کشت محصولات آب‌بر متوقف شود

همدلی|  در سالی که ایران با شدیدترین بحران آب در نیم قرن اخیر مواجه است، کشت محصولات آب‌بر همچنان بدون برنامه ادامه دارد تا جایی که کشاورزان به علت نبود بازار و قیمت پایین و همچنبن هزینه بالا حمل و نقل ناچار به معدوم ساختن هزاران تن از این محصولات می‌شوند.
چند روز پیش تصاویر نگران‌کننده‌ای از معدوم ساختن هزاران تن پیاز و هندوانه توسط کشاورزان در فضای مجازی منتشر شد. آن گونه که در خبرها آمده تنها در یک قلم ۲۰ هزار تن پیاز و ۷ هزار تن هندوانه در کشور معدوم شده است. البته رئیس اتحادیه بارفروشان مشهد گفته این ۲۰هزار تن تنها بخش کوچکی از پیازها و محصولات معدوم شده است. پیش‌تر نیز نایب رئیس اتحادیه بارفروشان به رسانه‌ها گفته بود: «هندوانه‌ها در جنوب کشور خوراک دام‌ها می‌شود. زیرا هندوانه امسال آنقدر ارزان است که در میادین اصلی بار هندوانه روی دست فروشندگان مانده است.» که در همان مزرعه یا از بین رفت یا هم خوراک دام‌ها شد. روشن است در شرایطی که خشکسالی و کم آبی گریبانگیر بخش زیادی از کشور شده است، کشت محصولات کشاورزی آب‌بر می‌تواند تیر خلاص را به منابع آبی کشور بزند.

 هدر رفت ۳میلیون لیتر آب

در رابطه با معدوم ساختن میوه‌های آب‌بر، در نگاه اول شاید موضوع تنها از بین رفتن یک یا دو‌ محصول کشاورزی کشور باشد، اما در واقع مسئله ورای امحای چند هزار تن هندوانه و پیاز است. این موضوع به معنای هدررفت میلیون‌ها لیتر آب است. آن هم در سالی که کشور با بحران بی‌آبی کم‌سابقه‌ای مواجه شده است. به گفته کارشناسان کشاورزی میزان آبی که برای هندوانه به صورت غرقابی مصرف می‌شود حدود ۲۸۰ لیتر آب برای هر کیلوگرم است. برای هر کیلوگرم پیاز نیز ۴۰لیتر آب مصرف می‌شود. بنابراین براساس این آمارها می‌توان تخمین زد که برای تولید محصولات معدوم شده بیش از ۳ میلیون لیتر آب هدر رفته است. با توجه به این‌که سرانه مصرف آب در ایران حدود ۲۲۰ لیتر است می‌توان گفت معادل مصرف ۱۰ سال یک خانوار ۴ نفره آب برای محصولاتی هدر رفته که معدوم شده یا سر از آخور دام‌ها درآورده‌اند.
آگاهان حوزه کشاورزی، سازمان جهاد کشاورزی را مقصر کشت بی‌برنامه محصولات آب‌بر می‌دانند و می‌گویند جهاد کشاورزی باید از مصرف داخلی محصولات و صادرات آن برآورد داشته باشد سپس از طریق اداره‌های جهاد کشاورزی استان‌ها برای میزان کشت مناطق برنامه بدهد. اما از آنجا که جهاد کشاورزی هیچ نظارت و حتی توصیه‌ای در این زمینه برای کشاورزان ندارد، این معضل هر ساله تکرار می‌شود و دست آخر کشاورز متضرر می‌گردد و منابع آبی نیز هدر می‌رود.

 صادرات آب به کشورهای پرآب

در کشت محصولات آب‌بر قصه تلخ ماجرا اینجاست که در بسیاری از موارد این محصولات با هدف صادرات کشت می‌شود، آن هم صادرات به کشورهایی که از لحاظ تکنولوژی، منابع آبی و سفره‌های زیر زمینی غنی‌تر از ایران هستند، اما آن کشورها به این حقیقت دست یافتند که صادرات این محصول آب‌بر نوعی صادرات آب مجازی محسوب می‌شود که به ضرر منابع آبی آن‌هاست و وارد کردن آن مقرون به صرفه‌ است. بنابراین به‌خاطر حفظ منابع آبی واردات محصولات آب‌بر را بر صادرات آن ترجیح می‌دهند.
آمارهای جهاد کشاورزی نیز گویای صادرات بی‌رویه آب مجازی از کشور از طریق صادرات محصولات کشاورزی آب‌بر است. براساس آمارهای جهاد کشاورزی سالانه بیش از ۵ میلیارد مترمکعب آب مجازی از طریق محصولات آب‌بری مانند هندوانه و خیار به سایر کشورها صادر می‌شود که عمده مقاصد این محصولات نیز کشورهایی هستند که توانایی و امکانات تولید این محصولات را دارند. آمارهای مربوط به صادرات محصولات کشاورزی نشان می‌دهد که کشورهای همسایه مانند عراق، قطر، امارات و روسیه بزرگ‌ترین مقاصد میوه و تره‌بار ایران هستند. نکته جالب توجه این است روسیه با وجود منابع آبی فراوان تمرکز بر محصولات استراتژیک دارد و در سال ۹۷ بزرگ‌ترین صادرکننده گندم در جهان لقب گرفت و در سال ۲۰۱۹ نیز توانست تولید محصولاتش را افزایش و تولید غلات را به حدود ۱۲۰ میلیون تن برساند که درآمدی ۲۰میلیارد دلاری برایش ایجاد کند. با این وجود برای محصولات کشاورزی آب‌بر مانند خیار و هندوانه از ایران واردات انجام می‌دهد.
نکته جالب دیگر در بررسی آمارهای صادرات میوه و تره‌بار، حضور ترکیه دیگر کشور با ظرفیت بالای کشاورزی درمیان سه مقصد بزرگ واردات میوه و تربار از ایران است. سال۲۰۱۹ میلادی بکر پاکدمیرلی، وزیر کشاورزی و جنگلداری ترکیه اعلام کرده بود که کشورش در زمینه تولید و صادرات برخی محصولات کشاورزی‌، جزو چهار کشور نخست در جهان است. با این حال برخی محصولات آب‌بر را از ایران وارد می‌کند.

 تمرکز بر کشت محصولات استراتژیک

بدیهی است در اوضاع کم‌‌آبی کشور باید کشاورزان به سمت تولید محصولات استراتژیک مانند گندم، برنج، دانه روغنی و تولید محصولاتی که مصرف آب کمتر و ارز آوری بیشتری دارند روی آورند و ضرورتی ندارد که در استان‌‌‌های کم آبی مانند سیستان بلوچستان، اصفهان و ... محصولات آب‌بر کشت شود. کارشناسان بر این باورند که با استفاده از موضوع آمایش سرزمین می‌توان برای کشت محصولات کشاورزی، طوری برنامه‌ریزی کرد که با استفاده از آب و هزینه کمتر، بیشترین و باصرفه‌ترین محصولات کشاورزی را تولید و حتی صادر هم کرد. اکنون در این شرایط بحرانی و نگران‌کننده که ناقوس خشکسالی در کشور به صدا درآمده و حجم بارش‌های سالانه کشور به مرز هشدار رسیده و بسیاری از رودهای دائمی و تالاب‌های کشور خشک شده است. نباید فضا برای کشت محصولات آب‌بر باز باشد. بدیهی است این وضعیت محصول سوءمدیریت و سهل‌انگاری مسئولان در این حوزه است.