اختفای کیفیت آموزش پشت مدال‌ها والمپیادها

همدلی|  کیفیت پایین آموزش در مدارس ایران همواره پشت کسب چند مدال طلا و رتبه‌های اول در المپیادهای دانش‌آموزی توسط چند نخبه پنهان شده است. درحالی‌که نتایج آزمون‌های بین‌المللی درخصوص پیشرفت در یادگیری دانش‌‌آموزان نشان می‌دهد که وضعیت ایران نه‌تنها در جهان بلکه در خاورمیانه و بین کشورهای همسایه هم مناسب نیست.
یکی از این آزمون‌های بین‌المللی که هر چهار سال یک بار برگزار می‌شود و ایران هم در آن شرکت می‌کند، آزمون تیمز (TIMSS) است. آزمونی که به‌همت انجمن بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی در سطح دنیا برگزار شده و در آن به‌دنبال تهیه اطلاعات مقایسه‌ای برای ارزیابی عملکرد و سیاست‌های کشورهای شرکت ‌کننده در زمینه پیشرفت در آموزش و یادگیری ریاضیات و علوم در پایه‌های چهارم و هشتم است. این آزمون که از سال 1995 درحال برگزاری‌ست، نتایج آخرین مرحله آن در سال 2019 نشان می‌دهد که رتبه پیشرفت و یادگیری ریاضیات و علوم دانش‌آموزان ایرانی از میان 58کشور به‌ترتیب در رتبه‌های 50 و 48 قرار دارد. رتبه‌های که به‌تعبیر «محمدرضا نیک‌نژاد» کارشناس آموزش در گفت‌وگو با همدلی «چیزی نزدیک به فاجعه است.»
بررسی گزارش این موسسه درباره آموزش و یادگیری ریاضی دانش‌آموزان جهان نشان می‌دهد پنج کشور آسیایی سنگاپور(با نمره 625)، هنگ‌کنگ (602)، کره جنوبی (600)، تایوان (599) و ژاپن (593) جایگاه‌های نخست در آموزش و یادگیری ریاضیات در پایه چهارم را به خود اختصاص داده‌اند. این درحالی‌ست که ایران با کسب نمره 443 از میان 58کشور در جایگاه 50 این جدول ایستاده است. همچنین براساس گزارش تیمز 2019 از میان 15کشور همسایه ایران، 12کشور مانند پاکستان، کویت، عربستان، عمان، قطر، بحرین، امارات، ارمنستان، قزاقستان، آذربایجان، ترکیه و روسیه در ارزیابی پایه چهارم شرکت داشته‌اند که ایران در این بین در جایگاه نهم آموزش و یادگیری ریاضی قرار گرفته است. درهمین‌باره و در واکنش به نتایج کسب شده در این آزمون، نیک‌نژاد به همدلی می‌گوید: «مهم‌ترین پیامی که نتایج این آزمون برای ما دارد این است که کیفیت آموزشی ما در ایران با اما و اگرهای جدی روبه‌رو است.» او معتقد است علاوه بر ریاضی که در این آزمون مورد سنجش قرار گرفته است، در سایر مسائل آموزشی مانند آموزش شهروندی و دانسته‌های اجتماعی باید گفت وضعیت ما چندان مناسب نیست. این کارشناس آموزش ادامه می‌دهد: «این نتایج درکل نشان دهنده پایین بودن کیفیت آموزش در کشور ما است. درعین حال که ما خیلی جاها این را می‌شنویم که ریاضی بچه‌های ایرانی از سایر نقاط دنیا جلوتر است. اما یک نکته این‌جا وجود دارد، در واقع سرعت آموزش ریاضی در کشور ما تقریباً درمیان کشورهای پیشرو درخصوص آموزش از همه بیشتر است. یعنی آن مقدار ریاضی که ما در مدرسه‌ها از اول دبستان تا کلاس دوازدهم آموزش می‌دهیم مطالب گسترده و ژرفی دارد، روی این حساب احساس می‌کنیم خیلی از آن‌ها جلوتر هستیم، اما آزمون‌های ریاضیات دنبال دانسته‌های مفهومی دانش‌آموزان است. یعنی این‌که ریاضی چه کاربردی در زندگی‌اش دارد.» وی در ادامه با ذکر یک مثالِ نقض به تمرکز آموزش مدارس ایران بر حجم دانسته‌ها بلا استفاده دانش‌آموزان تاکید می‌کند: «برای مثال در کشورهای پیشرو وقتی می‌خواهند جمع و تفریق و چهار عمل اصلی را آموزش دهند، با تعداد دانش‌اموزان کم به‌شکل نمایش آموزش می‌دهند. مثلاً یک بانک درست می‌کنند یکی از دانش‌آموزان متصدی بانک می‌شود، دیگری می‌شود مراجعه کنند به‌بانک، بنابراین باید گفت اموزش‌های ریاضی در دنیای امروز به‌سمتی می‌رود که کاربرد بیشتری دارد نه براساس مقدار مطالبی که دانش‌اموز بلد هستند، آموزش اصولی اصلا بر حجم دانسته‌های زیاد متمرکز نیست بلکه روی کاربرد آن متمرکز است، این آزمون‌های بین‌المللی هم روی کاربرد ریاضیات متمرکز هستند و دانش‌آموزان ما و کلاً ساختار آموزشی در ایران بر روی کاربرد ریاضی بنا نشده است. بنیاد آموزش ما فقط براساس افزایش دانش‌های ناکارآمد در زندگی شخصی واجتماعی افراد است.»
در بین نتایج گزارش تیمز 2019 در تاکید بر صحبت‌های نیک‌نژاد نشان می‌دهد که وضعیت کشور طی 24سال گذشته (از سال 1995 تا 2019) در آموزش و یادگیری ریاضیات دبستان پیشرفت چندانی نداشته و نتایج ارزیابی‌ها همواره کمتر از حد میانی این آزمون (یعنی نمره 500) بوده است. براساس گزارش منتشر شده 61درصد دانش‌آموزان ایرانی پایه چهارم نتوانسته‌اند به نقطه معیار بین‌المللی متوسط (نمره 475) برسند. این درحالی‌ست که تمام سرفصل‌های مورد ارزیابی در آزمون تیمز 2019 (شامل 17 موضوع) به 80درصد دانش‌آموزان پایه چهارم تدریس شده است.
اما این مسئله درباره درس علوم به‌عنوان یکی از دروس پایه‌ تکرار شده است. به‌گزارش تسنیم براساس نتایج اعلام شده از تیمز 2019، پنج کشور سنگاپور(با نمره 595)، کره‌جنوبی(588)، روسیه(567)، ژاپن(562) و تایوان(558) جایگاه‌های نخست آموزش و یادگیری علوم در پایه چهارم را کسب کرده‌اند؛ در این بین ایران با نمره کل 441 میان 58کشور شرکت‌کننده جایگاه 48 و میان 12کشور همسایه حاضر در آزمون تیمز 2019 جایگاه هشتم آموزش و یادگیری علوم را کسب کرده است. مشابه وضعیت ریاضی، 60درصد دانش‌آموزان ایرانی پایه چهارم نتوانسته‌اند به نقطه معیار بین‌المللی متوسط (نمره 475) برسند. بررسی ساعت‌های آموزش نشان می‌دهد ایران با 109ساعت آموزش ریاضی و 78ساعت اموزش علوم در برنامه سالانه از سایر کشورها حداقل در این دو حوزه عقب‌تر است. نیک‌نژاد دراین باره به روزنامه همدلی می‌گوید: «ساعت‌های آموزشی باید متناسب با محتوا باشد، وقتی با ید محتوای کتاب‌ها را به‌صورت کاربردی آموزش دهید طبیعتاً به ساعت‌های بیشتری برای آموزش نیاز دارید.»
این کارشناس آموزش درخصوص دلایل اصلی عدم پیشرفت در آموزش و یادگیری دروس پایه مانند ریاضی و علوم بیان می‌کند: «به‌نظرم یکی نحوه آموزش است یعنی آن زیرساخت‌هایی که ریاضیات آموزش داده می‌شود و دیگری محتوا و روش‌های آموزشی است که اهمیت زیادی در یادگیری دانش‌آموزان ما دارد.» نیک‌نژاد با بیان این‌که این مشکلات آموزشی از گذشته‌های دور وجود داشته ادامه می‌دهد: «البته این مسائل مربوط به سال‌های اخیر نیست، چون این روزها نتایج این آزمون منتشر شده و ایران هم اصلاٌ رتبه خوبی به‌دست نیاورده، یک مدتی همه روی این مسئله توجه می‌کنند و بعد هم مانند گذشته همه چیز رها و فراموش می‌شود، تقریباً در دو دهه گذشته ایران در این آزمون اصلاً رتبه خوبی نداشته است، با این وجود هیچ وقت به مسئوللین تلنگر زده نشده که دنبال یک راهکاری برای جبران این وضعیت باشند، و به‌قول معروف هرسال شرایط بدتر شده که بهتر نشده است.»