بازگشت همزمان به برجام

همدلی| محسن رفیق: با وجود تغییر روند قدرت در آمریکا، هنوز بازگشت این کشور به توافق هسته‌ای با ایران در‌‌هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
 این در حالی است که روزها به سرعت به سمت اولتیماتوم مجلس برای خروج از این توافق سپری می‌شود و شاید همین باعث شده است که وزیر خارجه ایران به دنبال طرحی نو، برای خارج کردن آمریکا از این انفعال باشد.
 اگر چه انتظار می‌رفت پیروزی و ورود بایدن به کاخ سفید تغییر اساسی در استراتژی ایالات متحده در قبال ایران ایجاد کرده و در گام نخست، آمریکا را به توافق هسته‌ای بازگرداند، اما با گذشت نزدیک به دو هفته از تغییر دولت در آمریکا، حرکت خاصی در این زمینه دیده نشده است. این در شرایطی است که پس از انتظارات دو طرف برای برداشتن گام نخست از سوی طرف مقابل، اکنون محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران، پیشنهاد داده است که دو کشور به صورت همزمان، مسیر بازگشت دوباره به برجام را در پیش گیرند.
ظریف روز گذشته در گفت‌وگو با شبکه خبری سی‌ان‌ان در این باره گفت: «لازم است دولت آمریکا به برجام برگردد و در این صورت ایران آماده خواهد بود تا به سرعت این اقدام را پاسخ دهد.»
 او در این زمینه اشاره کرد که زمان، مهم نیست و تنها مسئله اصلی این است که آیا دولت جدید آمریکا، می‌خواهد سیاست‌های شکست‌خورده دولت ترامپ را دنبال کند یا خیر. 
محمدجواد ظریف در پاسخ به این سوال کریستین امان‌پور، که پرسید آیا ممکن است از مکانیسمی برای حل و فصل اختلافات بر سر ‌این‌که کدام طرف باید نخست به برجام برگردد، پاسخ داد: «می‌توان مکانیسمی برای همزمان‌ کردن یا هماهنگ‌ کردن بازگشت ایران و آمریکا به برجام طرحی کرد.»
او در ادامه گفت: «همان‌طور که می‌دانید در داخل خود توافق هسته‌ای، مکانیسمی تعبیه شده که کمیسیون مشترک است و کمیسیون مشترک یک هماهنگ‌کننده دارد. این هماهنگ‌کننده که قبلا فدریکا موگرینی بود و الان جوزپ بورل است، دو منصب دارد که یکی مسئولیت سیاست خارجی اتحادیه اروپا است و منصب دیگر، مسئول هماهنگی کمیسیون مشترک است.» 
ظریف در ادامه گفت:«این شخص می‌تواند از سمتش در کسوت هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برای هماهنگ‌سازی اقداماتی که لازم است ایران و ایالات متحده انجام دهند، استفاده کند. 
به طور مشخص، اقداماتی که ایران انجام می‌دهد همواره تحت نظارت و راستی‌آزمایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بوده و ما نشان داده‌ایم که به قول‌هایمان عمل کرده‌ایم. آن طرفی که نتوانسته نشان دهد به قول‌هایش عمل می‌کند ایالات متحده بوده است.» 
رئیس دستگاه دیپلماسی ایران گفت: «همان‌طور که گفتیم لازم است که ایالات متحده حسن نیت خودش را نشان دهد؛ ما همین حالا هم حسن نیت خودمان را اثبات کرده‌ایم. اگر ما از محدودیت‌های توافق فاصله گرفته‌ایم، به خاطر آن است که ایالات متحده تلاش کرد یک جنگ اقتصادی تمام‌عیار به ایران تحمیل کند. این را متوقف کند، ما به پایبندی کامل برمی‌گردیم.»
وزیر امور خارجه ایران در بخش دیگری از این مصاحبه به سوال کریستین‌ امان‌پور که گفت مصوبه مجلس شورای اسلامی ایران در صورت اجرایی شدن ناقض تعهدات ایران در برجام خواهد بود، این طور پاسخ داد: «آن اقدامات، نقض تعهدات ما نخواهد بود، بلکه بخشی از روند کاهش تعهدات ما خواهد بود؛ چون اینها تعهدات داوطلبانه‌ای بودند که ما به آنها پایبند شدیم. بازرس‌های آژانس اخراج نخواهند شد، بلکه بازرسی‌های آژانس محدود می‌شوند، چون همان‌طور که می‌دانید در حال حاضر ایران تحت شدیدترین مکانیسم‌های نظارتی آژانس نسبت به هر جای دیگر دنیا قرار گرفته است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بارها و بارها در ایران بازرسی انجام داده و ما این را محدود خواهیم کرد.»
سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امور خارجه نیز روز گذشته درباره احتمال بازگشت جو بایدن به برجام و اظهارات آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا مبنی بر بازگشت ایران به برجام به خبرنگاران گفت: «آمریکا باید به طور موثر رفع تحریم‌‌ها را انجام دهد چون تمامی تعهدات خود در برجام را نقض کرده است و تنها مسیر، اصلاح مسیرغلط دولت ترامپ است. 
بیش از توجه به اظهارات باید به اقدامات طرف مقابل توجه کرد ولی موضع ما کاملا روشن است و اعلام شده است. اول آنکه ایالت متحده باید به تعهدات خود ذیل قطعنامه 2231 بازگردد. دوم آنکه باید به طور موثر تحریم‌‌ها را رفع کند و سوم آنکه برخی اقدامات نگران کننده را هم باید مرتفع کند. موضع ما شفاف است و آنها در برابر اظهاراتشان پاسخ ما را دریافت کرده‌‌‌اند.»
این در حالی است که پیش از این آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا اعلام کرده بود که در صورت بازگشت تهران به برجام، واشنگتن نیز آماده بازگشت به آن خواهد بود. او تاکید کرده بود که آمریکا خواهان بازگشت به پایبندی با توافق هسته‌ای ایران است به شرط این که ایران نیز همین کار را کند و سپس کشورش با متحدان آمریکا و شرکایش درباره توافقی طولانی مدت‌تر و قوی‌تر، که در برگیرنده دیگر مسائل باشد، همکاری خواهد کرد.
در این میان اما برخی معتقدند که آمریکای بایدن نیز آن‌چنان اهمیتی برای بازگشت به برجام، قائل نیست. در همین زمینه عباس گلرو رئیس کمیته روابط خارجی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد که شرط اصلی در برجام بازگشت آمریکا به تعهد چندجانبه بین‌المللی است، هر چند که آمریکا هیچ نیتی برای احیای برجام ندارد.
 او در این گفت‌وگو در واکنش به صحبت‌های اخیر وزیر خارجه آمریکا مبنی بر ‌این‌که آمریکا بعد از اجرای تعهدات ایران به برجام برمی‌گردد، تصریح کرد: «برخلاف برخی اظهارنظرها و رویکردها که معتقد بود دولت جدید آمریکا رویکرد جدیدی در موضوع هسته‌ای اتخاذ می‌کند، تا الان و طی چند هفته گذشته از روی کار آمدن دولت جو بایدن همچنان شاهدیم که خط و رویکرد دونالد ترامپ دنبال می‌شود. شاید تاکتیک تفاوتی داشته باشد اما اظهارات وزیر خارجه آمریکا موضوع دیگری را نشان داد و حتی موجی از ناامیدی را بین کسانی ایجاد کرد که فکر می‌کردند با آمدن بایدن می‌توانند این مذاکرات را احیاء کرده و آمریکا به برجام برمی‌گردد اما دولت جدید نشان داد که آمریکا همان آمریکاست تفاوتی وجود ندارد.»
او تاکید کرد: «طبق منطق روابط و اصول بین‌المللی، شرط گذاشتن برای کشوری که به تعهدات‌ خود عمل کرده و متعهد بوده بی‌اساس و بی‌قاعده است. ‌این‌که بخواهند کشور متعهد، باز هم امتیاز دهد با منطق، اعتبار و حیثیت کشورها سازگار نیست و ایران هم زیربار فشار نمی‌رود.»
گلرو همچنین تاکید کرد:«در این بین برخی کشورها همچون فرانسه فتنه‌گری کرده‌اند فرانسه در مذاکرات هسته‌ای نیز نقش پلیس بد را ایفا می‌کرد. آمریکا کشوری با دولت و ساختار مستقل است و فرانسه نمی تواند شرط بگذارد که آمریکا تحت چه شرایطی به برجام برگردد.»
این سخنان در حالی ایراد می‌شود که امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه روز شنبه گفته بود که در مذاکرات برجام باید سختگیرانه‌تر عمل شود و کشورهای منطقه از جمله عربستان سعودی نیز باید در این مذاکرات مشارکت داشته باشند. 
با این وجود روز گذشته پیتر استانو سخنگوی اتحادیه اروپا خاطرنشان کرد که اظهارات اخیر رئیس جمهور فرانسه درخصوص مذاکرات برجامی با ایران ارتباطی با سیاست‌‌های جمعی این اتحادیه ندارد و آنها خواهان حفظ برجام هستند.
 او همچنین سخنان رئیس جمهور فرانسه درباره حضور عربستان در مذاکرات هسته‌ای با ایران را موضع شخصی او دانست و تاکید کرد که اتحادیه اروپا به برجام کنونی پایبند است.
استانو همچنین با تاکید بر این‌که اولویت نخست اتحادیه اروپا، کمک به فرآیند بازگشت ایالات متحده به برجام است، ادامه داد: «دومین موضوع مورد توجه برای ما این است که تمام کشورهای امضاکننده توافق هسته‌ای به مفاد این توافقنامه احترام بگذارند و نهایتا بتوانیم از این توافق به عنوان پلتفرمی جهت بحث و گفت وگوهای بیشتر درباره ثبات و امنیت بیشتر در منطقه استفاده کنیم.» این در حالی است که به گزارش شبکه الجزیره، اتحادیه اروپا اعلام کرده است که اولویت این اتحادیه بازگشت واشنگتن به توافق هسته‌ای با ایران است.
در همین زمینه وانگ ونبین سخنگوی وزارت امورخارجه چین نیز تاکید کرد که دولت جدید آمریکا باید بدون پیش شرط به برنامه جامع اقدام مشترک بازگردد و روند رفع تمام تحریم‌‌های ایران را آغاز کند. او همچنین در این باره اظهار کرد:«برجام در یک مرحله حساس کلیدی قرار دارد و تمام طرف‌‌ها باید در اجرای تعهدات خود سرعت ببخشند تا بتوانند بر ایالات متحده برای بازگشت هرچه سریع‌تر و بدون پیش شرط به برجام تاثیر بگذارند و از رفع تمام تحریم‌‌ها علیه ایران اطمینان حاصل کنند.» همچنین ولادیمیر چیژوف نماینده دائمی روسیه در اتحادیه اروپا نیز روز گذشته در گفت‌وگویی با خبرگزاری اسپوتنیک بر ادامه تعامل اتحادیه اروپا و روسیه درباره توافق هسته‌ای با ایران تاکید کرد.