مین‌ها هنوز در کمین‌اند

همدلی|  ستاره لطفی- بیش از 30سال است که سوت پایان جنگ ایران و عراق به‌صدا درآمده و جنگ در سرزمین ایران به‌خواب رفته است، اما مین‌ها به‌خواب نرفته‌اند و نمی‌گذارند آلام و دردهای جنگ تحمیلی فراموش شود. همین چند روز پیش صدای انفجار مین در خوزستان یک بار دیگر هراس جنگ را یادآور شد و دردها و کابوس آن را زنده کرد. «حسین لطیفی» کودک 1ساله اهل شوش که سال‌ها پس از جنگ متولد شده بود و شاید حتی اسمی از جنگ نشنیده بود، سهمش را از جنگ گرفت. او در روستای صالح داوود در بخش فتح‌المبین شوش در زمین کشاورزی متعلق به‌خانواده خود مشغول چیدن علف برای احشام بود، اما بر اثر انفجار مین باقی مانده از دوران جنگ جانش را از دست داد‌ و به‌خیل قربانیان مین در کشور پیوست‌.

 پرونده همیشه باز مین‌های بازمانده ازجنگ

حسین تنها قربانی مین در کشور نیست، این پرونده همیشه باز است و با وجود گذشت سه دهه از جنگ، هرساله قربانیان زیادی را می‌گیرد. در هفته اول اسفند امسال، انفجار یک قبضه مین به‌جا مانده از دوران جنگ ایران و عراق در منطقه «شهرستان تنگاب» از توابع بخش مرکزی، یک جوان ۱۹ساله را مجروح کرد. این جوان از عشایر منطقه بود که در حین چرای احشام با مین برخورد کرد و از ناحیه پا آسیب دید. در بهمن ماه امسال نیز  انفجار یک مین در مهران ایلام، ۲کشته برجا گذاشت. چند هفته بعد از آن هم انفجار یک مین دیگر در منطقه سومار از توابع شهرستان قصرشیرین، قربانی دیگری گرفت.
 اردیبهشت‌ ماه سال گذشته «شاهو سپاهی» در حین چرای دام‌هایش در دشت‌های اطراف روستای نیروان بانه روی مین رفت و گله گوسفندانش بی‌چوپان شدند. در سال ۱۳۹۷ هم یک کودک ۹ساله بر اثر برخورد با مین دو چشم و دست راست‌ خود را از مچ از دست داد. او از عشایر کوچ‌روی خوزستان بود. آن کودک که اسمش «سعید» است، خودش به‌زبان کودکانه حادثه را این‌طور برای رسانه‌ها تعریف کرد: «گوسفند می‌رفت، من هم دنبالش رفتم. گوسفند پا گذاشته بود، منم رفتم منفجر شد.» روایت واقعه از زبان سعید ساده است، اما درد و رنج نابینایی یک کودک ۹ ساله قابل تصور نیست.
در آبان‌ماه همان سال پسربچه ۱۲ساله‌ای درست در همان منطقه‌ای که سعید چشمانش را از دست داد، او در برخورد با مین جانش را از دست داد. جامعه کولبری مناطق مرزی غرب کشور نیز از زخم مین بی‌بهره نیستند، آنان که با  انواع مرگ‌های مختلف از سرما و یخ‌زدگی تا سقوط از ارتفاع و... خو گرفته‌اند، مین‌های کمین کرده در زیر خاک نیز بلای جانشان شده است و هر از چندگاهی دست، پا، چشم و حتی جانشان را می‌گیرد.

 ۱۰هزار قربانی مین ‌در کشور

قربانیان‌ مین در کشور محدود به این چند مورد ذکر شده نیست. کارشناسان می‌گویند آمار قربانیان مین در کشور از 10هزار نفر هم عبور کرده است. در اردیبهشت امسال یک کارشناس مین‌های جنگی به خبرگزاری ایلنا گفت:«تاکنون بر اثر انفجار انواع مین‌های باقی‌مانده از دوران جنگ، ۱۰هزار نفر کشته و معلول شده‌اند. هر چند تنها یک درصد از اراضی کشور آلوده به مین هستند، ولی همین میراث شوم باقی‌مانده از دوران جنگ همچنان قربانی می‌گیرد.» از این ۱۰هزار نفر،  ۳هزار نفر جان باخته‌اند و ۷هزار نفر زخمی و معلول شده‌اند، اگر چه برخی از مسئولان و نهادهای کشور در تلاش هستند که نشان دهند بسیاری از مناطق آلوده به مین پاکسازی شده و حتی در مواردی برای آن مناطق جشن پاکسازی گرفته‌اند، اما علی‌رغم این اعلام و جشن، بعد از مدتی باز مین‌ها در همان مناطق سر از خاک بیرون آورده و قربانی گرفته‌اند. به‌عنوان مثال در نوزدهم اسفند 91 جشنی به‌عنوان پایان پاکسازی مناطق آلوده به مین در استان کرمانشاه برگزار شد، اما با این وجود هر از چندی خانواده‌هایی در این استان به‌دلیل وجود مین عزادار می‌شوند. بسیاری آمار بالای قربانیان مین در کشور را به عدم آموزش کافی و مناسب گره می‌زنند. براساس گزارشی با عنوان «خسارات انسانی ناشی از انفجار مين» از پژوهشكده مهندسی و علوم پزشكی جانبازان، ۹۲درصد از قربانیان مین در ایران هیچ آموزشی برای رویارویی با مین یا برای زندگی در مناطق آلوده به مین‌های خنثی نشده ندیده‌اند. براساس این گزارش، تخمین زده می‌شود که ایران دومین کشور دنیا از نظر میزان آلودگی به مین‌های زمینی باشد.

 پنچ استان ایران آلوده به مین

یک کارشناس و فعال در حوزه مین‌زدایی به‌همدلی گفت: «۴میلیون و ۲۰۹هزار هکتار در پنج استان ایلام، خوزستان، کرمانشاه، کردستان و آذربایجان‌غربی در طی جنگ آلوده به مین و مهمات عمل نکرده هستند که سهم استان ایلام با یک میلیون و ۷۰۰هزار هکتار بیشتر از ۴استان دیگر است.»
بهنام صادقی افزود:«مین‌گذاری در استان‌های آذربایجان غربی و کردستان به‌صورت پایگاهی است، یعنی در اطراف پایگاه‌ها مین‌گذاری شده است و در سه استان دیگر مین‌ها در میدان نبرد کار گذاشته شده است.»
صادقی تصریح کرد: «مین در هرکجا کار گذاشته شود خطر دارد، اما در اطراف پایگاه‌ها به‌دلیل نزدیکی با محل زیست مردم خطرناک‌تر است، چرا که با بارش باران جابه‌جا می‌شوند و در محل عبور و مرور مردم قرار می‌گیرند‌.»
این فعال حوزه مین‌زدایی در رابطه با خدمات ارائه شده به‌قربانیان مین گفت: «تا سال ۷۰ هیچ خدماتی به‌قربانیان مین ارائه نمی‌شد، اما بعد از آن در مجلس قانونی برای حمایت از قربانیان از مین تصویب شد که به‌قانون ماده ۲ استانداری معروف است، اما این قانون نقص‌هایی داشت که سال ۹۰ اصلاح شد و در پی آن فرمانداری‌ها به‌ماجرا وارد شدند که تا حوزه حمایت در سطح شهرها نیز گسترده شود و به‌مرکز استان محدود نشود.»

قربانیان مین در بن‌بست بی‌توجهی

صادقی افزود: «دریافت حمایت برای قربانیان مین پروسه‌ای زمان‌بر است. روند رسیدگی به‌پرونده‌ها طولانی است و غم‌انگیزتر این‌که افراد زیر ۱۸سال قربانی مین، با این بهانه که قیم دارند تحت پوشش حمایتی قرار نمی‌گیرند و هیچ مستمری به‌آنان تعلق نمی‌گیرد تا زمانی که به‌سن ۱۸سالگی برسند. درست مثل «سعید»  کودکی که دو چشم و یک دستش را از دست داد. او هم با آن شرایط بغرنج حمایتی از سوی نهادهای حمایتی چیزی دریافت نکرد و یکی از شرکت‌های نفتی به نام «شرکت اکتشاف، توسعه و تولید پاسارگارد» هزینه درمان او‌ را به عهده گرفت.»
وی تصریح کرد: «امتناع از ارائه خدمات حمایتی به‌قربانیان زیر ۱۸سال مین درحالی است که قربانیان مین عمدتا مرزنشینان و روستاییانی هستند که از لحاظ توانایی مالی بسیار ضعیف هستند، به‌نحوی که بیشتر آنان حتی توانایی پرداخت درمان اولیه را هم ندارند.» صادقی به‌ نبود حمایت روانی از قربانیان مین و مهمات عمل نکرده اشاره کرد و گفت: «نهادهای مسئول از حمایت‌های روانی غافل شده‌اند و این غفلت تبعات ناگواری هم برای فرد قربانی و هم خانواده‌هایشان دارد. چراکه وقتی کسی دچار حادثه می‌شود، آن حادثه همیشه همراهش هست و آسیب‌های روانی زیادی ایجاد می‌کند که  برای رها شدن از آن وضعیت نیازمند همراهی و حمایت روانی است.»
 صادقی در رابطه با تعداد مین‌های کار گذاشته شده گفت: «در تخمین اولیه آمار مین‌های کار گذاشته شده در کشور را ۱۶میلیون برآورد کرده‌اند. اما به‌نظر می‌رسد این آمار غیر واقعی باشد. چراکه با کشفیات همخوانی ندارد. باید بعد از جمع‌آوری اطلاعات آمار ارائه می‌کردند.»
 وی تعداد مین‌های جمع‌آوری شده را ۹میلیون قبضه اعلام کرد. در حین مصاحبه خبرنگار همدلی با بهنام صادقی، گوشی تلفن همراه وی زنگ خورد. فردی از خوزستان تماس گرفت و به او اطلاع داد که در همان لحظه یک مرد در اندیشمک به خاطر انفجار مهمات باز مانده از جنگ جانش را از دست داده است. درست در زمان تهیه این گزارش و مصاحبه یک نفر به‌قربانیان مین و مهمات به‌جا مانده از جنگ اضافه شد. قصه تلخ مین و قربانیان مین در این‌جا به‌پایان نمی‌رسد و سر دراز دارد.