کنفرانس تاریخی سران متفقین در تهران

۵ تا ۱۰آذر ماه ۱۳۲۲، تهران میهماندار سران سه کشور، روزولت رئیس جمهور امریکا، استالین رئیس شورای کمیسرهای اتحاد جماهیر شوروی و وینستون چرچیل نخست وزیر انکلستان شد. کنفرانس تهران با حضور رهبران شوروی، بریتانیا و آمریکا برگزار شد؛ دیداری کاملا سری که سرانجام پس از ۳۲پیام میان آنها حاصل شد. استالین مصمم بود تا مذاکرات در خاک شوروی در نقطه‌ای مثل آرخانگلسک (در شمال) یا آستراخان (در جنوب) انجام شود؛ اما روزولت معتقد بود قلمرو شوروی برای مذاکرات مناسب نیست و پیشنهاد کرد در آلاسکا جمع شوند؛ چرچیل نیز جزایر اورکنی انگلستان را در نظر داشت و همچنین از بغداد یا قاهره صحبت به میان آورد، اما طرفین به توافق نرسیدند.
 ‌استالین که هیچ تمایلی نداشت از خاک شوروی دور شود، در نهایت در پنجم نوامبر در نامه‌ای تأکید کرد یا محل نشست ایران باشد که به مسکو نزدیک است یا هر جای دیگری که باشد، مولوتوف را به جای خود می‌فرستد.
در این هنگام بخش قابل ملاحظه‌ای از خاک ایران در اختیار نیروهای شوروی، بریتانیا و آمریکا بود و طبیعتا تمامی طرفین کنترل امنیتی مناسبی برای دیدار در تهران داشتند و سرانجام به اجماع رسیدند. در چرایی سری‌بودن این نشست باید توجه داشت که بزرگ‌ترین واهمه آنها این بود که نازی‌ها مطلع شوند و سوء‌قصدی علیه سران متفقین رخ دهد. بنابراین حتی در نامه‌نگاری‌ها نیز هیچ‌گاه نامی از «تهران» به میان نیاوردند و به صورت رمز از آن یاد کردند.
با این وجود، گزارش‌هایی از سمت شوروی وجود دارد که با استناد به دستگیری دو گروه خرابکاری، یکی در قالب تاجران چای در شمال غربی ایران و دیگری در پوشش عشایر قشقایی، بر این باور هستند که اخباری از این نشست به آلمان‌ها درز کرده بوده است.
استالین در مدت حضور خود در تهران، فقط یک بار از سفارت شوروی خارج شد، آن هم برای ملاقات با شاه ایران. به گفته منابع روس، از سمت شاه با سفارت شوروی تماسی گرفته می‌شود که استالین چه زمانی فرصت دارد که شاه برای ملاقات به آنجا برود؛ اما این پاسخ دریافت می‌شود که شاه ایران چه زمانی فرصت دارد که استالین به آنجا برود؟ تماس‌گیرنده متعجب می‌شود و پس از مدتی دوباره تماس می‌گیرد و زمانی را اعلام می‌کند که شاه ایران‌ آماده استقبال از استالین است و برخلاف روزولت و چرچیل که شاه برای ملاقات با آنها رفت، رهبر شوروی با هیئت همراه برای دیدار با شاه جوان وارد کاخ می‌شوند که منجر به آن عکس معروف می‌شود؛ دیداری که محمد ساعد، وزیر خارجه وقت ایران نیز شاه را همراهی می‌کرد.‌برخی معتقدند دلیل توجه استالین به شاه جوان ایران این بود که در گزارشی که از اداره اطلاعات ارتش سرخ دریافت می‌کند، متوجه می‌شود محمد‌رضا پهلوی در جریان بازدید از پادگان شوروی در مشهد [اکتبر همان سال] ضمن همدردی با کشته‌شده‌های شوروی از تجهیزات نظامی این کشور تعریف می‌کند و با توجه به اینکه او خلبان و متخصص بوده است، مورد توجه استالین قرار می‌گیرد. در نهایت رهبر شوروی بعدازظهر دوم سپتامبر تهران را ترک می‌کند و چهار روز بعد در نامه‌ای به روزولت، نشست تهران را موفقیت‌آمیز می‌خواند و می‌نویسد: «امیدوارم دشمن مشترک ما به‌زودی این موفقیت را احساس کند.»