زنگ‌ها برای عربستان به صدا درمی‌آید

پنج سال پیش در 10 مارس 2016‌، باراک اوباما رئیس جمهور وقت ایالات متحده در گفت‌وگو با نشریه آتلانتیک با خطاب قرار دادن سران عربستان سعودی گفت:«رویکردی که به دوستان ما بگوید‌، حق با شما است‌، ایران عامل همه مشکلات است و ما به شما کمک می‌کنیم تا با ایران مقابله کنید‌، به طور بنیانی به‌این معنا خواهد بود که درگیری‌های فرقه‌ای و مذهبی در منطقه ادامه خواهد داشت. متحدان ما درخلیج فارس‌، دوستان قدیمی ما‌، توانایی خاموش کردن آتش (تنش در منطقه) را ندارند یا نمی‌توانند به پیروزی دست یابند و معنی آن این است که می‌بایست ما مداخله کنیم و با استفاده از نیروی نظامی خود مسئله را برای آنها حل کنیم.» باراک اوباما تاکید کرد:«چنین رویکردی به نفع آمریکا و به نفع خاورمیانه نیست.»
این مصاحبه پیام روشنی به عربستان بود. صحبت از چشم‌‌انداز متعادل در منطقه موجی از اضطراب را در میان کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه سعودی ایجاد کرد. محافل علمی و رسانه‌ای با پیروزی بایدن در خصوص اندوه آشنای دولت سعودی به دولت دموکرات‌ها گمانه‌زنی می‌کردند.
از همان نخستین روزهای پس از انتخابات 2020 و روی کار آمدن دولت دموکرات بایدن‌، زنگ‌ها برای عربستان سعودی به صدا در آمدند. پادشاهی سعودی که در دوره چهار ساله ریاست جمهوری ترامپ با تکیه بر دیپلماسی دسته چک و ائتلاف‌سازی منطقه‌ای تا حدی توانسته بود بر سیاست‌های غیر اصولی و تنش‌زای خود سرپوش بگذارد و حمایت تمام قد رئیس جمهور پیشین ایالات متحده را از آن خود کند‌، در اولین ماه شروع ریاست جمهوری بایدن در چند حوزه به چالش کشیده شده است.
در اولین اقدام‌، رئیس دموکرات کمیته اطلاعات مجلس نمایندگان آمریکا از مدیر اطلاعات ملی درخواست کرد تا گزارش مربوط به قتل جمال خاشقجی مقاله‌نویس روزنامه واشنگتن‌پست در سال 2018 را از حالت طبقه‌بندی خارج کند. در این خصوص چندی پیش روزنامه واشنگتن‌پست گزارش داد که سازمان سیا با درجه بالایی از اطمینان به این نتیجه رسیده که محمد بن سلمان‌، ولیعهد عربستان سعودی که یکی از متحدان نزدیک دولت دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا بود‌، دستور قتل جمال خاشقجی را صادر کرده بود. دولت ترامپ هرگز این گزارش را به صورت عمومی منتشر نکرد. تحقیقات سازمان ملل در سال 2019 میلادی درباره مرگ خاشقجی نیز به این نتیجه رسید که این روزنامه‌نگار توسط ماموران محمد بن سلمان به قتل رسیده است.
آدام شف‌، رئیس کمیته اطلاعات مجلس نمایندگان آمریکا در توئیتی نوشت: «قتل وحشیانه جمال خاشقجی در حقیقت حمله‌ای به حقوق بشر بود‌، اما دولت ترامپ به مدت یک سال از انتشار عمومی این گزارش درباره مجرمیت عربستان سعودی امتناع کرد. من از آوریل هینس می‌خواهم تا این گزارش را از حالت طبقه‌بندی خارج کند. باید عدالت و پاسخگویی وجود داشته باشد.» اهمیت این اقدام از آنجا آشکار می‌شود که عربستان در دوره ترامپ از پاسخگویی در برابر عمل فجیع و غیرانسانی علیه تبعه کشورش‌، شانه خالی کرد‌، اما با پایان روزهای تفوق جمهوری‌خواهان بر کاخ سفید‌، انتظار می‌رود ابعاد موضوع آشکار و عاملین آن مشخص شوند. 
زنجیره دیگر اقدام دولت نوپای بایدن علیه عربستان در توقف فروش تسلیحات و جنگنده‌های اف-35 به عربستان و امارات متحده عربی قابل بررسی است. این تصمیم مهم در حالی اتخاذ شده که دو سال پیش‌، ایالات متحده آمریکا به‌رغم مخالفت‌ها در کنگره‌، قراردادی به ارزش ۸ میلیارد و یکصد هزار دلار برای فروش سلاح با ریاض منعقد کرد. ترامپ به‌طور صریح از فروش اسلحه به‌دلایل تجاری حمایت کرده بود و می‌گفت سعودی‌ها با خرید از تولیدکنندگان آمریکایی در حال ایجاد شغل در کشور هستند.
آخرین و مهم‌ترین حلقه این زنجیره اقدامات علیه سعودی به سخنرانی دو روز گذشته رئیس جمهور آمریکا در وزارت امور خارجه این کشور منتهی می‌شود‌، جایی که جو بایدن فاجعه انسانی و استراتژیک جنگ در یمن را زیر سوال برد. او در این سخنرانی عنوان کرد که تمام پشتیبانی ایالات متحده از عملیات تهاجمی جنگ در یمن به سرکردگی عربستان را خاتمه می‌دهد. 
جزئیات تغییر این سیاست اهمیت خواهد داشت؛ مسئله فقط سلاح نیست، بلکه استفاده از آنها است. تام بکت از موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک اظهار داشت: اگر آمریکا نگهداری هواپیماهای سعودی را متوقف کند‌، 50٪ از نیروی هوایی پادشاهی می‌تواند تحت تأثیر قرار گیرد. همچنین این موضوع می‌تواند مانع مهمی نه تنها بر سر راه ماشین جنگی عربستان سعودی باشد بلکه پیام روشنی به این کشور است: از این پس برای سیاست‌هایش در منطقه حامی 100درصدی نخواهد داشت و مانند بسیاری موضوع باید پاسخگوی جنگ‌افروزی باشد. اعلام این سیاست و بررسی مجموعه تحولات دیگری که پیرامون رابطه آمریکا و عربستان در دوره بایدن تاکنون رخ داده، نشان می‌دهد‌ سیاست‌های فعلی ریاض در منطقه و همچنین اقدام ضد حقوق بشری جایگاه این کشور را در نزد سردمداران کاخ سفید به شدت متزلزل ساخته است. ممکن است دولت بایدن از اقدامات سعودی خشمگین باشد‌، اما بایدن به راحتی نمی‌تواند تولیدکننده بزرگ اوپک‌، عضو گروه جی 20 و متحد منطقه‌ای ایالات متحده را از خود ناامید سازد. آنچه روشن است‌، دوران دیپلماسی چک‌محور سعودی و معامله‌گرایانه ترامپی تمام شده و سعودی باید به دنبال مسیر جدیدی باشد.