ایجاد کند و سبک زندگی آنها را تغییر دهد. ورود تلفن همراه به ایران با ۲۰ سال تاخیر پس از ثبت اولین تماس تلفنی موبایلی در نیویورک انجام گرفت. در ابتدا تنها امکان برقراری تماس تلفنی فراهم بود اما در سال ۱۳۸۱ یعنی 9  سال بعد از ورود، اولین پیامک با تلفن همراه فرستاده شد. البته اوایل، افراد برای اینکه بتوانند از سرویس پیامکی استفاده کنند، می‌بایست در دفاتر مخابرات ثبت نام می‌‌کردند.  تقریبا در سال ۲۰۰۴ بود که شرکت اپل تلفن همراهی را وارد بازار کرد که پای خود را از تماس تلفنی و ارسال پیامک فراتر گذاشته بود و امکان دسترسی به اینترنت و کارهای متنوع‌تر و سرگرم‌کننده‌تری را برای کاربران رقم زد.     App Store  در سال ۲۰۰۸ رونمایی شد و تحولی عظیم در تلفن‌های همراه ایجاد کرد.
هر ایرانی دو تلفن همراه
با ورود موبایل به ایران این وسیله ارتباطی به سرعت مورد استقبال مردم قرار گرفت . با فعالیت اپراتورهای مختلف تعداد مشترکان تلفن همراه افزایش پیدا کرد بطوری که امروز به طور میانگین هر فرد دو خط تلفن همراه  دارد. طبق آماری که در داشبورد برخط سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی منتشر شده، تعداد مشترکین تلفن همراه در کشور اکنون به ۱۴۸ میلیون و ۲۴۲ هزار و ۳۰۸ نفر رسیده است و ضریب نفوذ استفاده از تلفن همراه در کشور به ۱۷۶ درصد دست یافته است. امروز کمتر کسی را می توان پیدا کرد که از تلفن همراه استفاده نکند. بر اساس آمار وزارت فناوری و اطلاعات  ، آمار کاربران گوشی‌های هوشمند در کشورهای پیشرو نشان می‌دهد که ایران با داشتن تعداد کاربران بالا جزو این آمار است. به گزارش سایت statista   ایران در رتبه دوازدهم  گوشی هوشمند قرار دارد. آمارهای این سایت نشان می دهد تعداد کاربران گوشی‌های هوشمند ایران از ترکیه، انگلستان و فرانسه بیشتر است. در سال 2021  بیش از 57  میلیون ایرانی گوشی هوشمند داشتند . بر اساس این آمار چین، هند و ایالات‌متحده آمریکا به ترتیب رتبه اول تا سوم کاربران گوشی‌های هوشمند در دنیا را دارند.
آمار ایرانی
براساس نتایج پژوهشی که توسط محققان دانشگاه مک‌گیل کانادا انجام شده، کاربران ایرانی از بین ۲۴ کشور مورد بررسی در رتبه ششم اعتیاد به استفاده از تلفن همراه قرار دارند. کشورهای چین، عربستان سعودی و مالزی در رده‌های اول تا سوم هستند. یکی از داده‌های عجیب این پژوهش در این مورد است که مشخص شده به‌طور میانگین یک کودک در ۱۰‌سالگی صاحب نخستین گوشی هوشمند خود می‌شود. طبق پژوهش‌ها، احتمال بروز مشکلات ذهنی ازجمله استرس و افسردگی در نوجوانانی که زمان زیادی از روز خود را صرف کار با تلفن‌همراه می‌کنندبه‌مراتب بالاتر از دیگران استاعتیاد به موبایل در بین کودکان و نوجوانان هر روز بیشتر و پررنگ می‌شود و بر همه عیان است. بچه‌هایی که موبایل را بر درس و مشق و حتی تفریح و با خانواده بودن ترجیح می‌دهند و یار اول و آخرشان موبایل است و قرار گرفتن ایرانی‌ها در رتبه ششم اعتیاد به موبایل، پیچیدگی موضوع را بیشتر عیان می‌کند.
تازه‌ترین آمارها حاکی از نفوذ ۷۶درصدی استفاده از این وسیله هوشمند در جهان است؛ عددی نزدیک به شش میلیارد انسان در کره خاکی. این موضوع تنها به داشتن تلفن‌همراه هوشمند محدود نشده است و روز به روز استفاده از این وسیله ارتباطی هم میان افراد افزایش پیدا می‌کند. ضمن این‌که کاربری تلفن‌همراه هم دیگر محدود به تماس تلفنی نیست و به معنای تام کلمه خود یک «همراه» تمام‌عیار است. از راه افتادن مناسبات مالی و بانکی و پرداخت قبوض گرفته تا فعالیت‌های گسترده اقتصادی و به راه‌انداختن کسب و کارهای مهم بر بستر آن.
 البته که همه این محسنات معایبی هم دارد که آرام‌آرام پیامدهای آن به چشم می‌آید. به‌عنوان نمونه در یک فقره آماری مشخص شده‌است که بیش از ۳۰‌درصد مردم بالای شش ساعت در روز از تلفن‌همراه خود استفاده می‌کنند؛ عددی که با توجه به سبک زندگی کنونی رقم بالایی است. در مقایسه با همین آمار باید بدانیم میزان گفت‌وگو در خانواده ایرانی نزدیک به ۱۵‌دقیقه در روز است.
رکورد داری در شبکه های اجتماعی
برمبنای تازه‌ترین آماری که از رگولاتوری منتشر شده، تعداد کاربران اینترنت پهن‌باند ثابت و سیار کشور از ۱۱۶ میلیون کاربر با ضریب نفوذ ۱۳۷ درصد عبور کرده است. همچنین  بیش از 45 میلیون نفر عضو شبکه های اجتماعی هستند. اینستاگرام ، تلگرام ، واتس آپ وتوئیتر به ترتیب محبوب ترین و پرطرفدارترین شبکه های اجتماعی در ایران هستند. در حال حاضر اینستاگرام یکی از پرطرفدارترین شبکه های اجتماعی در دنیا و محبوب ترین شبکه اجتماعی در ایران است. از سال ۲۰۱۹ ماهانه یک میلیارد کاربر فعال در اینستاگرام فعالیت می کنند.   200  میلیون کاربر اینستاگرام هر روز حداقل از یک پروفایل تجاری دیدن می کنند و ۸۰ درصد کاربران یک پروفایل تجاری را فالو می کنند. همچنین 25  میلیون کسب و کار در اینستاگرام وجود دارد. بیشترین تعداد کاربران در ایالات متحده آمریکا، با ۱۱۰ میلیون کاربر است. در رتبه های بعدی ، برزیل با ۶۶ میلیون کاربر و هند با ۶۴ میلیون کاربر قرار دارند. ایران با 24 میلیون نفر کاربر در جایگاه هفتم دنیا قرار دارد. البته این آمار بعد از فیلترینگ تا مدت ها با روند کاهشی مواجه شد اما بسیاری از کاربران با خرید فیلترشکن دوباره به شبکه ها ی اجتماعی بازگشتند. نتایج نظرسنجی ایسپا نشان می‌دهد 78.5 درصد مردم کشور دست کم عضو یک شبکه اجتماعی هستند یا از یک پیام رسان استفاده می‌کنند. در همین زمینه آخرین نظرسنجی ایسپا  که بهمن سال گذشته در مورد فعالیت ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد نشان داد که اینستاگرام، واتس‌اپ و تلگرام محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی ایرانیان هستند. طبق نظرسنجی ایسپا ۴۶ درصد از مردم از اینستاگرام استفاده می‌کنند و در این بین استفاده‌کنندگان واتس‌اپ به ۳۵.۳ درصد می‌رسد و تلگرام نیز با وجود گذشت بیش از ۶ سال از فیلترینگ آن هنوز ۳۴.۲ درصد مخاطب دارد. به گزارش ایسپا، میزان استفاده مردم از پیام‌رسان‌ها و رسانه‌های اجتماعی خارجی از قبیل اینستاگرام، واتس‌آپ و تلگرام در دوسال اخیر به دلیل فیلترینگ با نوساناتی همراه بوده‌است، به طوری که استفاده از پیام رسان واتس‌آپ از ۷۱.۱ درصد در خرداد ۱۴۰۱ به ۳۵.۳ درصد در دیماه ۱۴۰۲ کاهش یافت. اما براساس گزارشی که دیتاک منتشر کرد کاربران ایرانی با وجود محدودیت‌های فیلترینگ  کماکان در شبکه‌های اجتماعی مختلف خارجی فعال هستند و از پیام‌رسان‌های بین‌المللی به‌صورت گسترده استفاده می‌کنند.  آمارها نشان می‌دهد که فیلترینگ نتوانسته حضور کاربران ایرانی را کمرنگ کند فقط باعث شده که بازاری برای فروش vpnها و فیلترشکن ها شکل بگیرد. از مهر ۱۴۰۱ که شبکه‌های اجتماعی پرکاربرد در بین ایرانیان مانند اینستاگرام و واتس‌اپ و حتی آپ هایی همچون گوگل پلی فیلتر شدند، جمعیت قابل توجهی از مردم برای رفع نیازها و ارتباطات خود در فضای مجازی رو به خرید vpnها آوردند. گزارش منتشرشده آژانس دیجیتال مارکتینگ «یکتانت» نشان می‌دهد که ۸۰درصد مردم در گروه‌های سنی مختلف از vpn استفاده می‌کنند و گردش مالی سالانه خرید و فروش vpn در ایران در سال ۱۴۰۱ حدود ۲۵ تا ۳۰هزار میلیارد تومان بوده است.
ایرانی ها دراستفاده از شبکه اجتماعی تلگرام در دنیا رکورددار هستند.  بررسی‌های سایت telemetr نشان می‌دهد که ایران پس از هند و روسیه بیشترین تعداد کانال‌های تلگرامی را در جهان دارد. به گزارش «فن‌زی» بر اساس بررسی‌ها و آمارهای اخیر سایت telemetr ایران در رتبه سوم از نظر تعداد کانال‌های تلگرامی و تعداد اعضا کانال‌ها قرار دارد. این آمارها نشان می‌دهند که ۲۱۱ هزار کانال تلگرامی در ایران وجود دارند که مجموع تعداد اعضای آنها یک میلیارد نفر است. در این رده‌بندی روسیه و هند به ترتیب در رتبه اول و دوم قرار دارند. همچنین بررسی‌های این سایت از کانال‌های تلگرامی پر مشترک در سراسر جهان نشان می‌دهد که برخی کانال‌های ایرانی با بیش از ۴ میلیون عضو در بین 10  کانال اول جای دارند. از سوی دیگر ۱۱ کانال از ۵۰ کانال اول تلگرام، ایرانی اند.  این آمارها نشان می‌دهند پیام‌رسان تلگرام در ایران با وجود فیلترینگ از محبوبیت زیادی برخوردار است و کاربران ایرانی از نظر تولید محتوا در این پلتفرم بسیار فعال هستند.
از ترس تا راه حل
خانواده‌ها همیشه نگران از وابستگی فرزندانشان به موبایل نمی‌دانند با این رفیق ناباب چه کنند و رسما در برابر آن مستاصلند. از سویی بسیاری از کودکان و نوجوان‌ها هنگام دوری از تلفن همراه و مشتقاتش احساس هراس می‌کنند. آسیه اناری عضو کمیته تخصصی روانشناسی بالینی کودک و نوجوان سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در این باره می‌گوید: وقتی تلفن همراه از کودکان و نوجوانان معتاد به موبایل جدا شود، این افراد قادر به مدیریت احساس ترس، استرس و نگرانی زیاد خود نخواهند بود و به شدت حالشان بد می‌شود.»
این روانشناس در رابطه با تأثیر موبایل بر کارکرد مغز کودکان و نوجوانان نیز می گوید: «پژوهش‌های نوروسایکولوژی نشان داده است استفاده زیاد از موبایل بخش‌هایی از مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند در طولانی مدت به عدم توجه، تمرکز، پرخاشگری و سلب توجه از محیط بیرونی منتهی شود.»
عملیات نجات به مدارس رسید
مسیر وابستگی کودکان به تبلت و تلفن همراه در سال‌های ابتدایی زندگی‌شان متوقف نمی‌ماند و با افزایش سن و ورود به مدرسه نیز این رفتار آسیب زننده با آن‌ها رشد می‌کند و بر شدت آن افزوده می‌شود.
بیشتر مدارس دستورالعمل مشخصی برای رفع این مشکل دانش آموزان ندارند و تلاش شده است تا با ممنوعیت ورود تلفن همراه به مدارس، صورت مسئله را پاک کنند. در این میان برخی مدارس با توجه به سطح دغدغه مدیران و معلمان در مسیر کاهش اعتیاد دانش آموزان به تلفن‌های همراهشان گام برداشته‌اند.
منصوره که  در یکی از مدارس غیردولتی تهران مشغول تدریس است، در رابطه با ساز و کار چنین راه حلی می‌گوید: «متأسفانه دانش آموزان این تصور را دارند که این ابزار (تلفن همراه، لپ تاپ و ...) باید مانند اعضای بدن در دسترشان باشند. تلاش برای کنترل وابستگی دانش آموزان بیشتر در سال دوازدهم و افرادی که کنکور برایشان مهم است، رقم می‌خورد.»