آغاز عملیات احیای دریاچه ‌ هامون

همدلی|  مهرماه ۹۷ بود که عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در نشست کارگروه احیای تالاب ‌ هامون و مقابله با گرد و غبار سیستان‌وبلوچستان با بیان جمله « هامون دیگر‌  هامون نمی‌شود» به‌نوعی مرگ سومین دریاچه بزرگ ایران را اعلام کرد. در آن جلسه کلانتری گفت: مردم باید قبول کنند که‌ هامون دیگر آن‌ هامون پر آب سالهای گذشته نخواهد بود.» اگرچه کلانتری دو سال پیش  تلویحا پایان‌ هامون را اعلام کرد، اما این روزها اتحادیه اروپا به‌کمک‌ هامون آمده است تا از مرگ این تالاب بین‌المللی که نامی به‌درازای تاریخ ایران دارد، جلوگیری کند.
آن‌گونه که مدیر کل حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست گفته است؛ ایران و اتحادیه اروپا با تخصیص اعتبار ۱۰میلیون یورویی درصدد جان بخشیدن به‌تالاب‌ هامون هستند، در این پروژه مشترک تلاش می‌شود تا معیشت مردم به‌گونه‌ای پیش رود که کمترین وابستگی به آب را داشته باشد تا آب بیشتری وارد تالاب شود.

 اتحادیه اروپا به‌کمک‌ هامون آمد

دو روز پیش مسعود باقرزاده کریمی درباره پروژه جلوگیری از مرگ‌ هامون به ایرنا گفت: بعد از برجام، رییس اتحادیه اروپا که به ایران سفر کرده بود مذاکراتی در سطح دولت درباره یک سری پروژه‌های مشترک صورت گرفت که مورد حمایت اتحادیه اروپا قرار گیرند، تعداد پروژه‌ها زیاد بود اما ظاهرا به پروژه‌های محیط زیستی علاقه‌مند شده بودند به‌ویژه پروژه‌هایی که در سطح منطقه‌ای بودند. وی افزود: البته برخی پروژه‌های ملی هم مورد توجه آنها قرار گرفت به‌طوری که پیشنهاد سازمان حفاظت محیط زیست را برای منطقه سیستان پذیرفتند و برای تخصیص اعتبار ۱۰میلیون یورویی برای اجرای پروژه‌ای در راستای احیای‌ هامون به‌توافق رسیدند، زمانی که برجام به‌هم خورد اما آن‌ها به‌تعهدشان پایبند بودند و از تخصیص این اعتبار به‌سازمان محیط زیست صرف نظر نکردند.  باقرزاده اظهار داشت: البته پول از طریق برنامه عمران سازمان ملل متحد ( UNDP) در اختیار سازمان محیط زیست گذاشته می‌شود و سازمان هم در این راستا مجری ملی و محلی تعیین کرد، گروه‌های کاری تشکیل شد و میان استاندار، نمایندگان مجلس، شوراهای محلی، وزارت جهاد و نیرو مذاکرات متعددی صورت گرفت حتی با ستاد اجرایی فرمان امام که در منطقه فعال است مذاکراتی انجام شد تا کار با سرعت درستی پیش رود.  هامون سومین دریاچه بزرگ ایران پس از دریاچه خزر و ارومیه و هفتمین تالاب بین‌المللی جهان است. این تالاب که روزگاری ایستگاه زمستان‌گذرانی 186گونه پرنده مهاجر بود امروزه به بیابانی به‌وسعت 570هزار هکتار تبدیل شده است، جوری‌که در طول این چند سال اخیر این تالاب پرآب به‌کانون گردوغبار تبدیل شده و  شن و ماسه حاصل از خشک شدن آن، در زمان وزش بادهای ۱۲۰روزه سیستان تبدیل به‌معضل بزرگی شده است.

  هامون پشت سد دیپلماسی

مقصر تشنگی‌ هامون و خشک شدن آن  فقط خساست آسمان و عدم بارش باران نیست، سوءمدیریت و ضعف در دیپلماسی این تالاب بزرگ را در بستر مرگ انداخته است. تالاب هومن از رودخانه هیرمند تغذیه می‌کند. هیرمند بین ایران و افغانستان مشترک است. اما این کشور سدهای زیادی بر روی بزرگترین رودخانه مشترک خود با ایران یعنی هیرمند ساخته که آسیب‌های زیادی به‌محیط زیست دو کشور وارد کرده است. این سدسازی‌های دهه‌های اخیر سبب شده تا چرخه طبیعی انتقال آب از هیرمند به‌تالاب‌ هامون متوقف و‌ هامون دچار یک چالش زیست محیطی شود. چالشی که در ۲۰سال اخیر گریبان‌ هامون را گرفته و موجب شده تا‌ هامون برای زنده ماندن در برزخ مرگ و زندگی دست و پا بزند. از سویی دیگر در زمینه حقابه‌ هامون ایران دیپلماسی موفقی نداشت و‌ هامون پشت سد دیپلماسی  روزبه‌روز حالش وخیم‌تر می‌شد.
حقابه دریاچه‌ هامون از هیرمند، به‌دادخواست حقوقی ایران از آب رودخانه هیرمند در منطقه سیستان اشاره دارد. این رودخانه درگذشته در هر دو کشور افغانستان و ایران جاری بوده است. جدایی افغانستان از خاک ایران در سال ۱۸۵۷میلادی به‌موجب معاهده پاریس و امتناع گسترده حاکمیت افغانستان از جاری ساختن رود هیرمند در خاک ایران، مسئله حق‌آبه رودخانه هیرمند را به‌یکی از مسائل مهم سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی دو کشور تبدیل کرد.  تا این‌که در سال ۱۳۵۱ قراردادی بین دو دولت در کابل به‌امضا رسید و قرار شد در هر ثانیه ۲۶مترمکعب آب سهم سیستان و‌ هامون شود. اما علیرغم انعقاد قرارداد از اواخر دهه ۱۳۷۰ میزان ورودی آب رودخانه هیرمند به‌دریاچه‌ هامون به‌دلیل سدسازی در افغانستان مرتباً کاهش یافت تا تالاب‌ هامون در مرز نابودی قرار گیرد. لازم به‌ذکر است افغانستان در  طی ۴۰سال اخیر  بیش از ۱۰۰سد روی رودخانه هیرمند ساخته است. اگرچه حال‌ هامون خوب نیست،  اما با این حال هر از چندگاهی بارش باران و جاری شدن سیلاب به این تالاب خشکیده جانی دوباره می‌بخشید. اردیبهشت امسال بود که بارش باران و جاری شدن سیلاب موجب آبگیری تالاب خشک‌ هامون شد و جان تازه‌ای به‌این تالاب بین‌المللی و ساکنان حاشیه آن بخشید. اما باز در فصل گرم تابستان‌ هامون طعم تشنگی را چشید. تالاب بین‌المللی‌ هامون که در دو دهه اخیر نیمه‌خشک و در برخی سال‌ها به‌ویژه سال‌های اخیر در اکثر فصول کاملاً خشک بوده، دو دهه پیش دریاچه‌ای پرآب و زنده بود که منشأ اصلی درآمد کشاورزان، دامپروران و ماهیگیران منطقه سیستان محسوب می‌شد. مردم امیدوارند اکنون که موضوع پیگیری حقابه‌ هامون در اولویت مسئولان کشور نیست و آسمان نیز به‌خساست خود در عدم بارش باران ادامه می‌دهد، اقدام  مشترک اتحادیه اروپا  با ایران برای نجات‌ هامون بتواند این تالاب را از مرگ حتمی نجات دهد.