لغو قرارداد تقسيم ايران از سوی لنين با وقوع انقلاب روسیه

از يازدهم تا چهاردهم دسامبر سال 1917 (دهه آخر آذر 1296 هجری خورشيدی) دولت انقلاب بلشويكی (توده‌ای) روسيه در چند اعلاميه جداگانه قراردادهای تحميلی دولت تزاری روسيه به ايران و امتيازهای كسب شده از ايران را لغو و از بدهی‌های پولي ايران به روسيه صرفنظر كرد. لنين شخصا در اعلاميه ای كه در 14 دسامبر 1917 به امضای او صادر شده بود عهدنامه اوت سال1907 انگلستان و روسيه داير بر تقسيم ايران به دو منطقه نفوذ و يك منطقه بی طرف فی مابين و ضمائم محرمانه آن را ساقط از درجه اعتبار اعلام داشت و تاكيد كرد كه هرگونه قراردادی كه با استقلال، حاكميت ملی، تماميت ارضی و آزادی ايرانيان مغايرت داشته و آن را محدود كند از اين لحظه بی اثر و كان لم يكن است و همه را پاره كرده و ديگر وجود خارجي كه بتوان به آنها استناد كرد نخواهند داشت. مقامات مفلوك و ناآگاه دولت وقت تهران غفلت كردند كه بخواهند؛ اکنون که نظام تزاری روسيه از ميان رفته، قراردادهای گلستان و تركمن چاي كه با ميانجیگری انگلستان تنظيم شده بود لغو و مناطق متصرفه به وطن بازگردانده شوند. ترديد نبود دولت انقلاب روسيه كه در آن زمان در مناطق شمال ارس با دشواری های متعدد رو به رو بود اين خواست را میپذيرفت. در پی اعلاميه لنين، تروتسكی به عنوان كميسر نيروهای مسلح روسيه اعلام داشت كه به واحدهای نظامی روسيه كه بر طبق عهدنامه انگلستان و روسيه مبنی بر تقسيم ايران در اين كشور مستقر شده اند دستور خروج فوري از ايران را داده است. سران انقلاب روسيه سپس برای جلب اعتماد ايرانيان به حرف‌های خود «براوين» ديپلمات روسيه را به تهران فرستادند تا افكار عمومی ايران را حضورا از ماوقع آگاه سازد و به عنوان نماينده سياسی روسيه در ايران بماند. 20روز پس از صدور اعلاميه لنين نيروهای روسيه به فرماندهی ژنرال باراتف ايران را ترك گفتند. در همان روز كه آخرين واحد روس از ايران خارج میشد، نيروهای انگليسي چند شهر را در كرمانشاه تصرف كردند كه دولت وقت ايران بالاخره به خود جرات داد و در بهمن همين سال از دولت انگلستان خواست كه با توجه به لغو عهدنامه دوجانبه 1907 از سوي لنين كه با كنار رفتن يك طرف قضيه، از صورت عهدنامه خارج شده است لندن هم لغو آن را اعلام دارد و نيروهاي انگليسی را از قلمرو ايران بيرون برد، واحد نظامی «اس پي آر» را كه افراد آن ايرانی ولی مزدبگير انگلستان و زير نظر افسران انگليسی هستند منحل سازد؛ به علاوه، باشركت نمايندگان ايران در مذاكرات صلح ورسای مخالفت نكند و بپذيرد كه از كالای انگليسي وارده به ايران عوارض گمركی گرفته شود و دخالت خود را در امور گمركی ايران تعديل كند و درآمد گمركات را پس از برداشت اقساط طلب خود به ايران مسترد دارد. بدبختی بزرگی است كه يك دولت باستانی بر گمركات خود هم حق دخالت نداشته باشد. دولت انگلستان درست يك سال بعد (آذر ماه 1297) وعده تحويل نيروی نظامي دست ساخت خود - «اس پي آر» را به ايران و لغو قرار داد 1907 را داد كه بعدا معلوم شد كه اين را هم به خاطر قرارداد در دست تهيه سال 1919 معروف به قرار داد وثوق الدوله انجام داده بود تا بدون رقيب همه ايران را تحت الحمايه و تحت سرپرستی خود قرار دهد كه چون مجلس قرارداد تازه را رد كرد و مردم با پيدايش روشنفکران مستقل متوجه نيرنگ ها و نيز رشوه گيری وثوق الدوله برای امضای قرارداد شدند از طريق ديگر وارد عمل شد و آن، راه اندازی كودتای 1299 هجری خورشيدی (فوريه1921ميلادی) بود.