صورت‌حساب «فیلترینگ»

همدلی| فاطمه آقایی‌فرد: : زمزمه‌های فیلترینگ اینستاگرام تا پایان سال جاری، در حالی از مدتی پیش مطرح شده است که چند روز پیش برخی رسانه‌ها از احضار و بازجویی وزیر ارتباطات به دلیل آنچه آنها «خودداری از فیلترینگ اینستاگرام» خبر دادند. امری که البته با توضیحات بعدی یک مقام قضایی گفته شد علت احضار وزیر ارتباطات به دادسرا، عدم اجرای مصوبات شورای عالی فضای مجازی با ریاست رئیس جمهور و استنکاف از اجرای چندین مصوبّه این شورا است و احضار وی به دادسرا هیچ ارتباطی به عدم فیلتر اینستاگرام ندارد. بر اساس گزارش‌ها، شکایت برخی از طلاب نسبت به عدم توجه محمدجواد آذری‌جهرمی به محدودیت برخی شبکه‌های اجتماعی نیز در میان علل احضار وزیر ارتباطات بود که در نهایت با قرار التزام، سکاندار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، آزاد شد. حدود یک ماه پیش بود که یک کانال تلگرامی با انتشار خبری مبنی بر حضور یک نوجوان 14ساله در یک برنامه زنده اینستاگرامی نامناسب از احتمال مسدود شدن قابلیت پخش زنده اینستاگرام خبر داد و زمزمه‌های فیلترینگ این شبکه اجتماعی پرمخاطب در جامعه شدت گرفت؛ زمزمه‌هایی که از اواخر تابستان امسال از سوی بهارستانی‌ها نیز مطرح شد و حالا هر چه به انتهای سال و انتخابات نزدیک‌تر می‌شویم، گویی شدت می‌گیرد. اولین هفته شهریور سال جاری بود که 40 نماینده در بهارستان از ارائه طرحی خبرساز برای نظارت هر چه بیشتر بر فضای مجازی خبر دادند تا بر اساس گفته‌های طراحان همه پیام‌رسان‌ها از جمله اینستاگرام در داخل کشور نماینده داشته باشند. اینستاگرام یا همان پیام‌رسان فوری شبکه‌ای اجتماعی است که این امکان را به کاربران می‌دهد تا فیلم‌ها و عکس‌های خود را با سایر کاربران در سراسر دنیا به اشتراک بگذارند و از سال 2012 در میان ایرانی‌ها نیز محبوب شده و از همان روزها رفته رفته بر تعداد کاربرانش افزوده شد. جدای از این تعاریف، نقشی که این شبکه اجتماعی پرطرفدار به‌خصوص در میان ایرانی‌ها در زمینه کسب‌وکار پیدا کرده از اهمیت اقتصادی زیادی برخوردار است و به نظر می‌رسد هر گونه ایجاد سد در فعالیت این شبکه می‌تواند راه را برای بسیاری از مشاغل ناهموار کند. حدود یک ماه بعد از صحبت‌های درگوشی برخی از اعضای خانه‌ملت در زمینه مسدود کردن این شبکه اجتماعی بود که رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق بازرگانی، به این موضوع واکنش نشان داد و گفت:«فیلترینگ اینستاگرام باعث اثرات مخرب مستقیم و غیرمستقیم بر فضای اقتصادی حوزه کسب وکارهای اینترنتی، و کل اقتصاد خواهد بود. 
ما حدود ۲۴ میلیون کاربر اینستا داریم که بر اساس برآوردها، ۳۷٪ از آنها حداقل یک بار روی اینستا خرید و فروش انجام داده‌اند، و این بازاری افزون بر ۵ هزار میلیارد تومان در سال است». این صحبت‌ها در حالی مطرح است که حالا نزدیک یک سال بعد از همه‌گیری کرونا در دنیا، یکی از مهم‌ترین روش‌های خرید و فروش افراد در جامعه توسط همین شبکه اجتماعی انجام می‌شود و بسیاری از فروشگاه‌ها و غرفه‌های مراکز خرید، به دلیل مسدود بودن تلگرام و در کل پیشگیری از شیوع کووید19، از راه همین کانال اجتماعی به مشتری‌های خود دسترسی دارند. 

 بازار داغ «وی.‌پی.‌ان»‌ها

بازار فیلترشکن‌ها داغ است، اما بی‌شک با اضافه شدن اینستاگرام به جمع اپلیکیشن‌های فیلترشده، بازار فروش «وی.‌پی.‌ان»‌ها داغ‌تر هم خواهد شد.بر اساس برآوردهای کارشناسی، در حال حاضر حدود 200 هزار کسب‌وکار فعال در شبکه‌های مجازی وجود دارد که بی‌شک مسدود کردن این کانال‌های ارتباطی راه را برای داغ‌تر شدن بازار «وی.‌پی.‌ان»‌ها هموار کرده و در کل بخش بزرگی از فعالان اقتصادی را با چالش جدی مواجه می‌کند. طی سال‌های اخیر و با مسدود شدن سایر شبکه‌های اجتماعی از قبیل فیس‌بوک، توئیتر و تلگرام، شاید آمار استفاده از این شبکه‌های اجتماعی کاهش یافته باشد، اما بی‌شک کاربران زیادی را می‌توان دید که به دلیل نیاز به این شبکه‌ها، مجبور به استفاده از فیلترشکن یا «وی.‌پی.‌ان»‌ بوده‌اند و در نتیجه این فیلترشکن‌ها بوده‌اند که در میان این شلوغی‌ها بازار داغی پیدا کرده‌اند. 
بر اساس برخی از برآوردها، گردش مالی فیلترشکن‌ها حدود 250میلیارد تومان در ماه بوده است. حدود دو سال پیش بود که وزیر ارتباطات از وجود 42 تا 45 میلیون کاربر شبکه اجتماعی در کشور خبر داده بود، از آنجایی که تقریبا تمامی شبکه‌های اجتماعی به جز اینستاگرام در ایران فیلتر هستند، می‌توان ادعا کرد که تمامی این افراد در تلفن‌های همراه خود از فیلترشکن استفاده می‌کنند. بر اساس برآوردها، اگر از هر 8 کاربر یک نفر از فیلترشکن‌های غیررایگان استفاده کند، می‌توان تخمین زد که حداقل هزینه ماهانه این فیلترشکن‌ها 50 میلیارد تومان است. 

 هزینه‌های نجومی فیلترینگ 

هر چه که هست، اینستاگرام و تلگرام طی سال‌های اخیر در کنار کاربردهای اجتماعی، در زمینه اقتصاد نیز اهمیت قابل‌توجهی را در میان افراد پیدا کرده‌اند، به نظر می‌رسد که فیلترینگ این شبکه‌های اجتماعی باعث استفاده هر چه بیشتر کاربران از فیلترشکن در نتیجه اعمال تعرفه آزاد و افزایش درآمد اپراتورها می‌شود. اگرچه شاید اپلیکیشن‌های مشابه از حمایت دولتی نیز برخوردار شوند اما در این میان از داغ شدن بازار «وی.‌پی.‌ان»‌ها نیز نباید غافل شد. در کنار این هزینه‌ها، البته نباید از هزینه‌ای که برای فیلترکردن شبکه‌های اجتماعی می‌شود نیز چشم‌پوشی کرد. آمار دقیقی از میزان هزینه‌های مورد نیاز برای فیلترینگ وجود ندارد، اما به نظر می‌رسد با در نظر گرفتن هزینه‌های سخت‌‌افزاری و نرم‌افزاری اجرای فیلترینگ در کشور، هزینه نجومی روی دست دولت خواهد بود. این که چه قراردادهایی برای خرید تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری فیلترینگ بسته شده و چه میزان هزینه روی دست دولت با هر بار اجرای چنین تصمیماتی گذاشته می‌شود، از مهم‌ترین سوالاتی هستند که اذهان عمومی را درگیر کرده. از سوی دیگر باید پرسید که مزایای بستن چنین شبکه‌های اجتماعی که این‌روزها نان خیلی از خانوارها را تامین می‌کند و معیشت خیلی‌ها را با توجه به عدم فضای مناسب کشور در زمینه اشتغال به همراه دارد، در کنار هزینه‌ای که ماهانه برای پرسنل و مهندسان مسئول اجرای فیلترینگ در پی دارد، چیست و به همه این‌ها می‌ارزد؟ 

 احتمال بیکاری فعالان«دیجیتال مارکتینگ»

هر چه که هست، از آنجایی که بسیاری از شرکت‌ها و برندها از فضای اینستاگرام برای بازاریابی و خدمات خود استفاده می‌کنند، به نظر می‌رسد در صورت نهایی شدن این تصمیم، آسیب جدی خواهند دید و حتی افرادی هم که در حوزه دیجیتال مارکتینگ فعال هستند نیز به کلی بیکار خواهند شد. این موضوع بخصوص در روزهایی که دیجیتال مارکتینگ روز به روز در حال گسترش است و ایران نیز از حدود 4 سال پیش بیشترین رشد را در حوزه فناوری و اطلاعات داشته است، از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود. سال 2017 بود که ایران در بین کشورهایی قرار گرفت که بیشترین رشد را در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات داشته که نشان دهنده اهمیت دیجیتال مارکتینگ در میان افراد جامعه است.  بر اساس برآوردهای انجام شده از سوی پژوهشگران بین‌المللی، حدود یک سوم از کاربران اینستاگرام در سراسر دنیا از این شبکه اجتماعی به عنوان مسیری برای خرید آنلاین استفاده می‌کنند که با نگاهی به افزایش تعداد پیج‌های فروش داخلی، به نظر می‌رسد ایرانی‌ها نیز در این حوزه از مردم دنیا عقب نمانده‌اند. از سوی دیگر برآوردهای پژوهشگران خارجی حکایت از این دارد که فروش محصولات به صورت آنلاین از طریق این شبکه اجتماعی به میزان 70درصد بیشتر از مواردی است که به صورت حضوری و با مراجعه افراد به فروشگاه‌ها صورت می‌گیرد.