لزوم توجه به هشدارهای ظریف

 اخیراً محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، در مصاحبه‌ای با روزنامه فایننشال تایمز گفته بود:«اگر غرب سیگنال‌های روشنی بفرستد و برای نمونه اعلام کند که تحریم‌های آمریکا ظرف یک سال برچیده خواهد شد، ایران آماده بازگشت به مذاکرات است.»
 این اظهار نظر محسن رضایی موجب واکنش دکتر محمدجواد ظریف رئیس دستگاه دیپلماسی کشور شد. در این ارتباط ظریف در توئیتی قویا اعلام کرد که: «عرصه سیاسی ایران پویاست و مقامات نظرات متنوعی مطرح می‌کنند، اما آن نظرات نباید با سیاست رسمی دولت اشتباه گرفته شود.»  از منظر نشانه‌شناسی تردیدی نیست که این اظهارات ظریف هشداری بازدارنده در جلوگیری از چندصدایی، اجتناب از موازی‌کاری در عرصه‌های تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی حول سیاست خارجی کشور است. در شرایطی که زمینه‌های ادراکی و ذهنی بازگشت به برجام از سوی واشنگتن و همچنین نشانه‌های چندجانبه‌گرایی از سوی تروئیکای اروپایی برجام و مشخصا از رهگذر مذاکره فراهم شده است، دستگاه دیپلماسی ترجیح داده است که با رویکرد‌های مستقلانه و سازنده خود، بر مناقشات برجامی پایان دهد و آن را به نقطه مطلوبی برساند. بنابر این، این‌گونه اظهارات ممکن است برای مقامات واشنگتن موجب عقب‌نشینی و آن را مشمول مدل «سوسیس برشته» کند. بر طبق این مدل که در کتاب «امنیت و راهبرد در جهان معاصر» توسط «کریگ اسنایدر» تئوریزه شده است، بر این نکته تاکید می‌کند که حل موضوعات با کشورها باید در یک فرایند طولانی انجام پذیرد، بنابراین برای حل مسائل عجله‌ای در کار نیست. هدف از تعلل در حل مسئله طبق مدل «سوسیس برشته» این است که قدرت طرف مقابل کاهش یابد، یا از تعقیب خواسته‌های خود منصرف شود. در واقع در این فرایند طولانی حل مسئله آنقدر بازی رفت و آمد و دیالوگ صورت می‌گیرد تا مرحله به مرحله کشورها از خطوط قرمز خود عقب‌نشینی کنند. این موضوع می‌تواند موجب ابهامات تفاهمی در رابطه تهران- واشنگتن حول محور برجام شود و حتی شرایط را به سال‌های قبل از توافق هسته‌ای یعنی نظم پیشاوین باز گرداند.
 حال و اگر چه سخنگوی وزارت امور خارجه بعد از سخنان محسن رضایی تاکید کرد که سخنان او صرفا نظرات شخصی او بوده است، اما در شرایط حاضر و با توجه به انتخابات پیش‌رو به نظر نمی‌رسد که اظهارات تازه محسن رضایی صرفا محدود به نظر شخصی او و مربوط به پویایی عرصه‌های سیاست ایران برای اظهار نظر‌های شخصی باشد. تردیدی نیست که اظهاراتی از این دست، آن هم از طرف محسن رضایی که سابقه سه بار شرکت در انتخابات ریاست جمهوری را دارد، صرفا جنبه تبلیغاتی و شائبه انتخاباتی دارد، به ویژه آنکه در انتخابات پیش‌رو انگیزه ورود نظامیان به پاستور قوت گرفته است و محسن رضایی هم که از منظر سیاسی به پایگاه نظامیان تعلق دارد، بی‌میل نیست که برای بار چهارم بخت خود را برای ورود به پاستور بیازماید. البته در شرایط حاضر تنها محسن رضایی نیست که در عصر قوت گرفتن فرضیه نظامیان در ورود به پاستور، بخت‌آزمایی می‌کنند. در این ارتباط ممکن است شخصیت‌های دیگری چون علی شمخانی و حتی محمدباقر قالیباف به رغم شکست در دوره‌های قبلی، سودای فتح پاستور را داشته باشند.

انگیزه دیگری که در پشت اظهارات اخیر محسن رضایی قابل خوانش است، این است که او از منظر جناحی به گروه اصول‌گرایان تعلق دارد و بیان این‌گونه اظهارات این پیام را مخابره می‌کند که نتایج مطلوب و گره‌گشایی از برجام و کاهش سطح تنش با واشنگتن به پای کارنامه آنها نوشته شود. حال اگر محسن رضایی و نظامیان دیگری چون شمخانی و قالیباف در این سودا به سر می‌برند، باید گفت که تلاش آنها با هر انگیزه‌ای که باشد، نمی‌تواند معطوف و قرین به نتیجه مطلوب شود، چراکه اصول‌گرایان هیچ وقت حامی مذاکره و حل مسائل بین‌المللی از این طریق نبوده‌اند و چهره کاربلد و قابل اعتنایی نیز در این حوزه ندارند؛ نماد آن‌ها برای مذاکره‌، کاندیدای احتمالی آنان سعید جلیلی بود که نتایج عملکردش چیزی جز مذاکرات بی‌نتیجه و بدتر کردن اوضاع و صدور قطعنامه‌های متعدد علیه ایران نبوده است. از طرف دیگر ما شاهد ریزش سرمایه اجتماعی اصول‌گرایان هستیم. تحت این شرایط نه محسن رضایی می‌تواند گره برجام را باز کند و کسی هم وعده‌های اینچنینی را نه تنها از محسن رضایی بلکه از محمدباقر قالیباف، علی شمخانی و حتی حسین دهقان نیز نمی‌پذیرد. بنابر این ورود دوباره نظامیانی چون محسن رضایی به عرصه انتخابات نتیجه‌ای جز شکست و باخت ندارد. تحت این شرایط بهترین گزینه برای باز کردن گره کور برجام فقط دکتر ظریف است که بر ظرافت‌ها و آداب دیپلماتیک آشنایی کامل دارد. ار همین‌روست که مدام در حال هشدار دادن درباره چندصدایی و موازی‌کاری و اظهاراتی از جنس اظهارات محسن رضایی است، همان‌که در اجرای ماموریت سیاست خارجی مانع ایجاد می‌کند و هزینه‌های کشور را افزایش می‌دهد.