اول رفع تحریم، بعد مذاکره

همدلی|  محسن رفیق: پس از رد درخواست حضور آمریکا در مذاکرات مستقیم هسته‌ای از سوی ایران، تروئیکای اروپایی نیز در جلسه دیروز خود، وزنه را به نفع آمریکا سنگین کردند و بیانیه‌ای در تضاد با مواضع اعلامی خود صادر کردند. اگر چه از زمان تغییر قدرت سیاسی در آمریکا، گمانه‌زنی‌‌ها در مورد بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای، افزایش پیدا کرده بود، اما در عمل از لحظه ورود رئیس جمهور جدید به کاخ سفید از اول بهمن ماه، هیچ اقدام مثبتی در راستای بازگشت به برجام، انجام نشده و حتی دو طرف بار دیگر در مسیر خط و نشان کشیدن‌‌های پیشین، قرار گرفته‌اند. در تازه‌ترین اقدام، برخی رسانه‌‌ها از رد حضور آمریکا در مذاکرات مستقیم هسته‌ای از سوی ایران خبر داده بودند؛ پیشنهادی که از سوی جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای برگزاری یک نشست غیر رسمی با حضور آمریکا برای گفت‌وگو درباره برجام، به ایران داده شده بود.
روز یکشنبه روزنامه آمریکایی وال‌استریت ژورنال در گزارشی به نقل از دو دیپلمات ارشد غربی اعلام کرد که ایران پیشنهاد مذاکره هسته‌ای مستقیم با حضور آمریکا و اروپایی‌ها را رد کرده است. بر اساس این گزارش، دیپلمات‌های ارشد مذکور اعلام کردند که ایران گفته است که تحریم‌های هسته‌ای باید لغو شوند. این روزنامه اشاره کرده است که تهران خواسته است تا رفع تحریم‌‌ها از سوی واشنگتن پس از این نشست تضمین شود، موضوعی که البته واشنگتن آن را رد کرده است.
جوزپ بورل اخیرا از جانب سه کشور اروپایی حاضر در قرارداد هسته‌ای با ایران، از مقامات تهران و واشنگتن خواسته بود تا در نشستی غیررسمی به گفت‌وگو درباره برجام بپردازند. دیوید بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا گفته بود که کشورش این دعوت را می‌پذیرد، اما محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه روز گذشته در جلسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، اظهار کرد که آمریکا تا تعهداتش را انجام ندهد، حق ندارد به برجام برگردد.
به گفته ابوالفضل عمویی سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس، محمدجواد ظریف در این جلسه تاکید کرده است که اگر در جلسه شورای حکام، قطعنامه تخریبی علیه ایران صادر شود، ایران واکنش جدی نسبت به آن نشان خواهد داد. ظریف در این جلسه توضیح داده است که گروسی در سفر به تهران و در مذاکرات فنی با سازمان انرژی اتمی در راستای بازگشت‌پذیری اقدام ایران، پیشنهاد داده که اطلاعات دوربین‌‌های پروتکل الحاقی در داخل ایران حفظ شود و اگر ظرف ۳ ماه طرف غربی تحریم‌‌ها را لغو کرد با نظر ایران بتواند برای تداوم داده‌ها به آنها دسترسی پیدا کنند، که براساس تفاهم مدیرکل آژانس انرژی اتمی و سازمان انرژی اتمی ایران، اگر در این مدت توافقی صورت نگیرد، این اطلاعات از بین خواهد رفت.
با این حال روز گذشته خبرگزاری رویترز گزارش داد که تروئیکای اروپایی در نشست شورای حکام دیروز خود تلاش کرده است تا طرح آمریکا علیه ایران را پیش ببرد. بر اساس این گزارش، علی‌رغم هشدارهای ایران و روسیه، تروئیکای اروپایی پیش‌نویس یک قطعنامه را میان اعضای شورا پخش کردند که در آن نسبت به آنچه کاهش شفافیت هسته‌ای از سوی ایران عنوان شده، شدیدا ابراز نگرانی و از تهران خواسته شده است تا اقدامات اخیر خود را به عقب بازگرداند. در این پیش‌نویس همچنین درباره عدم پیشرفت در کسب توضیحات از سوی تهران درباره ادعای پیدا شدن ذرات اورانیوم در سه سایت در ایران ابراز نگرانی شده است.
در همین زمینه رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز روز گذشته در کنفرانس خبری خود درباره همکاری آژانس با ایران گفت: «هر اقدامی که ما انجام می‌دهیم، باید بر اساس بازرسی از تاسیسات هسته‌ای ایران باشد.» گروسی درباره احتمال صدور قطعنامه علیه ایران در شورای حکام هم گفت: «صدور قطعنامه در حوزه اختیارات کشورهای عضو است، ولی اعضا تمایل دارند که مکالمه‌های سازنده‌ای داشته باشند و اقدامات آژانس را حفظ کنند. این برای من مهم است.» این در حالی است که محمدجواد ظریف پیشتر در دوم اسفند، همزمان با سفر رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران، از عملکرد اروپا انتقاد کرده و گفته بود که ایران تا پیش از رفع تمام تحریم‌ها، وارد چنین مذاکره‌ای نمی‌شود.
از طرفی به دنبال پاسخ منفی ایران به پیشنهاد مذاکره با آمریکا، یک مقام ارشد آمریکایی به صراحت گفت که لزومی برای انجام حرکتی برای آوردن ایران به میز مذاکره نیست. به نوشته روزنامه فایننشال تایمز چاپ لندن، یک مقام ارشد آمریکایی در این زمینه گفت: «فکر نمی‌کنیم که باید برای بازگرداندن ایران به میز  مذاکرات حرکتی انجام دهیم.» این مقام ارشد ناشناس آمریکایی با عنوان کردن اقدام ایران در رد پیشنهاد گفت‌وگو با آمریکا به عنوان یک رقص دیپلماتیک گفت: «تصور نمی‌کنیم که باب مذاکرات بسته باشد.» یک دیپلمات اروپایی نیز با ابراز ناامیدی عمیق از تصمیم ایران در رد گفت‌وگو با آمریکا گفت: «فکر می‌کنم این مسئله خیلی جدی است.»
در همین زمینه سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه، روز یک شنبه در پی انتشار اخباری درباره مخالفت ایران با شرکت در نشستی با حضور آمریکا اعلام کرد با توجه به مواضع و اقدامات اخیر آمریکا و سه کشور اروپایی، جمهوری اسلامی ایران، زمان را برای برگزاری جلسه غیررسمی پیشنهادی توسط هماهنگ کننده اروپایی برجام مناسب نمی‌داند. خطیب زاده تاکید کرد: «هنوز هیچ تغییری در مواضع و رفتار ایالات متحده صورت نگرفته و دولت بایدن نه تنها سیاست شکست خورده فشار حداکثری ترامپ را کنار نگذاشته، بلکه حتی تعهد خود به اجرای کلیات وظایفش در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ را اعلام نکرده است.»
او ادامه داد: «اجرای تعهدات همه طرف‌ها در برجام موضوع مذاکره و بده بستان نیست و همه بده بستان‌ها ۵ سال پیش انجام شده است.» سخنگوی وزارت خارجه ایران افزود: «مسیر پیش رو بسیار روشن است. آمریکا باید به تحریم‌‌های غیرقانونی و یکجانبه خود خاتمه دهد و به تعهدات برجامی خود بازگردد. این امر نه به مذاکره احتیاج دارد نه به قطعنامه در شورای حکام.» او اضافه کرد: «جمهوری اسلامی ایران عمل را با عمل پاسخ خواهد داد و همان گونه که متناسب با رفع تحریم‌‌ها، به تعهدات برجامی خود بازخواهد گشت، به اقدامات و رفتارهای خصمانه نیز به همان شکل و صورت پاسخ خواهد داد.»
همچنین یک مقام ارشد ایرانی به شبکه خبری الجزیره گفت که آمریکا بخشی از گروه ۱+۵ نبوده و پیش از بازگشت آمریکا به برجام، هیچ مذاکره‌ای انجام نخواهد شد. او ادامه داد که آمریکا قبل از آنکه درباره هرگونه پیشنهادی برای مذاکره درباره توافق هسته‌ای صحبت کند باید تحریم‌ها را لغو کند. این مقام ارشد ایرانی که الجزیره به نام آن اشاره‌ای نکرده، اضافه کرد: «دولت بایدن در صورتی که بخواهد به توافق هسته‌ای بازگردد،‌ می‌داند چه کاری باید انجام دهد و این نیازمند مذاکره نیست.»
علی‌اکبر صالحی، رئیس رئیس سازمان انرژی اتمی ایران نیز روز یکشنبه در حاشیه نشست کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: «در صورتی که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نسبت به اقدام ایران مبنی بر توقف پروتکل الحاقی قطعنامه‌ای را علیه کشورمان صادر کنند، ایران واکنش مناسبی را خواهد داشت و در این راستا نامه‌ای هم ارسال شده است.»
تقابل ایران و آمریکا در موضوع برجام در حالی این روزها بار دیگر تشدید شده است که ایران روز پنجم اسفند اعلام کرد مطابق مصوبه مجلس شورای اسلامی و در اعتراض به تداوم تحریم‌های آمریکا و اجرا نشدن مفاد برجام از سوی طرف اروپایی، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف می‌کند و دیگر اجازه نظارت‌های فراپادمانی را به بازرسان نخواهد داد. از طرفی، ایران می‌گوید از آنجا که آمریکا عضو برجام نیست، نشست رسمی با این کشور نخواهد داشت. این در شرایطی است که در خصوص برگزاری نشست ۱+۵ و حضور آمریکا به عنوان میهمان، رایزنی‌هایی در حال انجام است.
کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان، پیشتر با صدور بیانیه‌ای ضمن ابراز نگرانی از تصمیم ایران درباره توقف پروتکل الحاقی، حمایت خود را از تفاهم به دست آمده میان تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره تداوم نظارت و راستی‌آزمایی‌های ضروری در ایران، اعلام کرده بودند، اگر چه در بیانیه این سه کشور اروپایی به نقض صریح قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد از سوی آمریکا هیچ‌گونه اشاره‌ای نشده بود.
توافقنامه هسته‌ای ایران با نام رسمی برنامه جامع اقدام مشترک، در سال ۲۰۱۵ به امضای ایران و گروه ۱+۵ (ایالات متحده، انگلیس، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) و اتحادیه اروپا رسید. طبق این توافقنامه، ایران مجاز به غنی سازی اورانیوم تا غنای ۳.۶۷ درصد است و در ازای آن، سایر طرف‌های امضاکننده این توافق ملزم به لغو تحریم‌های اقتصادی علیه ایران شدند. به رغم رضایت تمام طرف‌ها از مفاد این توافقنامه، دولت ایالات متحده در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، در ۸ ماه می‌۲۰۱۸ (۱۸ اردیبهشت ماه سال ۹۷) به طور یک جانبه از این توافق خارج شد و تحریم‌ها علیه ایران را دوباره وضع کرد. این اقدام واشنگتن در کنار انفعال طرف‌های اروپایی و عدم اقدام مستقل آنها در جهت جبران پیامدهای این خروج، مقامات تهران را واداشت تا طبق مادتین ۲۶ و ۳۶ برجام در روندی گام به گام تعهدات برجامی خود را کاهش دهند. این در حالی است که محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه تصریح کرده است که تصمیم جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تعلیق اجرای پروتکل الحاقی، کاملا مطابق با متن برجام بوده و این تصمیم در راستای ادامه نقض توافق هسته‌ای از سوی آمریکا و انفعال سه کشور اروپاییِ متعهد در برجام در عمل به تعهداتشان صورت گرفته است.