دیدار معنوی در زادگاه ابراهیم

همدلی| محسن رفیق: هواپیمای رهبر کاتولیک‌های جهان، بعدازظهر دیروز و پس  از ترک رم، در بغداد به زمین نشست. این اولین بار است که پاپ فرانسیس پس از ۱۵ماه اعمال محدودیت‌های قرنطینه در اروپا، از واتیکان خارج می‌شود و میهمان مقام‌های عراقی، اسقف‌های کلیسای کاتولیک عراق، اقلیت مسیحی این کشور و از همه مهم‌تر ‌آیت‌الله علی سیستانی، مرجع صاحب‌نام شیعه در شهر نجف می‌شود. رهبر آرژانتینی مسیحیان کاتولیک جهان، پیش از این اعلام کرده بود که می‌خواهد در سفر عراق با افرادی دیدار کند که رنج‌های فراوانی را در سال‌های اخیر متحمل شده‌اند و در زمان حکمرانی داعش بر بخش‌هایی از عراق، دشواری‌ها و مرارت‌های فراوانی را تجربه کردند. او خود را به عنوان زائر صلح در سفر به عراق، معرفی کرده است. 
در این میان تقویت نقش نجف به عنوان نماینده تشیع در گفت‌وگوی میان ادیان و ارتقای وجهه آن به عنوان پایگاه تشیع، یکی از مهم‌ترین دلایل خرسندی روحانیون شیعی عراق در استقبال از رهبر کاتولیک‌های جهان به عراق، به شمار می‌رود. در این زمینه سیدعمار حکیم رهبر جریان حکمت ملی عراق درباره دیدار پاپ فرانسیس با ‌آیت‌الله سیستانی در بیانیه‌ای عنوان کرد:‌«با شور و شعف، منتظر سفر تاریخی پاپ فرانسیس به عراق هستیم و امیدواریم این سفر منجر به تحکیم پایه‌های صلح، محبت و همبستگی در عراق شود. ما این دیدار تاریخی را رویدادی ویژه می‌دانیم که موجب تقویت نقش نجف اشرف و واتیکان در برقراری روابط میان پیروان ادیان و طوایف مختلف در سراسر جهان می‌شود.»
فارغ از دیدارهای متعدد برنامه‌ریزی شده برای پاپ در این سفر چند روزه، برنامه دیدار او با ‌آیت‌الله سیستانی با حساسیت بیشتری از سوی رسانه‌ها دنبال می‌شود. شهر نجف با بیش از ۱۲۳۰ سال قدمت، یکی مقدس‌ترین شهرهای شیعیان محسوب می‌شود و دیدار امروز پاپ فرانسیس ۸۴ ساله با آیت‌الله علی سیستانی ۹۰ساله که یکی از بانفوذترین مراجع تقلید شیعه در عراق و جهان محسوب می‌شود، توجه بسیاری از مسیحیان و مسلمانان جهان را به خود جلب کرده است. این در حالی است که پاپ همواره در انتخاب رهبران مذهبی برای گفت‌وگو، وسواس به خرج می‌دهد و از طرفی آیت‌الله سیستانی نیز شخصیتی است که هرگز در انظار عمومی دیده نمی‌شود و در پذیرش افراد در خانه خود برای دیدار خصوصی نیز بسیار محتاطانه عمل می‌کند، به گونه‌ای که بخش زیادی از این دیدارها را نمی‌پذیرد. تاکنون سابقه نداشته که پاپ در منزل یکی از رهبران دینی اسلامی حضور یابد؛ حتی اگر با رهبران اهل تسنن هم ملاقاتی داشته این ملاقات اکثراً در واتیکان انجام شده است. بنابراین به عقیده برخی صاحب‌نظران سیاسی دیدار پاپ با آیت‌الله العظمی سیستانی آن هم در منزل ایشان، نشان از اهمیت مرجعیت شیعه در جهان دارد. خبرگزاری فرانسه به نقل از لوئیز یاکو، اسقف اعظم کلیسای کلدانی عراق، با تایید این خبر اعلام کرد که این ملاقات به صورت خصوصی و بدون رعایت تشریفات معمول بین دو رهبر برگزار می‌شود. اسقف یاکو گفت: «طی این ملاقات دو رهبر قرار است سند اخوت برای صلح جهانی را به امضا برسانند». اشاره یاکو به سندی است که پیش از این در سال ۲۰۱۹ به امضای شیخ احمدالطیب مفتی اعظم الازهر مصر، مهم‌ترین مرکز دینی اهل سنت، رسیده بود. در این سند خشونت و افراطی‌گری مذهبی مورد نکوهش قرار گرفت.
با این حال یک مقام مذهبی شیعه در نجف به عرب‌نیوز گفته است که قرار نیست سندی امضا شود و ‌آیت‌الله سیستانی تنها به ارائه پیامی لفظی اکتفا می‌کند. کارشناسان معتقدند دیدار دو رهبر دینی می‌تواند تا حدود زیادی تنش‌های فرقه‌ای در عراق را کاهش دهد. تنش‌هایی که پس از حمله‌ آمریکا و بریتانیا به عراق در سال ۲۰۰۳ شعله‌ور شد و با هجوم داعش به شمال عراق در سال ۲۰۱۴ گسترش بی‌سابقه‌ای یافت.
احمد الصحاف، سخنگوی وزارت خارجه عراق در تشریح سفر پاپ به عراق گفت:«پاپ در این سفر به استان نجف اشرف رفته و با ‌آیت‌الله سیدعلی سیستانی، مرجع عالی شیعیان دیدار می‌کند اما این دیدار شامل هیچ‌گونه امضا یا توافقنامه‌ای نخواهد بود و دیداری برای نشان دادن صلح و برادری و همزیستی است.» او اشاره کرد که این سفر پاپ، بازتابی بر کشور و جامعه عراق خواهد داشت و گفت‌وگوی ادیان و صلح و برادری را نهادینه خواهد کرد.
ائتلاف الفتح عراق هم از سفر پاپ به این کشور استقلال و اعلام کرد، پاپ اتحاد را در عراق خواهد دید. این ائتلاف در بیانیه‌ای اعلام کرد، این سفر تاریخی، فرصتی ملی برای ریشه‌دار کردن اتحاد نوع بشر است که انبیا، اندیشمندان و مصلحان و فدایی‌ها در ادیان اسلامی و مسیحی برای آن تلاش کردند. 
قرار است پاپ در این سفر از کلیسای کاتولیک سریانی «بانوی رستگار ما» در بغداد دیدار کند. این مکان مذهبی در سال ۲۰۱۰ مورد حملات انتحاری قرار گرفت و به کشته شدن ده‌ها نفر از افرادی منجر شد که برای عبادت و نیایش به این مکان مذهبی پناه برده بودند. در برنامه او همچنین سفری به شهر ناصریه در جنوب عراق پیش‌بینی شده است، تا در زادگاه حضرت ابراهیم در اور، در نشستی با شخصیت‌های مذهبی برجسته مذاهب گوناگون این کشور دیدار کند. ملاقات با مقام‌های سیاسی عراق از جمله نخست‌وزیر و رئيس جمهوری هم در برنامه سفر فشرده پاپ گنجانده شده است. او همچنین به اربیل و موصل و مناطق مسیحی‌نشین در استان نینوا هم سفر خواهد کرد. دیدار با مسیحیان شهر اربیل و مقامات سیاسی و مذهبی اقلیم کردستان عراق نیز از دیگر بخش‌های این سفر سه روزه است.
این در حالی است که پیش‌بینی شده بود این سفر پاپ به عراق با مخاطراتی همراه باشد. عراق در حال حاضر با اوج‌گیری مجدد همه‌گیری کرونا، درگیر شده است و مقررات جدید قرنطینه و منع رفت و آمد شبانه همچنان در بسیاری از شهرهای این کشور ادامه داشته و تعطیلی موقت مساجد و کلیساها نیز برقرار است. با این وجود وزارت امور خارجه عراق اعلام کرد تمام همراهان پاپ و مقامات مذهبی و سیاسی که قرار است با او ملاقات کنند پیش از سفر واکسینه شده و از آنهایی که امکان واکسیناسیون ندارند، تست کرونا گرفته می‌شود.
شیوع ویروس کرونا، تنها خطر پیش روی پاپ و همراهانش در سفر به عراق نیست. مشکلات امنیتی و حملات احتمالی تروریستی، مسئله اصلی سفر پاپ به عراق است. کارشناسان امنیتی حضور نیروهای شبه نظامی شیعه در مناطقی که بناست پاپ از آنها بازدید و با مسیحیان عراقی ملاقات کند را اصلی‌ترین خطر پیش روی پاپ و همراهانش می‌دانند. آخرین مورد از این حملات، پایگاه عین الاسد، محل استقرار نظامیان آمریکایی در استان غربی انبار مورد حمله راکتی قرار گرفت که طی آن یک پیمانکار آمریکایی جان باخت. پیش از این، در ماه ژانویه دو حمله‌ انتحاری همزمان در بازار بغداد جان۳۲ نفر را گرفت.در این شرایط مقامات عراقی ترتیبات امنیتی ویژه‌ای را برای سفر پاپ در نظر گرفته‌اند. به گزارش خبرگزاری‌های عراق، در دیدارهای عمومی و انتقال از فرودگاه بغداد به کاخ ریاست جمهوری، رهبر کاتولیک‌های جهان با خودروی زره‌پوش نظامی جابه‌جا می‌شود و تعداد قابل توجهی از نیروهای امنیتی عراقی او را همراهی می‌کند.
برخی تحلیل‌گران مسائل عراق معتقدند که خطر شعله‌ور شدن جنگ‌های فرقه‌ای که در سال‌های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۶ جان بسیاری از شهروندان این کشور را گرفت و آسیب‌های زیادی به جامعه مسیحیان این کشور زد، یکی از عوامل اصلی سفر پاپ فرانسیس به عراق و ملاقات با مرجع پرنفوذی مانند ‌آیت‌الله علی سیستانی است. بر اساس آمار، پیش از حمله داعش به عراق در سال ۲۰۱۴ نزدیک به یک و نیم میلیون مسیحی در عراق زندگی می‌کردند که امروز تنها چهارصد هزار نفر از این اقلیت در عراق باقی مانده‌اند. با گذشت نزدیک به هفت سال از این حمله، هنوز آثار آن در شهر موصل، بزرگ‌ترین مرکز زندگی مسیحیان عراق قابل رویت است. به گزارش ناسیونال کاتولیک ریپورتر، بشار وردا، اسقف اعظم کلیسای کاتولیک اربیل، دربا‌ره‌ سفر پاپ فرانسیس به این شهر به این پایگاه خبری گفته است: «پاپ برای ملاقاتی رودررو با مسیحیان به اربیل می‌رود تا نشان دهد که به رنجی که دیده‌اند اهمیت می‌دهد». پیش از این نزار الخیرالله قائم مقام وزارت خارجه عراق در گفت‌وگو با پایگاه خبری البغداد الیوم گفته بود: «سفر پاپ به عراق تاریخی خواهد بود و تاثیر چشمگیری بر حمایت از مسیحیان این کشور خواهد داشت.»
به هر روی حضور پاپ در عراق، در حالی صورت می‌گیرد که بسیاری از ناظران سیاسی از آن به عنوان یک مسئله پر اهمیت یاد کرده‌اند. مینا العریبی تحلیل‌گر سیاسی در این زمینه تاکید دارد که سفر پاپ به عراق اهمیت بسیاری برای مسیحیان دارد، اما اهمیت آن برای غیر مسیحیان عراق نیز قابل توجه است. العریبی می‌گوید: «سفر پاپ به  سه لحاظ اهمیت نمادین دارد، نخست آنکه حمایتی آشکار از مسیحیان عراق و تأکیدی بر حضور پررنگ آنان در تاریخ و فرهنگ این کشور و لزوم ادامه یافتن این حضور است، به خصوص که شمار مسیحیان در عراق و کل جهان عرب هر ساله کمتر می‌شود؛ دوم این‌که این سفر نشان‌دهنده جایگاه و اهمیت منطقه‌ای و بین‌المللی عراق به رغم همه مشکلاتی است که این کشور با آنها مواجه است؛ سوم این‌که این سفر می‌تواند آغازگر مرحله‌ای مهم در مبارزه با افراط‌گرایی و بستن دهان خشونت‌طلبانی باشد که با تنوع جمعیتی عراق مشکل دارند.»