تفاوت اندک 5هزار تا 200 زباله‌گرد!

همدلی|  گروه اجتماعی: در حالیکه شهرداری تهران اعلام کرده بود که حدود ۵ هزار زباله گرد را استخدام خواهد کرد تا پرونده این قشر پرحاشیه را ببندد، چند روز قبل مدیرعامل سازمان پسماند اعتراف کرد که تاکنون فقط موفق به استخدام حدود 200 زباله شده اند! این در حالی است که معاون حقوق بشر و امور بین‌الملل وزارت دادگستری چند روز قبل با انتقادی تند در این زمینه گفته بود وضعیت فعلی مدیریت پسماند و فعالیت زباله‌گردها بسیار زننده و ناقض حقوق شهروندی است.
بعد از آنکه شهردار تهران چند ماه قبل اعلام کرد که تا پایان سال، پرونده پدیده زباله گردی بسته خواهد شد، مدیرعامل سازمان پسماند در نخستین روزهای بهمن ماه پرده از راهکار شهرداری برای این سریال قدیمی برداشت. وی اعلام کرده که قرار است شهرداری حدود ۵ هزار زباله گرد را استخدام کند.
وضعیت ناهنجار زباله‌گردها
با وجودیکه زباله در تعاریف جهانی حوزه مدیریت شهری و حتی مدیریت اقتصادی به عنوان طلای کثیف شناخته می‌شود که با سود حاصل از آن می‌توان موضوعات مهمی همچون نگهداشت شهری و بهبود کمی و کیفی زندگی شهروندان را مدیریت کرد، اما همین طلای کثیف وقتی در کشورهای جهان سوم و خاورمیانه مورد بررسی قرار می‌گیرد، بیشتر به جای یک منبع مهم مالی به یک دردسر اجتماعی و اقتصادی تبدیل شده و گردانندگان پیدا و ناپیدای آن تحت عنوان مافیا شناخته می‌شوند.بر اساس گزارش بانک جهانی، پسماند تولید شده به ازای هر نفر در روز به طور متوسط  ۰.۷۴کیلوگرم است. اگرچه کشورهای با درآمد بالا تنها ۱۶ درصد از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، اما حدود ۳۴ درصد یا ۶۸۳ میلیون تن از پسماندهای جهان را تولید می‌کنند. برای نمونه، ایالات متحده آمریکا با ۵ درصد از جمعیت کل جهان ۱۲ درصد از زباله شهری را تولید می‌کند که این رقم این کشور را تبدیل به بزرگ‌ترین تولیدکننده زباله در دنیا تبدیل کرده است.همچنین این منبع اعلام کرده که پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، جهان سالانه ۳.۴۰ میلیارد تن زباله تولید کند که نسبت به ۲.۰۱ میلیارد تن تولید امروز افزایش چشم‌گیری خواهد بود. این حجم عظیم زباله دیگر تنها مشکل بشر نیست بلکه تهدیدی جدی برای آینده زمین و تمامی موجودات زنده آن است.
از سویی برآوردهای جهانی حکایت از درآمدزایی بالای تفکیک زباله در شهرهای پیشرفته دارد، این در حالی است که سیستم معیوب مدیریت پسماند در برخی کشورها و از جمله ایران باعث شده تا در سایه نبود تصمیم گیری درست طی ادوار گذشته به شکلی قارچ گونه رشد کند.
درآمدهای نه چندان ناچیز
آمارهای رسمی سازمان بهزیستی حکایت از آن دارد که کودکان کار در جریان زباله گردی در شهر تهران روزانه بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تومان درآمد به دست می‌آورند، اما وقتی فاکتورهای اجتماعی، بهداشتی و درمانی درگیر این فرایند معیوب را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
در عین حال،  آمار رسمی مدیریت شهری حکایت از فعالیت ۱۴هزار زباله گرد در تهران دارد که که حدود ۴۷۰۰ نفر از این افراد غالبا کودکان هستند. اما نکته قابل تامل درخصوص آمار فوق حضور ۹۰درصدی مهاجران غیرقانونی در میان جمعیت زباله‌گرد کشور است.
سربازان پیاده‌ای که روزانه ۵۰ تا ۱۰۰ کیلو زباله تفکیکی به دست می‌آورند و بنابراین گاهی تا روزانه ۶۰۰ هزار تومان نیز درآمد دارند چرا که  هر کیلو زباله تفکیک شده را به ‌طور میانگین ۶۰۰۰ تومان به کارگاه‌ها می‌فروشند.
 اما سود اصلی را پیمانکاران و سرکرده‌‌‌‌های مافیای زباله گردی می‌برند. سودی نجومی که مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهر تهران مقدار آن را بیش از ۳۰۰۰ میلیارد تومان از زباله خشک عنوان کرده است. برخلاف این ادعا، آمارها نشان می‌دهد، تولید زباله در  ایران سالانه ۲۰ میلیون تن و گردش مالی این میزان زباله معادل ۱۰ میلیارد دلار است. البته مافیای کارنابلدی که در پسماند وجود دارد نمی‌تواند بازیافت را به خوبی انجام دهد و هنوز هم ۸ میلیارد دلار آن دفع می‌شود.این ارقام در حالی از جامعه زباله‌گردها اعلام شده که چند سالی است تعداد زباله‌گردهای تهران توسط مسئولان، در همین محدوده سیر می‌کند. یعنی چیزی بین 12 تا 15 هزار! حالا این سوال پیش می‌آید که ایا با وجود تورم چند صد درصدی و فشارهای اقتصادی، اینکه این آمارتغییری نداشته می‌تواند دقیق و شفاف باشد؟
رد پای اتباع بیگانه
همین چند وقت قبل بود که مدیر بهزیستی شهرتهران عنوان کرد که در بحث کودکان کار بیشترین مشکلی که ما با آن مواجه هستیم این است که بیش از ۸۲ درصد افرادی که در موضوع زباله گردی جمع آوری می‌کنیم اتباع افغانستان هستند که حضور آن‌ها غیر قانونی است.
سایت شهرداری تهران چندی قبل به نقل از یک کارشناس ارشد تیم راه اندازی ۱۸۰کارخانه بازیافت در ایران و اوراسیا و فعال محیط زیست می‌گوید: درآمد حاصل از پسماند اگر درست مدیریت شود و به مجموعه شهرداری برگردد سالانه حدود ۱۰ میلیارد دلار است که می‌تواند در حوزه بازیافت حدود ۱۲۰ هزار نفر را مشغول به کار کند.پناهنده بر این باور است: تنها راه حل برای کسب این درآمد اطلاع رسانی و فرهنگ سازی دقیق است و اینکه مردم بدانند زباله‌ها طلای کثیف هستند و یک قوطی یا یک بطری آب معدنی آن‌ها در سیستم پسماند چه قیمتی دارد و اینکه بدانند یک بطری آب معدنی آن‌ها قیمتی برابر ۵۰۰ تومان در سیستم بازیافت دارد.
پیش از این هم شهردار تهران بارها مدعی بسته شدن پرونده زباله گردی در تهران و ساماندهی آنها تا پایان سال شده بود. بعد از آن هم رضا محمدی، مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری گفته بود که استخدام تمامی زباله‌گردها در دستور شهرداری تهران است. وی گفته بود: ما همه زباله‌گردها را استخدام می‌کنیم. و برای پیمانکار هم الزام گذاشته‌ایم که باید از نیروی انسانی ایرانی با حقوق طرح طبقه‌بندی مشاغل بین ۱۲ و نیم تا ۱۵ میلیون تومان با ۸ ساعت کار به این افراد حقوق پرداخت کند.
وی مدعی شده است؛ براساس آمار غیررسمی حدود ۴ هزار و ۲۰۰ تا ۴ هزار و ۷۰۰ زباله‌گرد در تهران داریم که توانایی استخدام ۵ هزار زباله‌گرد با حقوق طرح طبقه‌بندی شده را داریم.
با این حال چند روز قبل خود محمدی در نشستی اعتراف کرد که تاکنون فقط موفق به عقد قرار داد با حدود 200 زباله گرد شده اند!
درآمد ۱۸ میلیونی زباله‌گردی
یک کارشناس محیط زیست در گفت‌و‌گویی با ایرنا در این باره گفته است: “در ایران به طور میانگین روزانه ۵۸ هزار تن پسماند تولید می‌شود و این عدد در تهران ۷ هزار تن است. این آمار فقط مربوط به پسماند شهری است و ما به پسماندهای صنعتی، بیمارستانی و کشاورزی نمی‌پردازیم. در نتیجه ما هر سال ۲۰ میلیون تن پسماند عادی شهری تولید می‌کنیم.”
وی هم‌چنین درباره تعداد زباله‌گردان گفت:” ما چیزی حدود ۷ هزار زباله‌گرد در تهران داریم و این عدد در کشور حدود ۲۳ هزار عدد است.”
 قیمت خرید برخی اقلام پسماند و ضایعات در غرفه‌های بازیافت شهرداری به شرح زیر است: انواع کاغذ: ۳۵۰۰ تومان، انواع پلاستیک درهم: ۴۸۰۰ تومان، شیشه: ۴۲۰ تومان، آهن سبک (حلبی و قوطی): ۴۲۰۰ تومان، آهن سنگین (کابینت، میلگرد و…): ۵۵۰۰ تومان.
 اما نکته این‌جاست که به گفته زباله‌گردان خریداران غیر رسمی و پیمان‌کاران این پسماندها را به مبلغی بسیار بیشتر از مبلغ اعلام شده توسط شهرداری خریداری می‌کنند و به این دلیل زباله‌گردها رغبتی به فروش پسماندهای جمع‌آوری شده خود به مراکز بازیافت شهرداری ندارند.
فقط استخدام ایرانی‌ها
مهدی بابایی، عضو کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران اما با ذکر اینکه قرار نیست این افراد جذب شهرداری شوند بلکه پیمانکاران آنها را استخدام خواهند کرد می‌گوید: یکی از مشکلات ما در مورد کارگران خدمات شهری شهرداری، حقوق پایینی بود که آنها از پیمانکاران دریافت می‌کردند. برای همین کاری که ما در کمیسیون خدمات شهری شورای شهر کردیم این بود که حقوق کارگران ایرانی را افزایش دادیم.
وی البته به نکته ظریفی هم اشاره می‌کند. اینکه حدود ۴۰ درصد کارگران شهرداری را اتباع بیگانه تشکیل می‌دهندو بابایی در گفت و گو با«همدلی» می‌گوید: واقعیت این است که تاکنون به خاطر پایین بودن حقوق کارگران شهرداری، کارگران ایرانی حاضر نبودند برای ما کار کنند و پیمانکاران نیز از این فرصت سوء استفاده می‌کردند که از این کودکان زباله گرد بیگاری بکشند.
عضو کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران با اشاره به روند طی شده برای تصویب این دستورالعمل می‌گوید: در مورد زباله‌گردها نیز سازمان پسماند طرحی را به کمیسیون خدمات شهری شورا آورد که براساس آن، پیشنهاد شده بود، زباله‌گردها نیز به استخدام پیمانکاران درآیند تا پرونده زباله گردی تا حدود زیادی بسته شود. البته از این هم نباید غافل بود که شهرداری این نیروها را استخدام نمی‌کند بلکه پیمانکاران آنها را استخدام می‌کنند
بابایی با اشاره به  گزارش پسماند که در آن ذکر شده بود که حدود ۵ هزار زباله گرد در تهران داریم که بخشی از آنها را اتباع بیگانه تشکیل می‌دهند می‌افزاید: مدیرعامل این سازمان پیشنهاد داده بود که این زباله‌گردها با حقوق ۱۲ تا ۱۵ میلیون تومان در ماه توسط پیمانکاران جذب شوند تا هم مشکل نیروی انسانی پیمانکاران حل شود و هم جاذبه ای باشد برای اینکه زباله‌گردها که بخش زیادی از آنها نیز کودکان هستند، از این کار دست بردارند.با این حال انتشار این خبر با واکنش‌‌‌‌های متفاوتی در فضای مجازی و از سوی کاربران همراه بود. کاربرانی که معتقد بودند؛ با اجرای این طرح عده ای تشویق می‌شوند تا به زباله گردی روی آورند تا شاید توسط شهرداری استخدام شوند! با این وجود بابایی استدلال دیگری از این ماجرا دارد. وی در این زمینه می‌گوید: گفتم که، قرار نیست این افراد توسط شهرداری استخدام شوند. از سویی همانطور که گفتم داوطلبان استخدام توسط پیمانکاران بسیار کم است بنابراین اگر حتی این شیوه باعث شود تا کارگران بیشتری جذب پیمانکاران شود، این موضوع چه اشکالی دارد؟!
اما در این میان تکلیف زباله‌گردهای اتباع بیگانه چه خواهد شد؟ سوالی که بابایی در پاسخ به آن می‌گوید: این طرح فقط برای زباله‌گردهای ایرانی باشد .بدین ترتیب هنوز این سوال باقی می‌ماند که از آنجاییکه درصد بالایی از زباله‌گردها را اتباع بیگانه تشکیل می‌دهند، تکلیف این افراد چه خواهد شد و شهرداری چگونه می‌تواند مدعی بسته شدن پرونده زباله‌گردها در پایتخت باشد؟!