برجام در مسیر پیشرفت

همدلی| محسن رفیق: بعد از گذشت چندین مرحله از نشست‌های برجامی در وین و انتشار گمانه‌زنی هایی مثبت و خوش بینی هایی درخور از روند مذاکرات، مقام‌های ایرانی اما بر این باورند که هنوز درباره برخی موضوعات کلیدی تصمیم‌گیری نشده است. این در حالی است که در سوی دیگر نیز، وزارت خارجه آمریکا هم بر پابرجا بودن اختلافاتی مهم در روند مذاکره، تصریح کرده است. ایران لغو همه تحریم‌ها از سوی آمریکا را به عنوان نشانه‌ای از بازگشت این کشور به برجام ارزیابی می‌کند؛ امری که البته هنوز اتفاق نیافتاده است. این در حالی است که با وجود پایان ضرب‌الاجل تعیین شده از سوی ایران برای همکاری سه ماهه با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روز گذشته، طرفین همچنان به دنبال ادامه دادن روند مذاکرات برای دستیابی به نتیجه‌ای قابل قبول هستند.
سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه پس از اتمام آخرین نشست کمیسیون مشترک برجام در وین، به شبکه ان اچ کی، ژاپن گفت که هنوز در خصوص برخی موضوعات کلیدی هیچ تصمیم‌گیری نشده است. این شبکه خبری همچنین به نقل از معاون سیاسی وزیر خارجه گزارش داد که مذاکرات در خصوص احیای برجام حتی پس از ضرب‌الاجل ۳۱ اردیبهشت ماه نیز ادامه خواهد داشت.
عراقچی در این گفت‌وگو بار دیگر بر لزوم لغو تحریم‌های یک جانبه آمریکا علیه ایران تأکید کرد و گفت که هم‌اکنون زمان آن رسیده که ایالات متحده به برجام بازگردد و تحریم‌ها را لغو کند. این دیپلمات ایرانی ادامه داد که هیأت ایرانی با امید به این که هفته آینده کار خود را از سربگیرد وین را ترک می‌کند و ما امیدواریم که بتوانیم در ادامه به نتیجه برسیم. عراقچی در پاسخ به سؤالی در خصوص احتمال تداوم همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت که دولت ایران بعدا در این خصوص تصمیم‌گیری خواهد کرد. او تصریح کرد که متن اصلی توافق و ضمیمه‌ها همه مشخص شده، ولی مذاکرات درباره متن به پایان نرسیده و برخی موضوعات کلیدی کماکان مورد اختلاف است.
او تاکید کرد: «‌در حال حاضر می‌توانیم بگوییم که به چارچوب یک توافق رسیده‌ایم. ما به ساختار توافق دست پیدا کرده‌ایم و متن اصلی توافق و ضمیمه‌هایی که خواهد داشت مشخص شده است. البته مذاکرات در مورد متن به پایان نرسیده و در مورد بسیاری از بندهای توافق، هنوز در حال مذاکره هستیم. در این زمینه برخی از موضوع های کلیدی کماکان مورد اختلاف است و در مورد آن توافق حاصل نشده است به همین دلیل هیات‌ها تصمیم گرفتند که چند روزی تنفس بدهند و برای انجام مشورت‌های لازم به پایتخت‌ها مراجعه کنند. در مجموع می‌توانم بگویم که پیشرفت‌های خوبی داشتیم و امیدوارم در هفته آینده که مجددا گفت و گوها آغاز می‌شود هیات‌ها که می آیند تصمیمات خود را برای رسیدن به یک توافق گرفته باشند.»
این در حالی است که برداشت قریب به اتفاق قدرت‌های جهانی از ماحصل مذاکرات وین حاکی‌است که گفت‌وگوها برای احیای برجام پیشرفت قابل توجهی داشته و دورنمای فعال شدن توافق و رفع تحریم‌ها پدیدار شده است. نخستین نشانه موفقیت دو ماه مذاکرات فشرده و مستمر دیپلمات‌های ارشد گروه ۱+۴ را شاید بتوان در رفتار انریکه مورا معاون دبیر کل سرویس خارجی اتحادیه اروپا جستجو کرد  که برای نخستین بار پس از پایان نشست کمیسیون مقابل دوربین رسانه‌ها حاضر شد و از پیشرفت رایزنی‌ها خبر داد و اعلام کرد که توافق برای احیای برجام در حال شکل گرفتن است. او پس از اتمام آخرین جلسه کمیسیون مشترک برجام، در جمع خبرنگاران گفت که کاملا مطمئن است توافق نهایی برای احیای برجام به دست خواهد آمد.
پس از پایان آخرین نشست نمایندگان کشورهای مذاکره کننده در نشست وین، جوزپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز ضمن تماس تلفنی با محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه، آخرین وضعیت گفتگوها در وین و پیشرفت های قابل توجه انجام شده و همچنین موضوعات باقیمانده را مورد بحث و بررسی قرار داد. ظریف ضمن تقدیر از تلاش‌های بورل و همکارانش در سرویس اقدام خارجی اتحادیه، از تداوم تروریسم اقتصادی آمریکا طی ۵ ماه گذشته و نقض ادامه دار تعهدات این کشور انتقاد و تاکید کرد: «تداوم تحریم‌های غیرقانونی و غیرانسانی ترامپ به عنوان اهرم مذاکره توسط دولت بایدن قابل قبول نیست و تغییر بنیادین این رویکرد به عنوان شرط لازم برای موفقیت گفتگوها در وین، تصمیم سیاسی است که رئیس جمهور آمریکا باید اتخاذ کند.»
در همین حال خبرگزاری فارس گزارش داد که یک مقام وزارت خارجه آمریکا گفته است که در آخرین دور گفت‌وگوها در وین، پیشرفت‌های معناداری، صورت گرفته است اما هنوز اختلافات مهمی  پابرجا است که باید رفع شوند. بر اساس این گزارش، این مقام وزارت خارجه آمریکا که اشاره‌ای به نامش نشده در یک پیام ایمیلی در مصاحبه با پایگاه دیپلماتیک، درباره آخرین دور مذاکرات وین گفت: «آخرین دور گفت‌وگوها در وین مثبت بود و شاهد پیشرفت‌های معناداری بودیم.» او در ادامه تصریح کرد: «با وجود این، اختلافات مهمی باقی‌مانده‌اند که لازم است برطرف شوند.»
نماینده روسیه در مذاکرات هسته‌ای نیز که همیشه در صفحه توئیتر خود، گزارش‌هایی خوش‌بینانه از روند مذاکرات منتشر می کند، این بار نیز پس از پایان آخرین دور نشست وین، نوشت: « قسمت پرزحمت مسیر مذاکرات برجامی در نشست‌های وین طی شده است. با آغاز مذاکرات وین در ماه آوریل فروردین، مشخص بود که مشکلات زیادی وجود دارد، چرا که بازسازی یک برجام کاملا تخریب شده، زمان و تلاش زیادی طلب می کرد. با این حال، پر زحمت‌ترین قسمت مسیر قبلی در حال حاضر طی شده است.» به گفته این رییس هیات روسیه، دور پنجم مذاکرات برجام که به تعبیر او شاید آخرین دور باشد، سه شنبه آینده از سر گرفته می‌شود.
در همین زمینه حسین نوش‌آبادی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، با اشاره به ادامه مذاکرات ایران و طرف‌های غربی در وین، گفت: «مجلس به صورت مرتب مذاکرات وین را رصد می‌کند و حساسیت جدی بر این موضوع دارد.» او با اظهار امیدواری از این که روند مذاکرات فرسایشی نشود و در چارچوب شرایطی که تعیین شده ادامه پیدا کند، تاکید کرد: «خطوط تعیین شده در مذاکرات باید از سوی تیم مذاکره کننده دنبال شود، منافع ملی مورد توجه قرار گیرد و تخطی از مواردی که از سوی مقام رهبری اعلام شده است انجام نگیرد.» او با تاکید بر اینکه امیدواریم قبل از سوم خرداد تصمیمات خوبی گرفته شود، اظهار کرد: «اگر هم قرار به تمدید این ضرب‌الاجل باشد باید مجلس در این باره نظر دهد.»
پایان مدت توافق شده برای همکاری متقابل، بین ایران و آژانس بین‌المللی اتمی یکی از موارد مهمی است که می‌تواند روند مذاکرات را تحت تاثیر قرار دهد. روز گذشته، توافق همکاری سه ماهه ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به خاتمه رسید. تهران و آژانس اوایل اسفندماه پارسال به توافقی دست یافتند که بر پایه آن تهران اجرای پروتکل الحاقی را متوقف کرده و دوربین‌های نظارتی برخی از مراکز هسته‌ای را تا سه ماه از دسترس بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دور نگه می‌دارد. ایران هشدار داده بود که اگر طی این چند ماه تحریم‌ها برداشته نشود، تهران فیلم‌های دوربین‌ها را پاک خواهد کرد.
در این زمینه یک رسانه سوئیسی در آستانه پایان تفاهم موقت ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گزارش داد که مدیر کل این آژانس طی روزهای آینده آخرین وضعیت تفاهم با ایران را به اطلاع اعضای شورای حکام می‌رساند. به گزارش تارنمای سوئیس اینفو، آژانس بین المللی انرژی اتمی در بیانیه‌ای اعلام کرد:« آژانس و ایران در حال حاضر سرگرم رایزنی در خصوص اجرای تفاهم فعلی هستند.» این بیانیه با تأکید بر این که تفاهم سه ماهه ایران و آژانس، همچنان جاری است، اضافه کرد: «مدیرکل آژانس، طی روزهای آینده، آخرین وضعیت را به اطلاع شورای حکام آژانس خواهد رساند.
پیشتر سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه و رئیس هیات ایرانی در مذاکرات وین گفته بود که احتمال تمدید مهلت همکاری هسته‌ای تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سر بازرسی‌ها از تاسیسات هسته‌ای ایران وجود دارد.سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز در این مورد اعلام کرد: «یکی از انتخاب‌ها این است که پس از اتمام توافق فوق، با هماهنگی دو طرف و همچنین با موافقت تهران، موضوع بازرسی از اماکن هسته‌ای می‌تواند تمدید شود. البته طبیعی است که تیم مذاکره کننده تصمیم‌گیر نیست و تصمیمات همه در تهران صورت می‌گیرد.»
در آخرین نشست کمیسیون مشترک برجام در وین که روز چهارشنبه گذشته برگزار شد، روسای هیأت‌ها مروری بر پیشرفت‌های حاصله در دور چهارم و آخرین وضعیت متن‌ها کرده و به تبادل نظر در خصوص مسیر پیش رو پرداختند. همچنین هیأت‌ها با اشاره به متن‌های تهیه شده که در نتیجه نشست‌های متعدد دوجانبه و چندجانبه در سطوح مختلف حاصل شده‌، از وضعیت کلی مذاکرات و مسیر طی شده ابراز رضایت کردند و بر ضرورت حفظ شتاب آهنگ کنونی در ادامه گفت‌وگوها تاکید کردند. طبق این گزارش، در نتیجه رایزنی‌ها، پیش نویس متون تا حد زیادی تدوین و تنقیح شده و به مرحله‌ای رسیده است که جز برخی موارد اختلافی پیچیده که نیازمند تصمیم‌های سیاسی در پایتخت‌های کشورها است، بقیه بخش‌های متن تقریبا آماده است. قرار است دور بعدی مذاکرات این هفته از سر گرفته شود.