موانع جناحی افزایش تولید نفت

همدلی|  فاطمه آقایی‌فرد: سکاندار نفت در شرایطی که ایران در آستانه بازگشت به بازارهای جهانی است، روز گذشته به صحبت‌های قابل ‌تأملی در زمینه وضعیت تولید و صادرات طلای سیاه اشاره کرد که به نظر می‌رسد بی‌توجهی به این اظهارات یکی از مهم‌ترین منابع درآمد ارزی کشور را با بحران مواجه خواهد کرد. وزیر نفت، سه‌شنبه بود که در آیین گشایش ششمین کنگره راهبردی نمایشگاه نفت و نیرو گفت: «40سال است عده‌ای در کشور تلاش کردند و می‌کنند تولید نفت در کشور از 4میلیون بشکه در روز بالاتر نرود که در این زمینه موفق بودند؛ من روزگاری را می‌بینم تولید نفت ممنوع شود». بیژن نامدار زنگنه در این مراسم همچنین گفت: «ضروری است تولید نفت بالا رود و من در این مسیر بسیار تلاش کردم. البته بیشتر عمر ما در این دولت به تحریم گذشت، اما با تلاش زیاد نگذاشتم تولید نفت مشکلی پیدا کند». وی ادامه داد: «هم‌اکنون افرادی هستند که می‌گویند شرکت‌های اکتشاف و تولید گرگ‌زاده‌اند و از قضا به آنها هم بر بیان این حرف‌ها تریبون می‌دهند؛ ببینید من در ۶ ماه اخیر تلویزیون رفتم؟! اما این افراد تریبون دارند و حرف می‌زنند». بیش از 15سال از سکانداری زنگنه در یکی از وزارت‌خانه‌های کلیدی کشور می‌گذرد و بی‌شک وزیر نفت حالا دیگر زیروبم قراردادهای نفتی و وضعیت صادرات کشور را بهتر از هر کسی می‌داند. صحبت‌های وی زمانی قابل‌تامل است که می‌گوید روزگاری را می‌بینم که تولید نفت ممنوع شود. واقعیت این است که کشورهای صاحب منابع نفتی از جمله ایران ثروت هنگفتی را از صادرات نفت در چند دهه اخیر به دست آوردهاند که این درآمد در بیشتر حکومتهای صاحب منابع نفتی، در کنار تأثیر مستقیم بر رشد اقتصادی، دامنه اقتدار دولت در عرصههای سیاسی و اجتماعی را تغییرداده و با کاهش کیفیت نهادی و به عبارتی افزایش خطر سیاسی در این حوزهها، به‌صورت غیرمستقیم نیز بر رشد اقتصادی تأثیر داشتهاست. بر همین اساس هر گونه ممنوعیتی در تولید نفت، بی‌شک اثرات جبران‌ناپذیری در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی و حتی اجتماعی به کشور وارد می‌کند. این نگرانی‌ها در حالی است که نفت ایران این‌روزها و در شرایطی که احتمال از سرگیری برجام و بازگشت به بازارهای جهانی وجود دارد، بیشتر از همیشه زیر ذره‌بین ‌تحلیل‌گر‎‌ان داخلی و خارجی قرار گرفته است. سعید ساویز، در پاسخ به سوال «همدلی» در زمینه تحلیل صحبت‌های روز گذشته وزیر نفت درباره این‌که می‌گوید: روزگاری را می‌بینم که تولید نفت ممنوع شود، گفت: «به نظر می‌رسد وزیر نفت به بحث مدل‌های جذاب قراردادی برای جذب سرمایه و رابطه مالی میان دولت با شرکت ملی نفت اشاره کرده است. در کشمکش‌های سیاسی جناح‌های مختلف یک سری کارشکنی‎‌ها از سوی جناح‌های مخالف در زمینه تنظیم قراردادهای نفتی با شرکت‌های خارجی یا حتی تخصیص صحیح بودجه و توان توسعه‌ای نفت در پورتفولیو بالا دستی و پایین دستی صنعت نفت  اعم از بخش‌های توسعه میادین یا پالایش و حتی پتروشیمی ایجاد می‌شود که این کارشنکی‌ها مانعی برای تولید نفت هستند». ساویز در ادامه صحبت‌های خود به «همدلی» افزود: «در هر دولتی که این کارشکنی‌ها صورت گرفته، روند کلی تولید نفت به کندی پیش رفته است.
 البته منظور از تنظیم قرارداد با شرکت‌های خارجی برای تولید بیشتر، زیرسوال بردن توان داخلی نیست. اگرچه توان داخلی نیز در این زمینه وجود دارد، اما در برخی از موارد شرکت‌های داخلی با سازوکارهای قدیمی پیش رفته و قراردادها مدل قدیمی بسته می‌شوند که این عدم به روزرسانی در تنظیم قراردادها از تولید بیشتر جلوگیری می‌کند». این ‌تحلیل‌گر‎‌ حوزه انرژی در ادامه تأکید کرد: «چنین شرکت‌هایی معمولا با فرم قدیمی تنظیم شده‌اند و باور دارند که هر چه حضور شرکت‌های خارجی کمتر باشد، تولید نفت بیشتر خواهد بود. اما نگاه کارشناسان این است که تولید با استفاده از تخلیه طبیعی و بدون روش‌های ازدیاد برداشت به اندازه کافی وجود ندارد و تنها راه برون‌رفت از این وضعیت اجرای قراردادهای ابلاغ شده IPC است». ساویز ادامه داد: «اما واقعیت این است که تا زمانی که مشکل مالی دولت با شرکت‌ ملی نفت حل نشود، اجرای این قرارداد با چالش همراه است. در واقع مکانیسم به این صورت است که از محل فروش نفت در بازارهای بین‌المللی، دولت باید 14.5درصد به شرکت ملی نفت پرداخت کند، در صورتی که قیمت نفت 40دلار باشد، 14.5درصد هر بشکه نفت، حدود 5دلار و 8سنت، برآورد می‌شود که باید به شرکت ملی نفت برای اجرای قراردادهای خارجی پرداخت شود». این ‌تحلیل‌گر‎‌ مسائل نفتی در ادامه به «همدلی» گفت: «اما با توجه به این‌که هزینه تولید هر بشکه نفت در کشور ما کمتر از 7دلار نیست، بنابراین باید درصد بیشتری از محل فروش نفت در بازارهای جهانی به شرکت ملی نفت پرداخت شود. از سوی دیگر محاسبات نشان می‌دهد که هزینه تولید نفت با ازدیاد برداشت  در کشور ما حدود 25دلار است، اما این پول به شرکت ملی نفت بازنمی‌گردد. بهتر است تا شرکتی که تولید کننده نفت است، با سودی که از محل فروش نفت در بازارهای جهانی می‌برد، با خود سرمایه این مبلغ را بردارد. باید محاسبه کنیم که به ازای هر بشکه تولید نفت، چقدر هزینه می‌کنیم». 

 صادرات نفت از نگاه ‌تحلیل‌گر‎‌ان بین‌المللی 

در حالی که فشار حداکثری تحریم‌های دونالد ترامپ در حال نابودی است، صادرات نفت ایران نیز کم‌کم در حال افزایش است. برآورد ‌تحلیل‌گر‎‌ان بین‌المللی، حکایت از رشد بیش از 50 هزار بشکه‌ای صادرات نفت توسط کشور در روز دارد. به گزارش شبکه خبری بلومبرگ، با اتمام فشار حداکثری آمریکا، حالا مشتریان نفتی ایران، جسورتر از همیشه به دنبال واردات طلای سیاه هستند. این در حالی است که نفت خام ایران همچنان مورد هدف تحریم‌های آمریکا است و میزان صادرات این کشور حالا تنها بخش کوچکی از سطح صادرات در سه سال گذشته، است. اما همزمان با این‌که جو بایدن رئیس‌جمهوری جدید آمریکا به دنبال بازگشت به توافق هسته ای غرب با ایران است، شرکت‌هایی که بر تولیدات نفتی ایران نظارت دارند (پترو لجستیکس اس‌ای، شرکت کپلر و اس‌وی‌بی اینترنشنال ال‌ال‌سی) شاهد افزایش این تولید بوده‌اند. این شبکه خبری به نقل از سارا وخشوری، بنیانگذار و رئیس اس‌وی‌بی‌اینرنشنال ال‌ال‌سی، در تارنمای خود نوشت: «افزایش میزان صادرات و تولید را می‌توان به عنوان نتیجه رویکرد ملایم‌تر احتمالی بایدن در قبال ایران دانست». شبکه خبری بلومبرگ در آخرین گزارش خود درباره تحولات نفتی ایران می‌نویسد، افزایش صادرات نفت ایران در ماه‌های ابتدایی خیلی زیاد نیست، به نظر می‌رسد که در ماه ژانویه ایران تنها به میزان 30 تا 50 هزار بشکه نفت  بیشتر در روز بتواند صادر کند. این در حالی است که به گفته ‌تحلیل‌گر‎‌ان این پایگاه خبری آمریکایی، این میزان افزایش در صادرات نفت ایران، خیلی کمتر از مقداری است که مقامات ایرانی در هفته‌های گذشته از آن یاد کرده و گفته بودند که طی دو ماه می‌توانند به میزان صادرات قبلی خود بازگردند.  بلومبرگ در ادامه با اشاره به راه‌کار ایرانی‌ها برای دور زدن تحریم‌های نفتی، که بر اساس این روش گویا نفت‌کش‌های ایرانی با خاموش کردن فرستنده‌های کشتی‌های حامل نفت، برای صادرات طلای سیاه در شرایط تحریمی استفاده می‌کنند، می‌نویسد، به دلیل خاموش کردن فرستنده‌ نفت‌کش‌ها که در تعیین موقعیت جغرافیایی نفت‌کش‌ها تاثیر دارد، میزان دقیق صادرات نفت از سوی ایران، به سختی ممکن است. پایگاه خبری بلومبرگ در ادامه به ماجرای توقیف یک نفت‌کش ایرانی و پانامایی در روز یکشنبه که به ظن انتقال غیرقانونی نفت در آبهای این کشور توقیف شدند نیز اشاره کرده و در کل با احتساب این موارد، از تخمن دقیق میزان صادرات نفت ایران، سرباز زده است. اما با همه این‌ها، بلومبرگ در جای دیگری از گزارش خود به افزایش محموله‌های نفتی اشاره کرده و می‌نویسد، صادرات نفت ایران در آخرین ماه میلادی  سال 2020، نسبت به ماه مارس به بیشترین میزان خود رسید. بر اساس ارزیابی لجستیک نفتی Petro- logistics پیش‌بینی می‌شود برای اولین بار از آوریل، صادرات نفتی ایران به فراتر از ۶۰۰ هزار بشکه در روز برسد و طبق تخمین شرکت SVB از اکتبر تاکنون رشدی 45 درصدی در میزان صادرات نفت ایران مشاهده شده است. این پایگاه خبری در ادامه به نقل از دنیل گربر، مدیر عامل شاخه ژنو Petro- logistics نوشت: «به دلیل انتقال‌های مکرر محموله‌های نفت ایران، به دشواری می‌توان تشخیص داد که آیا این محموله‌های تازه به پالایش‌کنندگان رسیده یا صرفا درحال ذخیره‌سازی برای فروش فوری پس از برداشته شدن تحریم‌ها است». 
گربر در ادامه گفت: «در محیطی کمتر خصمانه، خریداران چینی نسبت به دریافت محموله‌های نفتی بیشتر، اعتماد بنفس بیشتری کسب کرده‌اند». این پایگاه خبری آمریکایی در ادامه به نقل از یک بازرگانی چینی در یکی از شرکت‌های بزرگ نفتی آسیا، نوشت: «محموله‌های ارسالی به چین افزایش یافته‌اند». اما نویسنده در پایان گزارش خود درباره این‌که این رشد لحظه‌ای باقی بماند، یا تبدیل به یک سیل عظیم در صادرات بشود، نوشته این موضوع کاملا وابسته به حل مشکلات دیپلماتیک بین تهران و واشنگتن است. البته ناگفته نماند که وزیر خارجه آمریکا، آنتونی بلینکن نیز گفته که راه درازی باقی مانده است.