پول ‌ما را بدهید

همدلی|  محسن رفیق: رئیس جمهور روحانی که تا پیش از این آمریکا را عامل مسدود شدن دارایی‌های ایران در عراق معرفی کرده بود، به تازگی صراحتا نخست‌وزیر عراق را مورد خطاب هشدار مستقیم خود قرار داده و از او خواسته است که به سرعت،‌ مسیر بازگشت طلب مالی ایران را فراهم کند. این در شرایطی است که بازگرداندن ارزهای بلوکه شده ایران در کشورهای دیگر به یکی از چالش‌های مهم سیاست و اقتصاد تبدیل شده است. جدا از مناقشه بر سر مسدود شدن حدود 10میلیارد دلار از درآمد نفتی ایران در کره جنوبی، چیزی نزدیک به 6 میلیارد دلار از ثروت کشور نیز در بانک‌های کشور دوست و همسایه یعنی عراق، ذخیره شده که مسئولین این کشور به بهانه تحریم‌های آمریکا، از باز پس دادن آن، امتناع می‌ورزند. این مسئله البته صبر رئیس جمهور روحانی را لبریز کرده و او را واداشته است تا ضمن یادآوری نقش ایران در برقراری امنیت عراق به ‌نخست‌وزیر این کشور، با صراحت بیشتری از او بخواهد تا نسبت به آزادسازی دارایی ایران، اقدام کند. 
رئیس جمهور حسن روحانی، بعدازظهر شنبه در تماس تلفنی با مصطفی الکاظمی ‌نخست‌وزیر عراق، با اشاره به اهمیت امنیت، یکپارچگی، صلح و آرامش در عراق برای تهران، بر ضرورت آزادسازی فوری منابع ارزی ایران در عراق تاکید کرد. روحانی با تاکید بر این که میلیاردها دلار ارز متعلق به ایران در بانک‌های عراق و برخلاف قانون بلوکه شده است و به رغم قول‌های مکرر مسئولین عراق، هنوز منابع متعلق به ایران آزاد نشده است، از ‌نخست‌وزیر عراق خواست تا نسبت به آزادسازی این منابع اقدام کند.
در همین زمینه مصطفی الکاظمی ‌نخست‌وزیر عراق نیز با قدردانی از ایران به خاطر کمک‌ها به برقراری امنیت و ثبات در عراق، تحریم‌های آمریکا علیه ایران را غیر قانونی و ظالمانه خواند و گفت:«خوشبختانه با تغییرات ایجاد شده در دولت آمریکا، شرایط جدیدی برای همکاری کشورها فراهم شده و عراق همه تلاش خود را برای رفع کامل تحریم‌ها علیه ایران به کار خواهد بست.»
این در حالی است که پیشتر و در روز شنبه، شبکه خبر سیما از قول سیدحمید حسینی، دبیر کل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق، از آزاد شدن پول‌های بلوکه شده ایران در عراق خبر داده بود. در این گزارش حسینی اشاره کرده بود که بر اساس اطلاع از منابع موثق عراقی، آمریکا با آزادسازی منابع ایران در بانک تجارت عراق موافقت کرده و در این زمینه چندین تراکنش نیز انجام شده است. حسینی چندی پیش نیز در گفت‌وگو با روزنامه ایران، از بدهی ۶میلیارد دلاری عراق به ایران سخن گفته بود و آن را در ارتباط با مطالباتی دانسته بود که در ازای صادرات گاز و برق ایران به عراق، شکل گرفته است. این عضو هیأت رئیسه اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در این گفتوگو اظهار کرد:«شرکت‌های ایرانی که در عراق کار می‌کنند به دینار دارند. به همین دلیل بخشی از بدهی خرید برق از ایران توسط عراق، با توافق شرکت توانیر به این بخش خصوصی پرداخت شده و در حال حاضر بدهی برقی عراق به ایران خیلی کم شده، به طوری که بر اساس اعلام وزیر نیرو میزان طلب شرکت توانیر از عراق به اندازه دوماه صادرات است و بقیه به روش‌های مختلف وصول شده است.»
او همچنین در مورد بدهی‌های خرید گاز ازسوی عراق گفت:‌«برای دریافت بخشی از مطالبات شرکت ملی گاز توافق شده بود که این کار از محل واردات کالا انجام شود. حدود دو معامله هم انجام شد و تاجران عراقی کالای مورد نیاز ایران را تأمین کردند اما از آنجا که با تغییر نرخ دینار در عراق و تضعیف آن مواجه شدیم، عملا فروشنده‌ها نمی‌دانستند که چطور با این وضعیت باید پرداخت‌ها را انجام دهند و کار متوقف شد.» 
بدهی عراق بابت خرید گاز از ایران، بخش عمده‌‌ای از طلب ارزی ایران از این کشور را تشکیل می‌دهد. مسئله‌‌ای که به واسطه ناتوانی مسئولان عراقی در بازپرداخت پول ایران، باعث شد که شرکت گاز ایران، صادرات این محصول استراتژیک را به این کشور، تا حداقل میزان ممکن کاهش دهد. به عقیده کارشناسان، این تصمیم  می‌تواند به مانند یک شمشیر دولبه برای ایران باشد چرا که عراق را به سوی فروشندگان دیگر گاز روانه کرده و عملا ایران را از بازار صادرات گاز به عراق در آینده‌‌ای که در آن احتمال پایان تحریم‌ها وجود دارد، محروم خواهد کرد.
در همین زمینه شرکت ملی گاز با اشاره به ‌‌این‌که کاهش صادرات گاز به عراق پس از اخطارهای چند باره قراردادی انجام شد، یادآور شد: «وزارت برق عراق بابت واردات گاز بیش از پنج میلیارد دلار به شرکت ملی گاز ایران بدهکار است که مبلغ سه میلیارد دلار آن در بانک عراقی TBI مسدود و غیرقابل استفاده مانده و بیش از ۲ میلیارد دلار از بدهی سررسید شده نیز هنوز از اساس از طرف وزارت برق عراق پرداخت نشده است. افزون بر اینها، طرف عراقی، طبق قرارداد فی مابین، بیش از یک میلیارد دلار نیز به شرکت ملی گاز ایران بابت جرائم قراردادی بدهکاری دارد. صادرات گاز توسط شرکت ملی گاز ایران به عراق، موضوعی اقتصادی و تجاری است، در حالی که طرف ایرانی با بستانکاری بیش از ۶ میلیارد دلاری از طرف عراقی، از هیچ منفعتی برخوردار نشده است.» شرکت ملی گاز تصریح اعلام کرده است که«هدف از صادرات، درآمد است و این پول برای غذا و دارو مصرف می‌شود، از این‌رو این شرکت پس از اخطارهای مکرر قراردادی که متأسفانه با بی‌توجهی طرف عراقی روبه‌رو شده، طبق مفاد قرارداد، نسبت به کاهش مقدار گاز صادراتی اقدام کرده است.»
رویکرد جدید حسن روحانی در برابر عراق، در حالی با جدیت بیشتری روبه‌رو شده است که پیش از این، او مدعی شده بود که آمریکا مانع آن شده است که ایران به پول‌های خود در کشورهای همسایه دست یابد. روحانی پیشتر و در جلسه 22شهریور ماه ستاد ملی کرونا با اشاره به این که ایران در حال حاضردر کشورهای همسایه پول‌های زیادی دارد، گفت: «بر این پول‌ها قفل زده‌اند و پول ما را به خودمان تحویل نمی‌دهند، چرا که آمریکا تهدیدشان کرده است.» روحانی البته در آن زمان، نام هیچ کشوری را در میان همسایگان ایران به زبان نیاورد، اما در توضیح ادعای خود گفت: «شما در تاریخ هم نمی‌توانید چنین چیزی را ببینید که یک کشوری برای خرید داروها با پول خودش هم نتواند کاری کند و پول او را به خودش تحویل ندهند.» پیش‌ از آن هم البته بحث‌هایی درباره خودداری عراق از پرداخت پول‌های ایران به گوش رسیده بود. در اواخر خردادماه سال جاری، اخباری مبنی بر رایزنی جواد ظریف با مقامات عراقی برای دستیابی به راه‌حلی برای دستیابی ایران به پول‌های حاصل از صادرات برق و گاز به کشور عراق مطرح شد.
به هر روی با وجود هشدار رئیس جمهور ایران به مقام‌های عراقی و همچنین انتشار برخی خبرها در مورد شروع بازگشت دلارهای نفتی مسدود شده از عراق، هنوز برخی از کارشناسان با توجه به ادامه روند تحریم‌های آمریکا علیه ایران، نسبت به تحقق کامل این امر خوشبین نیستند. مهدی کرمی‌پور، نماینده سابق ستاد توسعه اقتصاد ایران در عراق و دبیر کل سابق اتاق بازرگانی ایران و عراق در این مورد به تجارت‌نیوز می‌گوید: «من خوشبین نیستم که در عراق اراده‌ای جدی برای این کار وجود داشته باشد. چرا که با توجه به سیاست‌های دولت جدید عراق، که به نظر می‌رسد برای متمایل شدن به سوی آمریکا نسبت به قرار گرفتن در کنار ایران اولویت بیشتری قائل است، این روند در حقیقت به مانند یک بازی با ایران و در چارچوب سیاست‌های آمریکا به شمار آید.»
او در این گفتوگو ادامه داده است: « آمریکا می‌خواهد به برجام بازنگردد مگر با این شرط که ایران برخی شروط اضافه بر برجام را بپذیرد ولی در عین حال هم نمی‌خواهند این هدف را از مسیر ترامپ دنبال کنند. بنابراین تصمیم گرفته است تا پالس‌های مثبتی بدهد بی‌آنکه عملا تحریمی را رفع کنند. با همین منطق چراغ سبزی داده شده که عراقی‌ها از استرداد مبالغی به ایران حرف بزنند.» به گفته او حتی اگر هم این اتفاق رخ دهد در حجم بالا نیست و نهایتا شاید بتوان مبالغی خرد را به تدریج و به صورت تهاتر گرفت و این اتفاق مهمی در صحنه اقتصادی نیست. کرمی‌پور یادآور می‌شود که عراق مدت‌هاست مصوبات و مجوزهایی از آمریکا دارد تا براساس آن معافیت‌های محدود و کنترل‌شده‌ای در بخش‌های خاصی از تحریم‌ها بر ما اعمال کند اما این اتفاق مهمی در صحنه اقتصاد ما نیست و بیشتر یک مانور سیاسی است.
عراق در حال حاضر در شرایط بسیار بد اقتصادی قرار دارد و به نوعی می‌توان گفت که کاملا ورشکسته است. این در حالی است که ‌نخست‌وزیر عراق در مصاحبه‌ای به صراحت اعلام کرده است که درآمدهای دولت حتی کفاف پرداخت حقوق نیروهای نظامی و کارمندان این کشور را هم نمی‌دهد. به عقیده برخی کارشناسان سیاسی، در حال حاضر برای عراقی‌ها بلوکه شدن پول ایران به بهانه تحریم‌های آمریکا، امری مطلوب برای مسئولان این کشور به شمار می‌رود، زیرا اولا با نام و هزینه آمریکا انجام می‌شود و از طرفی دیگر عاملی می‌شود که تمایل واقعی و تحرک لازم را در جهت آزادسازی این حجم از پول‌های قابل توجه از آنان سلب کند.
مسئولان عراقی علنا از زبان عالی‌ترین مقام اجرایی ایران شنیده‌اند که دلیل اصلی عدم آزادسازی پول‌های ایران در عراق، کشور آمریکاست، بنابراین بعید به نظر می‌رسد که آنان از این نگاه، فرصت و بهانه‌‌ای در دسترس برای خود نسازند و ذخیره پول ایرانیان در بانک‌های خود را به عنوان نقطه فراری برای گذر از شرایط سخت اقتصادی کشور خود در نظر نگیرند.