تأسیس شهرداری تهران

امروز 12 خرداد، سالگرد تأسیس شهرداری تهران است. تأسیس این نهاد مهم شهری که بعدها به دیگر شهرهای کشور نیز تسری یافت، پیشینه چندانی ندارد. با انتخاب تهران به عنوان پایتخت در دوره قاجار، نقش‌های دیگری نیز بر عهده حاکم این شهر گذارده شد که از آن جمله، نظافت و پاکیزه‌سازی معابر شهری و تأمین امنیت آن بود. اما خاصه در دوره ناصرالدین‌شاه بود که نهاد «حسبه» که ریشه‌ای دیرینه در مدیریت شهری داشت، دیگربار احیا و با عنوان اداره احتسابیه، چندی از وظایف و مسئولیت‌های شهری از جمله نظافت شهر را بر عهده گرفت که البته چندان در انجام رسالت‌های خود موفق نبود. میرزا محمود خان کاشانی، با لقب احتساب آقاسی و بعدها احتساب‌الملک، نخستین کسی بود که این مسئولیت را بر عهده داشت.
پس از فتح تهران به دست مشروطه‌خواهان، همچنین آشنایی‌های چندی که با اصول و روند اداره شهرهای غربی صورت پذیرفت، تصمیم بر آن شد که ساماندهی امور تهران، با نظم و ضوابط خاصی صورت پذیرد و اداره امور شهری به فردی سپرده شود که با اختیارات از پیش مشخص شده، به انجام اموری شهری بپردازد، که این خود مقدمه تأسیس بلدیه تهران شد. طرح تأسیس این نهاد نوپا، نخست در تاریخ 29 اسفند سال 1285ش در مجلس اول طرح شد. حفظ منافع شهرها، برآورده‌کردن حوایج شهرنشینان، نگه‌داشت سرمایه‌‌های متعلق به شهر، ایجاد تسهیلاتی برای دسترسی آسان مردم به مواد غذایی، تمیز نگه داشتن کوچه‌‌ها، میدان‌ها خیابان‌ها و ... از جمله اهداف تأسیس بلدیه تهران پیش‌بینی شده بود.
محمدخان قاجار دولو که با پیگیری مجلس، مأموریت یافته بود نظام‌نامه بلدیه را با ترجمه و اقتباس از قوانین شهرداری‌های فرانسه و بلژیک اقتباس کند، آن را در تاریخ 11 خرداد سال 1286ش در مجلس طرح و به تصویب نمایندگان رساند. با تصویب این نظام‌نامه، نام‌گذاری بسیاری از خیابانها و کوچه‌‌ها، شماره‌گذاری خانه‌‌ها و دکانها، تأمین روشنایی چند خیابان شهر، رساندن آب آشامیدنی به خانه‌‌ها با گاری‌‌های بشکه‌دار، و نظافت و آب‌پاشی خیابانها در تاریخ 12خرداد سال 1285ش به‌دست محمد خان قاجار دولو آغاز شد.
با روی کار آمدن رضاشاه، در تاریخ 30 اردیبهشت سال 1309، قوانینی به منظور رفع مشکلات دولت در زمینه امور شهر تدوین و نحوه دریافت عوارض و مالیات‌‌ها را برای دولت مشخص شد. بعدها در سال 1328، به دلیل آنکه مردم نقش چندانی در امور شهری نداشتند، دولت تصمیم گرفت انجمن‌‌های شهری را مجددا فعال کند، اما چون عملا ویژگی‌های یک نظام تمرکزگرا را پیدا کرده بودند، از دهه 1330 به بعد تغییرات چندی در شرح وظایف و نظام اداری شهرداری به وجود آمد.
از جمله شهرداران مهم تهران می‌توان به مصطفی قلی‌رام، محمد سجادی، سید مهدی عمادالسلطنه، فضل‌الله بهرامی، عباسقلی گلشائیان، غلام‌حسین ابتهاج، محمود نریمان، مهدی مشایخی، محمد خلعتبری، حسام‌الدین دولت آبادی، ارسلان خلعتبری، نصرالله امینی، سید محسن نصر، موسی مهام، احمد نفیسی، علی اکبر توانا، ضیاء‌الدین شادمان، تقی سرلک، جواد شهرستانی، غلامرضا نیک‌پی و غلامحسین کرباسچی اشاره کرد.