اطلاعات شهروندان در امان نیست

همدلی|  حمید رضا خالدی: بعد از هک شهرداری و همراه اول و بسیاری دیگر از سازمان‌‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی مانند «تپسی» که در همگی آنها نگرانی‌‌‌هایی جدی در مورد انتشار اطلاعات شخصی شهروندان وجود داشته و دارد، حالا نوبت به انتشار اطلاعات مردم در ایستگاه‌های مترو و اتوبوسرانی مشهد رسیده است. انتشاری که اینبار نه از طریق هک شدن، که با دستور مستقیم خود مسئولان این شهر انجام شده است.  
«وحید تفریحی» دبیر گروه جامعه روزنامه «خراسان »اخیرا با انتشار تصویری در استوری اینستاگرام خود نوشت: «اینجا ایستگاه شریعتی، خط یک متروی مشهد است. هر کسی از جلوی دوربین رد می‌شود، عکسش به تفکیک و با مشخصاتی شامل سن و جنسیت روی مانیتور نمایش داده می‌شود.»
ابن انتشار اطلاعات هویتی شهروندان بر صفحه نمایش متروی مشهد در هفته گذشته اعتراضات فراوانی به دنبال داشته است. در واکنش به این اتفاق، شورای شهر و فرمانداری مشهد آن را سهوی خوانده و گفتند نمایش چهره و اطلاعات افراد بر روی مانیتور‌ها متوقف شده است.
در واکنش به این موضوع، شهروندان نمایش اطلاعات هویتی خود را «نقض گسترده حقوق شهروندی» دانستند. برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی هدف از این اقدام را «ارعاب» و پروژه امنیتی ترساندن مردم عنوان کردند.
«سکینه سادات‌پاد» وکیل دادگستری و دستیار «ابراهیم رئیسی» نیز این اقدام را ناقض «اصول دو و ۲۵ قانون اساسی، کرامت انسانی و حریم خصوصی» دانست. او گفت از استاندار خراسان رضوی انتظار می‌رود به عنوان نماینده دولت با «ناقضان حقوق مردم و مرتکبان رفتارهای فراقانونی» برخورد کند.
این موضوه ولی همانطور که پیش‌بینی می‌شد، آنچنان انعکاسی در رسانه‌‌ها و فضای مجازی داشت که مسئولان شهر مشهد و حتی مسئولان کشوری را وادار به واکنش کرد. مجید نژادحسین رئیس کمیسیون حمل و نقل و ترافیک شورای شهر در این خصوص گفته است : ببینید بد منتقل شده است، اطلاعات شخصی مردم نیست. این نرم افزارِ هوش مصنوعی است. همه افرادی که رد می‎شوند ، حتی من و شما هم که رد شویم عکسمان را می‎گیرد و نرم افزار تشخیص می‌دهد این شخصی که رد می‌شود، مرد یا زن است.
«نژاد حسین» در پاسخ به این سوال که هدف از نصب مانیتورها چیست؟ هم گفته است: در ۵ ایستگاه مترو و همچنین در فرودگاه و پایانه نیز هست. کلیاتش را پرسیده ام، اما جزئیاتش را بهتر است از زبان خود دوستانی که هماهنگ کرده اند بپرسید که با چه رویکردی است.
این عضو شورای شهر مشهد می‌گوید از کلیت کار اطلاع داشته است . به گفه او یک تا یک ماه و نیم پیش من در جریان کلیت موضوع بودم که در ابتدای کار از پایانه شروع شد. حالا یک تصمیم گرفتند که در ایستگاه‎هایی که تلاقی دو خط هست مثل پارک ملت، هفت تیر، غدیر و شریعتی نیز قرار بگیرد، اما مجوزی از شورا در این خصوص نگرفته اند. وقتی این موضوع رسانه‌‌‌ای ‌شد، اعضای شورا با هم درباره آن صحبت می‎کردیم و کسی از اعضای شورا اطلاع نداشت. حالا من از کلیتش اطلاع داشتم اما این که از شورا مجوز بگیرند، خیر.
«موسی‌الرضا حاجی‌بگلو »سخنگوی شورای شهر مشهد هم مدعی شده که این اتفاق «سهوی» است و قرار نیست به رویه تبدیل شود، چراکه نقض حقوق شهروندی است و ما نه اجازهٔ این اقدام را داریم و نه از سوی قانونگذار چنین دستوری برای ما صادر شده است.
به گفته او اشکالی در شبکه‌های فناوری مترو پیش آمده بوده که این تصاویر سهوی منتشر شده است . وی گفته است:این دوربین‌ها پیروی هوشمندسازی شهر و در راستای پدافند غیرعامل نصب شده و هدفش شناسایی دشمنان نظام است که هر لحظه به‌دنبال ضربه زدن به ما هستند. همچنین، پیروی رخ دادن عملیات تروریستی در برخی شهرهای کشور، واجب بود که این دوربین‌ها نصب شود. بااین‌حال انتشار این تصاویر عمدی نبود و به‌طور سهوی رخ داده و ما از ارگان مسئول پیگیری کرده‌ایم و خواستار ارائهٔ توضیحات شده‌ایم.
در ادامه، مهدی تناکی، مدیر روابط عمومی فرمانداری مشهد نیز به خبرگزاری فارس گفت این تلویزیون همچنان در جای خود فعال است و تصاویر زنده دوربین‌های مداربسته پایانه‌های این شهر همچنان پخش می‌شوند اما به گفته او، اطلاعاتی که در کنار «تصاویر هوش مصنوعی» منتشر می‌شد، متوقف شده است.
تناکی افزود در بعضی موارد حتی سن افراد به اشتباه به نمایش درآمده است. مدیر روابط عمومی فرمانداری مشهد گفت: موضوع انتشار تصاویر افراد از حدود یک سال پیش در فرودگاه و راه آهن بوده و عینا همین روند ادامه داشته است. در عین حال با برخی حواشی ، انتشار تصاویر متوقف شده و تصاویر زنده دوربین‌های مداربسته همچنان پخش می‌شود.
ورود دولت
واکنش‌‌ها تا جایی بالا گرفت که دولت را نیز وادار به اظهار نظر در این خصوص کرد.«سکینه سادات پاد» دستیار رئیس جمهور در پیگیری حقوق و آزادی اجتماعی نمایش چهره شهروندان در فرودگاه، برخی ایستگاه‌های مترو و راه آهن در مشهد را مصداق نقض حقوق شهروندی دانست و گف: این اقدام کرامت انسانی و حریم خصوصی را نقض می‌کند و در واقع ناقض اصول ۲و ۲۵ قانون اساسی است.
وی با فراقانونی خواندن این اقدام تاکید کرده هیچ فرد و مقامی حق ندارد با هر بهانه‌‌‌ای ‌به حقوق شهروندان تعرض کند و اقدام و رفتار فراقانونی داشته باشد. پاد با تاکید این‎که با ناقضین حقوق مردم و مرتکبین رفتارهای فراقانونی برخورد شود، بیان کرد: از استاندار محترم خراسان رضوی انتظار می‌رود به عنوان نماینده عالی دولت مردمی که حفظ کرامت شهروندان پیوست ناگسستنی تمام تصمیمات و اقداماتش است به این موضوع ورود کند و با ناقضین حقوق مردم و مرتکبین رفتارهای فراقانونی برخورد شود.
در همان زمان روزنامه‌‌‌ای ‌به نام «روزآروز» در گزارشی با اشاره به اتفاقات یاد شده نوشت که اطلاعات نمایش داده شده روی این صفحه‌های نمایش «احتمالا غیرواقعی» یا مربوط به اطلاعات اخذ شده از طریق کارت/بلیت‌های مترو هستند.
هم‌زمان به گفته این رسانه، نمایش اطلاعات فردی روی تلویزیون‌های مترو، احتمالا با هدف «ایجاد هراس و در راستای تحرکات مسوولان برای کنترل حجاب اجباری» بوده است.
تخمین 540 میلیون دوربین
اجرای «طرح حجاب و عفاف» با استفاده از دوربین‌های کنترلی از روز ۲۶ فروردین آغاز شد اما از همان زمان تاکنون درباره عملی بودن چنین طرحی، تردیدهایی جدی وجود داشته است.
با وجود آن که ایران درباره جزییات فن‌آوری مورد استفاده خود برای برخورد با زنان کم حجاب و شل حجاب یا بی حجاب سخنی به میان نیاورده اما «کریگ سینگلتون»، عضو ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها در ایالات متحده، باور دارد این زیرساخت را چین در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار داده است.
براساس ادعای برخی رسانه‌های خارجی، تخمین‌ها نشان می‌دهند در ایران بیش از ۵۴۰ میلیون دوربین شهری نصب شده است. به عبارت دیگر در کشور به ازای هر سه نفر بیش از یک دوربین نظارتی وجود دارد. با وجود این شهروندان بسیاری درباره عملکرد طرح کنترل حجاب تردید دارند؛ همان‌طور که برخی پیامک‌ها که طی سال‌های گذشته درباره «کشف حجاب» برای مالکان خودروها ارسال شده با خطای فنی همراه بوده است.
از تپسی تا مترو
در این میان آنچه از اهمیت ویژه‌‌‌ای ‌برخوردار است، افشای اطلاعات شخصی شهروندان است. در ماجرای هک کردن سرور «تپسی» هکرها ادعا کردن اطلاعات 27 میلیون مسافری که با استفاده از خدمات این اپلیکیشن سفر کردند و جا به جا شدند به همراه  اطلاعات 6 میلیون راننده در دسترس هکرها قرار گرفته است. این گروه هکری که هدف شان اخاذی بود برای عدم انتشار و درز این اطلاعات درخواست 350 هزار دلار کردند که با مخالفت مدیران تپسی مواجه شد.
هکرها مدعی سرقت اطلاعات 6 میلیون راننده و بیش از 27 میلیون مسافر که شامل نام و نام خانوادگی و کدملی بوده است، شده‌اند. همچنین اطلاعات 136میلیون سفر و برخی سورس کدهای محصولات تپسی در لیست اطلاعات سرقت شده است. با این حال سرهنگ رامین پاشایی معاون اجتماعی پلیس فتا در گفت‌وگو با مهر درباره جزئیات هک شدن برنامه تپسی گفت: یک گروه هکری با هویت معلوم به اطلاعات تعدادی از خدمات گیران شرکت تاکسی اینترنتی تپسی دسترسی پیدا می‌کنند.
این گروه هکری تقاضای ۳۵ هزار دلار از شرکت تپسی می‌کند تا اطلاعات خدمات گیرندگان را برگرداند و منتشر نکند که شرکت تپسی این کار را انجام نمی‌دهد و از گروه هکری شکایت می‌کند.
سرهنگ پاشایی در پایان گفت: در پی شکایت شرکت تپسی از این گروه هکری اقدامات قضائی انجام شده و منبع آلودگی برطرف شد. شرکت تپسی هم در حال انجام خدمات خود است و هیچ نگرانی برای هموطنان وجود ندارد.
این در حالی بود که پیش از این نیز اطلاعات صدها هزار نفر در سامانه «تهران من» متعلق به شهرداری هک و مورد دستبرد قرار گرفت و هیچ کسی در شهرداری واکنشی به آن نداشت و حتی یک عذرخواهی از هزاران نفری که اطلاعاتشان به دست هکر‌‌ها افتاد، صورت نگرفت!
گرچه در مورد هک‌های صورت گرفته از جمله هک سایت شهرداری و تپسی هیچ گاه هویت نفو کنندگان به سایت مشخص نشد و نتیجه‌‌‌ای ‌هم از شکایت این سازمان‌‌ها از آنها اطلاع رسانی نشد!
نه اولین و نه آخرین
اما همانطور که گفته شد، این نخستین بار نیست که سازمان و نهاد ومجموعه‌‌‌ای ‌عمومی هک می‌شود. تاکنون بارها اخبار فراوانی در مورد هک سازمان‌های ایرانی منتشر شده است. یکی از کارشناسان IT در این زمینه می‌گوید: اغراق نیست اگر بگوییم هر روز چندین سازمان مورد تهاجم سایبری قرار می‌گیرند منتهی فقط تعداد اندک شماری از آنها رسانه‌‌‌ای ‌می‌شوند. مواردی مانند هک مرکز اطلاعات شهرداری و سایت تهران من یا هم شرکت مخابرات و همراه اول و یا حتی صدا و سیما.
ولی تاثیر و آثار چنین تهاجم‌‌‌هایی برای شهروندان چه خواهد بود ؟ سوالی که میلاد نوری، در مورد آن می‌گوید: و بعد از هر هک و نشت اطلاعاتی، بعضا کاربرهایی هستند که می‌پرسند «مگه اطلاعات من به چه دردی می‌خوره».
وی با بیان اینکه این اطلاعات مختلف، جز حریم خصوصی ماست و دیگران نباید به آن دسترسی داشته باشند می‌افزاید: همچنین در کنار هم قرار دادن این اطلاعات جزییات کاملی از شما در اختیار افراد قرار می‌دهد. از مقاصد کلاهبرداری تا اینکه شما یک دشمن ندیده در فضای مجازی با روانی مریض داشته باشید که از این به بعد می‌تواند به لیست سفرها و آدرس‌های شما هم دسترسی داشته باشد و کلی مثال دیگر...
این برنامه نویس تصریح می‌کند: در هک تپ‌سی، هکرها علاوه بر اطلاعات مسافرها و راننده‌ها، به اطلاعات دیوایس‌ها (گوشی و تبلت و...) کاربرها هم دسترسی پیدا کرده‌اند. اطلاعاتی مثل نسخه اپلیکیشن و مدل گوشی و یک سری اطلاعات دیگر....
وجوه حقوقی انتشار اطلاعات
با تمام این تفاصیل عبدالصمد خرمشاهی، حقوقدان و وکیل با بیان اینکه شرکت‌‌ها و سازمان‌‌‌هایی که اطلاعات شهروندان را در اختیار دارند طبیعتا باید سیستم ایمنی قوی تری برای حفظ اصرار مخاطبان خود داشته باشد می‌گوید:این وظیفه مدعی العموم است که در چنین مواردی ورود پیدا کند و جنبه‌های حقوقی و قضایی مساله را بررسی کند. درست مانند مساله آلودگی هوا که دادستانی به موضوع ورود پیدا کرد. حالا هم باید دادستان به عنوان نماینده مدعی العموم به اینگونه پرونده‌‌ها ورود پیدا کند و با خاطیان احتمالی برخورد کند. اگر چنین تخلف یا قصوری اثبات شود همه افرادی که به خاطر افشای اطلاعاتشان خسارت مادی یا معنوی دیده اند، می‌توانند از طریق دادگاه طرح شکایت کنند و طلب جبران خسارت نمایند.