بیم و امید تغییر دامنه نوسان بورس

همدلی| فاطمه آقایی‌فرد: سکانداران تالار شیشه‌ای خواب دیگری برای سهامداران بورس دیده‌اند. خبرهای جدید حکایت از این دارد که از روز شنبه هفته آینده، دامنه نوسان تغییر می‌کند؛ شنبه بود که رئیس تازه‌نفس این سازمان، با اشاره به این‌که دامنه نوسان از روز 25بهمن تغییر می‌کند، به رسانه‌ها گفت: «بر اساس مصوبه شورای عالی بورس، دامنه نوسان خرید و فروش سهام منفی 2درصد و مثبت 6 درصد خواهد بود». به گفته علی دهقان‌نبوی «تصمیمات شورا پس از 72 ساعت قابلیت اجرا دارد و بر همین اساس از روز شنبه هفته آینده، این تغییر اعمال خواهد شد». شاخص کل بورس روز گذشته بعد از آنکه هفته‌های تقریبا یکپارچه سرخ‌پوشی را تجربه کرده بود، در واکنش به این تصمیم رنگ سبزی بر تن کرد و با 35 هزار واحد رشد، به یک میلیون و 170 هزار واحد پاگذاشت. در کنار تغییر رنگ چراغ‌های تالار شیشه‌ای اما، بازار اظهارنظرها درباره تغییر دامنه نوسان نیز از یک شب قبل، یعنی از شب شنبه، داغ شده بود و اظهارنظرهای متفاوتی از سوی کارشناسان و فعالان با تجربه بازار مطرح می‌شد. حالا اما از آنجایی که مثل خیلی از تصمیمات دیگر اقتصادی و البته بازار سهام، این تصمیم یک شبه روی کار آمده، بسیاری از این موضوع اظهار نگرانی می‌کنند و باور دارند که این قوانین وضع شده طی 24ساعت که بدون هیچ‌گونه توضیحی از سوی سکانداران بورس روی کار آمده و درباره آن به سهامداران شفاف‌سازی انجام نشده، بی‌شک بار صف‌های فروش در روزهای آینده را سنگین‌تر می‌کند. از آنجایی که تجربه همواره ثابت کرده که عمر تغییرات سیاست‌های تالار شیشه‌ای به یک هفته قد نمی‌دهد، خیلی‌ها از رفتار هیجانی سهامداران هراس دارند و نگران وضعیت کلی شاخص بورس در هفته‌های آینده هستند. انگار دستکاری بازار، تبدیل به یکی از سیاست‌های همیشگی مسئولان این بازار شده تا القای هراس و هیجان به بورس تمامی نداشته باشد؛ از عرضه آبشاری سهام عدالت گرفته تا سرکوب قیمت نمادهای شاخص‌ساز و فروش صندوق‌های دولتی برای جبران کم‌وکاست بودجه، همه این‌ها در کنار یکدیگر بی‌شک در حرکت طبیعی شاخص کل بورس تاثیرگذار بوده و حالا تغییر دامنه نوسان می‌رود تا هیجان دیگری را به این بازار تحمیل کند؛ سفته‌بازی را رواج دهد و شاید ترس بیشتری در بازار نزولی اعمال کند. گویی بازار سهام تا می‌خواهد با یک تغییر جدید کنار بیاید و هیجانش فروکش کند، تغییر بعدی از راه می‌رسد و به این ترتیب همواره شاهد سنگین‌تر شدن صف‌های فروش یا عرضه در این بازار هستیم. این سیاست‌های یک شبه در حالی روی کار می‌آید که مهمترین و شاید تنهاترین وظیفه سازمان بورس و اوراق بهادار، نظارت بر وضعیت کلی بازار است. از سوی دیگر فراهم آوردن زیرساخت‌های مناسب و در کل بر اساس قانون، صیانت از حقوق سهامداران نیز به عهده این سازمان است، اما بعید به نظر می‌رسد با رفتارهای سلیقه‌ای و تصمیمات یک‌شبه، این سازمان در انجام وظایف خود به خوبی بتواند عمل کند. 

 تغییر دامنه نوسان اثر محرکی بر بازار دارد

هر چه که هست، حالا تغییر دیگری در راه است و شاید تا چند هفته یا چند روز آینده دامنه نوسان قیمت از مثبت و منفی 5 به مثبت 6 و منفی 2 تغییر کند. این‌که چه پیوست‌های کارشناسی برای ماجرای این سیاست ضمیمه شده، خود سوال مهمی است که پاسخی برای آن وجود ندارد. برخی می‌گویند یکی از مهم‌ترین نکات منفی این تصمیم این است که در صورتی که حقوقی‌ها بخواهند بازار را منفی کنند، این‌بار مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا بازار از حالت اصلاح خارج شده و به حالت قبل برگردد، بنابراین یک حالت فرسایشی در وضعیت کلی بازار ایجاد می‌شود. کامران قزل‌گل درباره تاثیر این تصمیم بر وضعیت کلی بازار این‌طور به «همدلی»، توضیح می‌دهد: «این ادعا که حقوقی‌ها بازار را منفی می‌کنند، به نظر می‌رسد چندان با واقعیت تطابق ندارد، اما اگر واقعا حقوقی‌ها بخواهند صف فروش یا خرید تشکیل دهند، تغییر دامنه نوسان محلی از اعراب ندارد». این کارشناس بازار سرمایه در ادامه توضیحات خود به «همدلی»، گفت: «با تغییر دامنه نوسان از 5 به 2درصد، پایان زمان اصلاح سهم به زمان بیشتری نیاز دارد، این حرکت باعث می‌شود نسبت ریسک به ریوارد، کاهش یابد، اگرچه تغییر دامنه نوسان به 2 درصد محرکی برای رشد سهام است، اما در کل این محرک رشد دوام چندانی ندارد، یکی از دلایل سبز شدن شاخص در روز یکشنبه در واقع همین اثر محرکی این قانون بود؛ قانونی که معلوم نیست به مرحله اجرا برسد یا نه؟ حتی در صورت اجرا معلوم نیست چقدر دوام بیاورد؟ 

 مشکل بازار سرمایه دامنه نوسان نیست

در ماه‌های اخیر خروج پول از بورس، شدت بیشتری گرفته است. اواخر مرداد همین امسال بود که هزار و 264 میلیارد تومان از پول سرمایه‌گذاران حقیقی از بازار خارج شد؛ تصویری که از 14 دی 98 در بازار سهام تکرار نشده بود. روند خروج نقدینگی با افزایش ترس و بی‌اعتمادی به بازار ادامه یافت و بر اساس برآوردها، در آذر امسال که خالص ورودی به بورس منفی بود، با خروج 665 میلیارد تومان پول حقیقی همراه شد. اواخر دی نیز روند خروج پول از این بازار ادامه یافت؛ به طوری‌که در معاملات 24 دی امسال، ۲ هزار و ۳۱ میلیارد تومان پول‌ حقیقی از بورس خارج شد که بالاترین رقم از ۲۵ آذر تاکنون بود. رکورد خروج پول از بورس هر روز شکسته شد تا جایی که در 29 دی امسال، یکی از اعضای شورای عالی بورس نیز به این موضوع واکنش نشان داد؛ سعید اسلامی‌بیگلو، به ایلنا گفت: «در چند روز اخیر شاهد خروج نقدینگی از این بازار به دلیل ریزش‌های متوالی شاخص بودیم که بخشی از این ریزش‌ها، واکنش به کاهش احتمالی قیمت ارز است».  او گفته بود: «آمارهایی که از متغیرهایی مانند خروج سرمایه گفته می‌شود دقیق نیستند چراکه فقط ورود و خروج کارگزاری‌ها محاسبه می‌شود و تا ورودی و خروجی صندوق‌ها را مد نظر قرار نمی‌دهند. بنا بر این تحلیل بر روی این اعداد شاید صحیح نباشد اما به هر حال این ورودی و خروجی‌ها، روند را در بازار نشان می‌دهند». هرچند که آمارهای دقیقی در این باره وجود ندارد، اما به هر حال فشار فروش و روند نزولی بازار طی چند ماه اخیر حکایت از خروج پول سنگین از این بازار دارد. نکته قابل‌توجه، درآمد دولت از بورس است که به گفته کارشناسان، به معنای خروج پول سنگین از بازار سرمایه است؛ چند وقت پیش بود که وزیر اقتصاد در این‌باره گفت: «هر سال هزار هزار میلیارد تومان‌ باید تامین مالی اقتصادی داشته باشیم، که باید ۵۰درصد آن در بازار سرمایه محقق شود، با افتخار می‌گویم که در ۱۰ ماه امسال ۵۰۰ هزار میلیارد تومان در بازار سرمایه تامین مالی شده است».  این خروج‌های سنگین نقدینگی بی‌شک جای دیگری از اقتصاد را برای خراب کردن نشانه گرفته‌اند؛ از بازار مسکن گرفته تا خودرو، ارز و سکه که همه این‌ها در تحمیل تورم مضاعف نقش پررنگی دارند. قزل‌گل با اشاره به خروج پول‌های سنگین از بازار طی چند ماه اخیر به «همدلی» گفت: «شاید در روزهای آینده نیز در پاسخ به این اثر محرکی شاخص کل روند صعودی داشته باشد، اما در کل این تاثیر ماندگار نیست، چرا که مشکل بازار سرمایه ما اصلا دامنه نوسان نیست، بلکه مشکل ما کمبود نقدینگی است که خروج آن از بازار شدت گرفته است». این کارشناس بازار سرمایه در ادامه افزود: «امسال با ورود نقدینگی سنگین به بازار سرمایه، می‌توانست نقطه عطف بورس ما باشد، اما با ایجاد فضای بی‌اعتمادی، این نقطه عطف هرگز حاصل نشد و سرمایه‌های مردم خارج شدند و به دیگر بازارها کوچ کردند».

 دامنه نوسان در کشورهای دنیا

این کارشناس در ادامه با مقایسه وضعیت دامنه نوسان در ایران و دیگر کشورهای جهان این‌طور به «همدلی» توضیح داد: «دامنه نوسان در برخی از کشورهای دنیا وجود دارد، در این کشورها اما وضعیت فرق دارد، به این صورت که وقتی دامنه نوسان 5 درصد در نظر گرفته می‌شود، وقتی سهمی در صف خرید یا فروش است، برای جلوگیری از ایجاد هیجان این سهم در روزهای آینده، دامنه نوسان از 5 درصد مثلا به 10درصد تغییر می‌کند تا هیجان سهم به روزهای آتی منتقل نشود؛ یعنی به عنوان مثال وقتی سهمی در صف خرید یا فروش باقی ماند، دامنه نوسان تغییر می‌کند تا در روزهای بعدی هیجان از بین برود». به گفته قزل‌گل: «در بورس چین دامنه نوسان وجود ندارد، اما برای این‌که سهم کشف قیمت شود، دامنه در نظر گرفته می‌شود، در ترکیه دامنه نوسان 10 درصد است و بازار خیلی سریع به تعادل می‌رسد». این کارشناس افزود: «اگر یک سهمی قرار باشد 20درصد اصلاح کند با 5 درصد دامنه نوسان 4 روز کاری زمان لازم است تا این اصلاح تمام شود، اما با 2 درصد شاید 10 تا 12روز کاری زمان مورد نیاز باشد برای اتمام اصلاح». 
قزل‌گل در جمع‌بندی گفت: «کشورهای دنیا در کل دو نوع اقتصاد دارند؛ کلاسیک و آزاد؛ در اقتصاد کلاسیک، دخالت معنایی ندارد، بازار رها می‌شود تا خودش درست شود، در این اقتصادها دولت فقط نقش کنترل وضعیت پایه را دارد، یعنی کنترل وضعیت مالیات و اصلاح زیربناها، در این اقتصادها بدون دخالت دولت، بازار راه خودش را می‌رود و وضعیت خود را درست می‌کند، چرا که همواره خواسته شرکت‌ها و مردم پیشرفت و رشد است که در نهایت به آن دست می‌یابند، اما در اقتصاد آزاد، دولت گاهی دخالت می‌کند، البته دخالت مثبت، به این صورت که بسته‌های محرک به بازار تزریق می‌شود، در این اقتصادها یک سری المان‌های کلان وجود دارد که دولت در تنظیم آن‌ها نقش دارد».  این کارشناس اقتصادی در ادامه افزود: «به همین دلیل است که نوسان در این اقتصادها خیلی وجود ندارد، مثلا در ژاپن دولت در بازار پول دخالت می‌کند تا نرخ پول این کشور به آن نرخی که مد نظر دولت است برسد که با تزریق پول ارزش این واحد پولی را حفظ می‌کند، بنابراین نوسان در این کشورها نقشی ندارد، اما وضعیت اقتصادی کشور ما اصلا معلوم نیست به چه صورتی است؛ آزاد است یا بسته، به این دلیل که بانک مرکزی ما مستقل نیست، بنابراین نوسان با شدت بیشتری جریان دارد، در هر صورت به نظر می‌رسد در صورت اجرای تصمیم تغییر نرخ دامنه نوسان، بازاری که بیمار شده، کمی بهتر شود، البته نباید اجازه می‌دادیم که بازار به اینجا برسد، اما حالا که رسیده باید مانند بیماری که نیاز به دارو دارد با آن برخورد کرد تا شاید اوضاع کمی بهتر شود».