اسکار علیه کلیشه‌های تحمیلی

همدلی|علی نامجو: بعضی از رخدادهای عرصه هنر در سطح جهان در چند سال گذشته باعث شده نه تنها از دریچه فرهنگ و هنر که از منظر اجتماعی و سیاسی هم بتوانیم به آن نگاه کنیم. اسکار در این دو سه سال یکی از آن رویدادهای بین‌المللی است که بلندترین صدا را علیه تجاوز و آزار جنسی، تبعیض نژادی و ماجراهایی از این دست داشته است. اسکار ۲۰۱۸ بدل به صحنه‌ای شد علیه تبعیض و تجاوز زنان، اسکار ۲۰۱۹ عرصه‌ای بود برای اینکه برگزارکنندگان این جایزه بگویند بین زنان و مردان و میان سفیدپوستان و رنگین‌پوستان لااقل از این به بعد نمی‌خواهد فرق بگذارند، اسکار 2020 (البته بعد از برگزاری) تبدیل به فضایی شد که نشان دهد سیاست‌مداران بی‌عقل بهتر است در عرصه فرهنگ و هنر دخالت نکنند و حالا آکادمی برای مرگ سیاه‌پوست امریکایی به دست پلس اعلامیه داده است.

همه چیز از «من هم»آغاز شد

از آن روزی که زنان شاغل در‌ هالیوود کارزار «من هم» را به راه انداختند، حرف و حدیث‌های مختلفی درباره نمایشی بودن این اتفاق مطرح شد و بسیاری گفتند این اقدام برای بازگرداندن محبوبیت بزرگ‌ترین سینمایی جهان یعنی‌ هالیوود رخ داده است. زمزمه‌های تجاوزهای متعدد‌ هاروی واینستین در آن روزها در گوشه و کنار مجامع سینما و بعد از آن کل این کره خاکی پیچیده، کوین اسپیسی یک شبه آبروی خودش را بر باد رفته می‌دید، اما هنوز خیلی‌ها که از آنان به‌عنوان قول صنعت سینمای جهان یاد می‌شد، باور نمی‌کردند ماجرا به این راحتی‌ها تمام نخواهد شد و «این تو بمیری‌ها از آن تو بمیری‌ها نیست.» ماجرای رسوایی‌های جنسی تهیه‌کنندگان و کارگردانان و بازیگران مطرح سینمای جهان اما به قدری پیش رفت و زنان تا حدی در آن از یکدیگر حمایت کردند که اسکار سال ۲۰۱۸ یکپارچه بدل به صحنه‌ای شد برای محکومیت اقدامات نادرست برخی‌ها و مقابله با آزار جنسی از سوی قدرتمندان صنعت سینمای جهان.
فرانسیس مک دورماند که در آن دوره جایزه بهترین بازیگر زن را از آن خود کرده بود، در «دالبی‌تئاتر لس‌آنجلس» بینندگان میلیونی اختتامیه اسکار را به‌عنوان شاهد طلبید و گفت: «من دو کلمه به شما می‌گویم: ماده فراگیر! می‌پرسید معنایش چیست؟ این موردی را در خیلی‌ از قراردادها استفاده می‌کنند تا تنوع نژادی و جنسیتی فراهم شود. ما باید از این بند به یک میلیون دلیل حمایت کنیم، اما اگر فقط یک دلیل هم پیدا کردید، باید گفت که این امر می‌تواند فیلم‌ها را بهتر کند.» اسکار آن سال تنها محدود به محکومیت آزارها و تجاوزهای جنسیتی نشد، بلکه همه کسانی که روی صحنه آن حاضر شدند، به لزوم تحقق فرصت‌های برابر برای زنان و مردان سخن گفتند. همه چیز از «منم هم همین‌طور» و «وقتش رسیده است» آغاز شده بود و ظاهراً قرار نبود فراگیری‌اش تا این حد شود چون از یک سو نه زنان به تغییر امیدی داشتند و نه مردان صاحب‌نامی ازجمله کوین اسپیسی، لویی سی. کی.‌هاروی واینستین و وودی آلن حتی خیالش را هم نمی‌کردند که این جنبش به این محکمی یقه آنها را خواهد گرفت.

تفاوت میان سفید و سیاه

اسکار سال ۲۰۱۹ هم توانست به کلیشه‌های سابق جوایز سینمایی یعنی کم‌توجهی به زنان و البته رنگین‌پوستان را تغییر بدهد و به یک اسکار متفاوت در طول سال‌های گذشته بدل شود. قبل از اسکار سال ۲۰۱۹ بهترین دوره این جایزه برای هنرمندان سیاه‌پوست اسکار ۲۰۱۷ بود و در آن ۴ اسکار به سیاه‌پوستان رسید. در اسکار ۲۰۱۹ رجینا کینگ توانست برای بازی در فیلم «اگر خیابان بیل می‌توانست حرف بزند» جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل زن را از آن خودش کند.
راث ای. کارتر که توانست برای طراحی لباس فیلم ابرقهرمانی «پلنگ سیاه» جایزه اسکار را به‌دست بیاورد تا به تنها برنده سیاه‌پوستی بدل شود که در رشته بهترین طراحی لباس در طول دوران جایزه اسکار گرفت. ‌هانا بیچلر اولین نامزد سیاه‌پوست طراحی صحنه در تاریخ اسکار هم این جایزه را به نام خودش زد تا یکی از مهم‌ترین اتفاقات تاریخ اسکار رقم بخورد.
ماهرشالا علی هم همچون اسکار ۲۰۱۷ جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را از آن خود کرد تا اولین سیاه‌پوستی در تاریخ باشد که این جایزه را دوباره به دست آورده است. پیتر رمزی که یکی از سه کارگردان انیمیشن «مرد عنکبوتی: به درون دنیای عنکبوتی» هم بود در آن دوره بدل به اولین کارگردان سیاه‌پوستی شد که فیلمی از او نامزد بهترین انیمیشن می‌شود و اسکار را هم به دست می‌آورد. درنهایت هم اسپایک لی کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس «بلک‌ک‌کلنزمن» برنده اسکار بهترین فیلمنامه اقتباسی شد. علاوه بر راث ای. کارتر و‌هانا بیچلر، «کیت بیسکو» و «پاتریشیا دِهانی» برای چهره‌آرایی فیلم «معاون» اسکار گرفتند و «رایکا زتابچی» و «ملیسا برتون» این جایزه را برای مستند کوتاه «نقطه. انتهای جمله» از آن خود کردند تا بتوانیم اسکار 2019 را نقطه‌ای برای پیروزی زنان و سیاه‌پوستان در تاریخ اسکار بنامیم.

اتمام حجت با ترامپ

جایزه اسکار سال ۲۰۲۰ را هم باید اسکاری مهم از منظر اجتماعی و سیاسی بدانیم. نه تنها به خاطر جوایزی که در آن دوره به فیلم‌ها و سینماگران مختلف تعلق گرفت و نه فقط به خاطر حرف‌هایی که برت پیت با کنایه درباره استیضاح ترامپ در مجلس سنا، در اسکار زد، بلکه چون «انگل» یا «پارازیت» همه جوایز اصلی را درو کرد و بونگ جون هو کارگردان این فیلم به دومین کارگردانی در تاریخ آکادمی اسکار بدل شد که جایزه بهترین کارگردانی را برای یک فیلم غیر انگلیسی زبان به دست می‌آورد.
در ادامه هم بعدازاینکه ترامپ کره جنوبی و انگل را به سخره گرفت، سینماگران وارد میدان شدند و از ترامپ خواستند که دهانش را ببندد.
با این تفاسیر اسکار 2020 اسکاری بود علیه نژادپرستی.

جایزه‌ای که در حال بدل شدن به الگویی برای همه جهان است

حالا هم آکادمی اسکار دوباره وارد میدان شده تا نشان دهد در مقابل اتفاقاتی که در جامعه امریکا رخ می‌دهد، بی‌تفاوت نیست. این آکادمی در پیامی درباره مرگ سیاه‌پوستی که دو سه روز قبل به دست پلیس کشته شد، نوشته است: «مرگ جورج فلوید برای هیچ فردی قابل‌پذیرش نیست. ما با همبستگی در کنار اعضای سیاه‌پوست آکادمی، همکاران، داستان‌سرایان، هنرمندان و همه مردم سیاه‌پوست در سراسر کشور ایستاده‌ایم، چرا که می‌دانیم جان سیاه‌پوستان اهمیت دارد. آکادمی علوم و هنرهای سینمایی اسکار نیز برای رسیدن به عدالت با دیگران هم‌صدا می‌شود. ما باید نور روشن‌تری روی مسئله نژادپرستی بتابانیم و نقش خود را برای گذر از این مقطع ایفا کنیم.»
اسکار در این چند دوره دارد به مخاطبانش نشان می‌دهد که لااقل از این به بعد اقدامات انسانی برایش در اولویت است. شاید این جایزه مطرح سینمایی دنیا بتواند برای جشنواره‌ها و جوایز دیگری در سطح جهان هم به‌عنوان الگو و متر و معیار عمل کند. آیا اگر این اقدام از سوی یک جشنواره در کشورهای دوروبر ما انجام می‌شد، مسئولان و دولتمردان آن کشور اجازه ادامه فعالیت به آن را می‌دادند. مردم در اغلب کشورها از ستاره‌های عالم هنر انتظار همراهی و همدلی و هم‌زبانی دارند اما چند درصد از رویدادهای هنری اساساً امکان صدای مردم بودن را دارند و می‌توانند لااقل در حد توان خودشان بدل به آیینه‌ای از نمای جامعه خودشان شوند؟