75 سال بعد از اولین اعلامیه...

همدلی| روزجهانی حقوق بشر یک رویداد سالانه است که در ۱۰ دسامبر، برگزار می‌شود. این روز توسط یونسکو نام‌گذاری شده است. اعلامیه جهانی حقوق بشر یک پیمان بین‌المللی است که در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در تاریخ ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ در پاریس به تصویب رسیده‌است. این اعلامیه نتیجهٔ مستقیم جنگ جهانی دوم بوده و برای اولین بار حقوقی را که تمام انسان‌ها مستحق آن هستند، به صورت جهانی بیان می‌دارد. اعلامیه مذکور شامل ۳۰ ماده است که به تشریح دیدگاه سازمان ملل متحد در مورد حقوق بشر می‌پردازد. مفاد این اعلامیه حقوق بنیادی مدنی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، و اجتماعی‌ای را که تمامی ابنای بشر در هر کشوری باید از آن برخوردار باشند، مشخص کرده‌است.
نگاهی به پیشینه
در تقویم میلادی روز دهم دسامبر که در سال ۱۳۹۹ شمسی با روز بیستم آذر ماه مصادف شده است را روز جهانی حقوق بشر می‌نامند. حقوق بشر تنها یک اصطلاح ساده در عرصه جهانی نیست، بلکه با ایجاد تغییرات اساسی در ساختار حقوقی جهان همراه بوده است. شما نیز به عنوان یک شهروند ایرانی قطعا بارها اصطلاح حقوق بشر را شنیده‌اید، اما شاید ندانید که در این اصطلاح دو واژه ای، دنیایی از مباحثات سیاسی و حقوقی نهفته است.
اعلامیه حقوق بشرسازمان ملل متحد در تاریخ ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ در پاریس به تصویب رسیده است. این اعلامیه نتیجه ی مستقیم جنگ جهانی دوم بوده و برای اولین بار حقوقی را که تمام انسان‌‌‌‌‌‌‌ها مستحق آن هستند، بصورت جهانی بیان می‌دارد. اعلامیه ی مذکور شامل ۳۰ ماده است که به تشریح دیدگاه سازمان ملل متحد در مورد حقوق بشر می‌پردازد.
اعلامیه مذکور شامل سی ماده است که به تشریح دیدگاه سازمان ملل متحد در مورد حقوق بشر می‌پردازد. مفاد این اعلامیه حقوق بنیادی مدنی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، و اجتماعی‌ای را که تمامی انسان‌ها در هر کشوری باید از آن برخوردار باشند را مشخص کرده‌است. لایحه جهانی حقوق بشر از اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و دو پروتکل انتخابی آن تشکیل شده‌است.در سال ۱۹۶۶ مجمع عمومی دو لایحه جزئی‌تر مذکور را به تصویب رساند. در سال ۱۹۷۶ هنگامی که لایحه جهانی حقوق بشر توسط تعداد کافی از ملت‌ها مورد تأیید قرار گرفت، به حقوق بین‌الملل تبدیل شد.
مفاد این اعلامیه از نظر بسیاری از پژوهشگران الزام‌آور بوده و از اعتبار حقوق بین‌الملل برخوردارست، زیرا به صورت گسترده‌ای پذیرفته شده و برای سنجش رفتار کشورها به کار می‌رود. کشورهای تازه استقلال یافته‌ زیادی به مفاد اعلامیه جهانی حقوق بشر استناد کرده و آن را در قوانین بنیادی یا قانون اساسی خود گنجانده‌اند.
7۵ سال از تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر می‌گذرد: «حقوق بشر، حقوق انسان به عنوان انسان.» با وجود امضاهایی که کشورهای دنیا در پای اعلامیه جهانی حقوق بشر نهاده‌اند، در عمل در سراسر جهان هر روز این حقوق را نقض می‌کنند.
با وجود این پشتوانه عظیم فکری که محصول صدها سال کار فیلسوفانی است که به حقوق انسان به عنوان انسان اندیشیده‌اند، باز لازم بود که در سالهای پس از تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر اصولی تکمیلی به آن افزوده شود تا روشن گردد که اسیران جنگی، آوارگان، زنان، مخالفان با جنگ، قربانیان شکنجه و کودکان نیز انسان‌هایی هستند که باید از حقوق پایه‌ای بشری برخوردار باشند. این اصول دست کم روی کاغذ ثبت شد. چون اصول اعلامیه جهانی حقوق بشر سازمان ملل متحد تنها قصد و خواستی را بیان می‌کنند و به لحاظ قضایی و حقوق ملل الزام‌آور نیستند. با وجود این، اعلامیه جهانی حقوق بشر (UDHR) یک سند بین المللی است که توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب شده و حقوق و آزادی های همه انسان‌‌‌‌‌‌‌ها را تضمین می‌کند. این سند که به صورت قطعنامه توسط کمیته‌ای در سازمان ملل متحد به ریاست النور روزولت تهیه، و توسط مجمع عمومی به عنوان قطعنامه ۲۱۷ در سومین جلسه آن مجمع در ۱۰ دسامبر ۱۹۴۸ در پاریس، پذیرفته شد. از میان ۵۸ کشور عضو سازمان ملل متحد در آن زمان، ۴۸ کشور از جمله ایالات متحده و ایران به این قطعنامه رای موافق  و هشت کشور از جمله عربستان سعودی و اتحاد جماهیر شوروی رای ممتنع دادند. همچنین دو کشور یمن و هندوراس هم در این رای گیری شرکت نکردند.
تناقض آشکار!
با وجود همه امضاهایی که کشورهای دنیا در پای اعلامیه جهانی حقوق بشر نهاده‌اند، در عمل در سراسر جهان هر روز این حقوق را نقض می‌کنند.
به بیانی هنوز هم وضعیت جهان به گونه‌ای است که انسان‌ها از اینکه حقوقی انسانی دارند آگاه نیستند. و تنها آنجا که انسان بداند حقوقی دارد می‌تواند برای برخوردار شدن از آن حقوق مبارزه کند.
هیچ کشوری در دنیا نیست که بتواند ادعا کند توانسته است صد درصد اصول ایده‌آل اعلامیه جهانی حقوق بشر را تحقق بخشد. این در حالی است که براساس اصل بیست و پنجم اعلامیه جهانی حقوق بشر می‌گوید: «هر شخصی حق دارد که از سطح زندگی مناسب برای تامین سلامتی و رفاه خود و خانواده‌اش، به ویژه از حیث خوراک، پوشاک، مسکن، مراقبت‌های پزشکی و خدمات اجتماعی ضروری برخوردار شود.» اما هر روز صدهزار انسان در جهان بر اثر گرسنگی می‌میرند.»
اصل پنجم این اعلامیه نیز می‌گوید: «هیچ کس نباید شکنجه شود یا تحت مجازات یا رفتاری ظالمانه، انسانی یا تحقیرآمیز قرار گیرد.» طبق گزارش سالانه سازمان عفو بین‌الملل اما هنوز هم در بسیاری از کشورهای جهان انسانها را شکنجه می‌کنند.
از طریفی براساس اصل بیست و ششم این اعلامیه؛ «هر شخصی حق دارد از آموزش و پرورش بهره‌مند شود.» اما در سراسر جهان بیش از یک میلیارد بیسواد وجود دارد.
و بالاخره اصل بیست و دوم اعلامیه جهانی حقوق بشر تاکید دارد؛ «هر شخصی به عنوان عضو جامعه حق امنیت اجتماعی دارد.» یک و نیم میلیارد انسان اما در این کره خاکی در فقر زندگی می‌کنند. اصل بیست و سوم این اعلامیه از حق کار برای همه انسانها می‌گوید.
مهار سوء استفاده کننده‌ها
 نباید از یاد برد که همیشه این خطر وجود دارد که کسی که قدرتی در اختیار دارد و آن را بر انسان‌های دیگر اعمال می‌کند، از قدرت خود سوءاستفاده کند، به ویژه اگر ساز و کارهایی وجود نداشته باشند که جلوی این سوءاستفاده را بگیرند. اما بیش از 7 دهه است که در سراسر جهان انسان‌ها کوشیده‌اند تا این ساز و کارها را به وجود آورند، ساز و کارهایی که خود را در پشت مفاهیمی چون ایجاد دموکراسی و دست یافتن به حقوق بشر پنهان می‌کنند.
در همین راستا، در سطح جهانی، جامعه بین‌الملل توانسته است در سال ۱۹۹۳ در وین، پایتخت اتریش، گامی دیگر بردارد. در کنفرانسی جهانی که از سوی سازمان ملل متحد در وین درباره حقوق بشر برگزار شد، هم اصولی برای همکاری‌های بین‌المللی در زمینه دفاع از حقوق بشر در سراسر جهان تعیین شدند، هم طرح برنامه‌ای عملی ریخته شد. در این کنفرانس تاکید شد بر اینکه حقوق بشر حقوقی هستند جهان‌شمول، حفاظت از این حقوق وظیفه قانونی جامعه بین‌الملل است. بدین ترتیب می‌توان در سراسر جهان کسانی که حقوق بشر را نادیده می‌گیرند، مجازات کرد و در آن میان این بهانه که در «امور داخلی کشوری دخالت شده است»، پذیرفتنی نیست.
بیانیه حقوق بشر ایرانی
در همین زمینه چند روز قبل ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران نیز به مناسبت روز جهانی حقوق بشر بیانیه‌ای صادر کرد.
در بخشی از این بیانیه آمده است: سازمان ملل متحد در حالی با شعار «تحکیم و تداوم حقوق بشر به سوی آینده» به استقبال روز جهانی حقوق بشر رفته است که افزایش شدت و گستره جنگ‌افروزی‌ها، تشدید تنش‌های ژئوپلیتیک،‌ بازگشت تهدید رویارویی هسته‌ای، تعمیق نابرابری‌ها و بی‌عدالتی‌ها، افزایش قحطی و گرسنگی، تشدید روزافزون فقر مطلق، چالش‌ها و تهدیدهای نوین (جنگ سایبری، جعل اطلاعات و نفرت پراکنی) امید به تحکیم و تداوم حقوق بشر را کمرنگ‌تر از قبل کرده است.
و بالاخره .....
شعار اعلامیه حقوق بشر در واقع استفاده از ابزارهای فرهنگی برای ساماندهی چالش‌های اجتماعی و فرهنگی است. موضوعی که دو روز قبل سران دو قوا نیز به آن اشاره کردند. رئیس‌جمهور با بیان اینکه فرهنگ مهمترین ابزار پیشرفت و موفقیت یک جامعه به حساب می‌آید گفته بود: اگر از ابزار فرهنگی استفاده شود، نیازی به ابزار الزام‌آور و تحمیلی نیست.
محمد باقر قالیباف رئیس مجلس نیز با همین دیدگاه گفت: باید به مسیری که از ابتدای پیروزی انقلاب طی کرده‌ایم بنگریم و ببینیم که به توازن و تعادل در حوزه فرهنگ توجه نکرده‌ایم و جنبه اقدامات سلبی بر اقدامات ایجابی در حوزه فرهنگ غلبه کرده که یکی از دلایل مهم مسائل امروز ما است.این اظهار نظرها زمانی پرمعنا تر می‌شود که بدانیم همه جامعه شناسان نیز بر استفاده بر ابزارهای فرهنگی برای ساماندهی چالش های اجتماعی تاکید دارند. دکتر لادن برومند، جامعه شناس، تاریخ دان، فعال حقوق بشر می‌گوید: بحران های چند ساله اخیر ریشه در نبود تعامل و ارتباط موثر بین جامعه مدنی و حکومت بوده است که باعث کاهش رتبه ایران در لیست وضعیت حقوق بشر کشورها شده است.
وی می‌افزاید: در چنین شرایطی نهادهای حقوق بشری می‌توانند با رصد وضعیت جوامع در مباحث مرتبط با حقوق بشر، مردم سایر کشورها و خود شهروندان آنها را آگاه کنند تا قبل از آنکه دیر شود، فکری برای ترمیم این رویه داشته باشند.
در چنین شرایطی به نظر می‌رسد نگاه توسعه طلبانه و غیرغربی به حقوق بشر یک ضرورت است. به اعتقاد جامعه شناسان ما باید به دانشجویان و فعالانی بپیوندیم که پل‌ها و سالن‌های دانشگاه‌ها را اشغال می‌کنند و به دنبال حقیقت حقوق بشری خود هستند. این همان چیزی است که ما به عنوان حقوق بشر جهانی اعلام می‌کنیم و تنها اعلامیه‌ای است که می‌پنداریم ارزش ارج نهادن مبارزه را دارد.