تعارف برجامی ایران و آمریکا

همدلی|  خوش‌بینی‌های محض درباره روی کارآمدن بایدن در آمریکا و احیای سریع برجام، کم‌رنگ شده است. آمریکایی‌ها حالا با تصمیم رئیس جمهوری جدید می‌گویند ایران ابتدا باید به تمام تعهدات سابق خود در برجام برگردد. پیش از این جو بایدن در مبارزات انتخاباتی خود با‌ترامپ وعده داده بود که در صورت پیروزی در انتخابات و رسیدن به کاخ سفید به برجام باز می‌گردد. اما حالا کاخ سفید بازگشت کامل خود به برجام را منوط به بازگشت ایران به تعهدات برجامی کرده است. بعد از آنکه دونالد‌ترامپ دستور داد تا این کشور از توافق هسته‌ای برجام خارج شود و شدید‌ترین تحریم‌‌ها را علیه ایران وضع کرد، تهران تصمیم گرفت طبق مفاد برجام تعهدات خود را کم کند و فعالیت‌‌های هسته‌ای خود را گسترش دهد. طی ماه‌‌های اخیر نیز دولت تحت فشار مجلس قرار گرفت و ملزم شد تا به طور کامل از برجام خارج شود. حالا دیپلمات‌‌های ایران درواکنش به این شرط کاخ سفید اعلام کرده‌‌‌اند که چنانچه واشنگتن هرچه سریع‌تر به برجام بازنگردد و تحریم‌‌ها را لغو نکند، فرصت برای احیای برجام از بین می‌رود. 
آنتونی بلینکن در اولین کنفرانس خبری خود به عنوان وزیر خارجه آمریکا گفته است که ایالات متحده زمانی به توافق هسته‌ای ایران (برجام) بازخواهد گشت که تهران به تعهداتش در قبال توافق سال ۲۰۱۵ عمل کند. او گفت:«آقای بایدن خیلی روشن گفته که اگر ایران به طور کامل تعهداتش براساس برجام را اجرا کند، ایالات متحده هم همین کار را خواهد کرد.»
بلینکن گفت: اگر ایران به توافق برگردد واشنگتن به دنبال توافقی بلندمدت‌تر و مستحکم‌تر خواهد بود که به سایر مسائل عمیقا دردسرآفرین می‌پردازد. او از این مسائل نام نبرد اما بایدن گفته که اینها شامل توسعه موشک‌‌های بالستیک و حمایت ایران از گروه‌‌های نیابتی در کشورهایی مثل عراق، سوریه، لبنان و یمن می‌شود. بلینکن فشار ایران برای آنکه آمریکا پیشقدم شود را رد کرد: «ایران در زمینه‌‌های مختلف از تعهداتش دست کشیده و اگر تصمیم به اجرای دوباره تعهداتش بگیرد، این فرآیند زمان خواهد برد و ما هم برای ارزیابی ‌‌‌این‌که آیا ایران به مسئولیت‌‌هایش عمل کرده یا نه وقت می‌خواهیم. روشن است که ما هنوز به آن نقطه نرسیده‌ایم.»

واکنش تهران

ظریف که به‌ترکیه سفر کرده است، ظهر دیروز - جمعه- پس از دور اول گفت‌وگوها با مولود چاووش‌اوغلو در نشست خبری مشترک با همتای ‌ترکیه‌ای خود درباره بازگشت آمریکا به برجام به صحبت‌های اخیر آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا اشاره کرده و گفته:«برجام توافقی بود که دولت آمریکا و ایران و پنج کشور دیگر به آن پیوستند و بعد از مذاکرات طولانی همه موضوعات را بررسی کردند و این توافق هم به تایید شورای امنیت سازمان ملل رسید. امروز هم آن موضوعات نمی‌توانند به توافقات اضافه شوند. این توافق در یک چارچوب بی‌اعتمادی متقابل نوشته شده است بنابراین سازوکارهایی پیش‌بینی شد که اگر یک طرف به توافق عمل نکرد، طرف مقابل هم بتواند تعهدات خود را در توافق اجرا نکند. آمریکا تصمیم گرفت نه تنها از توافق خارج شود بلکه کسانی که به این توافق پایبند بودند، تحریم کرده و تحت فشار قرار دهد. شاهد بودیم شرکت‌ها و بانک‌های مختلف ‌ترکیه‌ای را نیز به همین دلیل تحریم کرد. این اقدام در واقع نمونه بارز قانون‌شکنی است.»
ظریف با بیان این‌که اقداماتی که ایران انجام داده براساس توافق برای جبران اقدامات طرف آمریکایی بود، خاطرنشان کرد:«اقدامات ایران به معنی تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای نیست. ما از نظر اعتقادی و استراتژیک سلاح هسته‌ای را قبول نداریم و آن را باعث امنیت نمی‌دانیم. معقتدیم هرچه زودتر سلاح‌های هسته‌ای باید توسط دارندگان آنها نابود شوند.» وی تاکید کرد: «آمریکا کشوری بود که از برجام خارج شد و تعهداتش را نقض کرد و اکنون هم وظیفه دارد به برجام برگردد و تعهداتش را اجرا کند. به محض آن که آمریکا تعهداتش را اجرا و ایران نیز نفع عمل به این تعهدات را مشاهده کند، ما نیز تعهدات خود را به صورت کامل اجرا می‌کنیم و این در بالاترین سطح جمهوری اسلامی توسط رهبر معظم انقلاب اعلام شده است.»
حالا که دولت جو بایدن با اما و اگر قرار است به برجام برگردد، در ایران دولت تحت فشار مخالفان خود قرار دارند. مخالفان دولت تلاش دارند که احیای برجام حداقل در دولت حسن روحانی انجام نشود. بسیاری از فعالان سیاسی معتقد هستند که مخالفان دولت می‌خواهند امتیازی از سوی احیای برجام به دولت نرسد. از همین‌رو حالا دیپلمات‌‌ها خطاب به آمریکایی‌‌ها می‌گویند که ممکن است فرصت احیای برجام به‌زودی تمام شود و بهتر است آمریکایی‌‌ها زودتر تصمیم بگیرند. در همین حال مجلس تلاش می‌کنند ایران را با سرعت به سمت خروج از برجام پیش ببرد. به تازگی رئیس مجلس شورای اسلامی از تأسیسات هسته‌ای فردو بازدید کرده است.
محمدباقر قالیباف در صفحه شخصی خود در توئیتر نوشت: «‏برنامۀ هسته‌ای، قدرت چانه‌زنی برای رفع تحریم ایجاد می‌کند و با تولید انرژی در بی‌اثر کردن تحریم موثر است. در نظارت میدانی از تأسیسات قدرت‌آفرین فردو اطمینان یافتم که غنی‌سازی ۲۰درصد طبق برنامه در حال اجراست.‌‏ طرف مقابل به جای پیش‌شرط گذاشتن به تعهداتش عمل کند تا به تعهدات‌مان عمل کنیم.»
براساس ماده ۱ قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها، سازمان انرژی اتمی ایران موظف است بلافاصله پس از تصویب این قانون، جهت مسائل صلح‌آمیز نسبت به تولید اورانیوم با غنای ۲۰درصد اقدام و سالانه به میزان حداقل ۱۲۰کیلوگرم آن را در داخل کشور ذخیره کند و همچنین سازمان مذکور موظف است نیاز کشور برای مصارف صلح‌آمیز به اورانیوم با غنای بالای ۲۰درصد را به طور کامل و بدون تأخیر تأمین کند. 

واکنش‌‌های جهانی

در همین حال جامعه جهانی نیز نگران آینده این توافق بین‌المللی است. به گزارش خبرگزاری فرانسه «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد از جمهوری اسلامی ایران و آمریکا خواست تا برای خروج از بن‌بست فعلی در خصوص توافق هسته‌ای (برجام) همکاری کنند اما همزمان اذعان کرد که انتظار«نتیجه سریعی» برای این درخواست ندارد.
گوترش بدون ‌‌‌این‌که به احتمال میانجی‌گری پاسخ دهد، افزود:«معتقدم همه کسانی که در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) مشارکت کرده‌‌‌اند و سایر طرف‌‌های مربوطه باید با هم همکاری کنند تا عدم اطمینان را کاهش دهند و با مشکلات و موانع روبه‌رو شوند.» وی گفت: «موضوع مربوط به اطمینان از این است که همه چیز به تدریج به سمت شرایطی پیش رود که بتوانیم به توافق لازم برای صلح و ثبات در خلیج فارس و همه جهان برسیم.» دبیرکل سازمان ملل با این ادعا که «هدف توافق هسته‌ای امضا شده در سال ۲۰۱۵ جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای بود»، آن را یک پیروزی بزرگ دیپلماتیک و یک عنصر اساسی برای صلح و ثبات در خلیج فارس دانست و افزود: «متاسفیم که این توافق‌نامه در موضع ‌تردید قرار گرفته است.» در همین حال مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز ۱۶ بهمن ۱۳۹۹ راهی مسکو پایتخت روسیه خواهد شد تا درباره روابط دو جانبه و مسائل بین‌المللی از جمله اهمیت اجرای توافق هسته‌ای ایران رایزنی کند. به گزارش روز جمعه ایرنا از سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا، جوسپ بورل در این سفر قرار است با سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه و سایر مقامات روس ملاقات کند. این سفر پیش از نشست شورای اروپا در ماه مارس خواهد بود که به طور ویژه به روابط اتحادیه اروپا و روسیه اختصاص یافته است.