یک فاجعه زیست‌محیطی و لزوم حساسیت ما

محسن افلاکی- در سال 1382 پنج کشور ساحلی کاسپین شامل ایران، روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان، معاهده کنوانسیون منطقه‌ای حفاظت از محیط زیست دریای کاسپین، موسوم به کنوانسیون تهران را امضا کردند .پیرو این معاهده، پنج کشور متعهد شدند تا جهت حفاظت و نجات اکوسیستم منحصر به فرد آن و مدیریت اثرات مخرب آلودگی از منابع مختلف انسانی، قدم بردارند.همچنین با احداث مرکز درمانی و تحقیقاتی فک کاسپین در کشور قزاقستان، گام مفید و موثری در حفاظت از این گونه نادر با مشارکت منطقه ای انجام شد .اما آنچه این روزها به گوش می‌رسد، خبرهای تلخ و ناگواری است. تورهای ماهی‌گیری آسیب شدیدی به این گونه‌های نادر زده که بعضا با تلاش ناجیان و حافظان فوک‌های کاسپین در مرز ایران، این گونه های جانوری با ارزش نجات پیدا کرده و شماری هم در این تورها تلف شد‌اند .اما مهم‌ترین خبری که در اخبار این روزها به گوش نرسید، وجود لاشه‌های بی‌شمار این گونه‌های نادر بود که در سواحل قزاقستان و ایران مشاهده شد .اولین خبر تلخ، کشف 141 لاشه فوک در سواحل قزاقستان بود که بلافاصله تیم‌های تحقیقاتی کشور مذبور پی‌گیر موضوع شدند .بحث خودکشی دسته‌جمعی که در همان اوایل تحقیقات مطرح شده بود، منتفی اعلام شد. اما گزارش بعدی از تلفات سنگین فوک‌ها این‌بار از داغستان روسیه به گوش رسید. درست در زمانی که این گونه‌ جانوری جهت جفت‌گیری مهاجرت خود را در نیمه‌های آذرماه آغاز می‌کند . با این همه کشف 2500 لاشه هم سبب نشد که روسیه به علت اصلی مرگ آنها اشاره‌ای کند.اظهارات گروه‌های فعال محیط زیست در داغستان نشان می‌دهد که یک هفته از مرگ آنها می‌گذرد ولی لاشه‌ها از وضعیت بدنی مناسبی برخوردار بوده‌اند .نمونه‌برداری‌ها به‌طور گسترده در حال انجام است و طبق برخی اظهار نظرها، سه عامل، بیماری میکربی، آلودگی محیط دریایی و فعالیت‌های نظامی می‌تواند مسبب این تلفات سنگین باشد .بیست و دوسال پیش هم وجود بیماری «دیستمپرم تلفاتی به این گونه‌های نادر وارد کرد و در طی دو فصل 10 هزار فوک را به کام مرگ کشاند .عوامل بیماری‌زای میکربی پس از درگیر کردن حیوان، باعث ضعف بدنی و بی‌اشتهایی شده و حیوان به اجبار به سمت ساحل می‌آید ولی تلفات اخیر دور از ساحل اتفاق افتاده که باعث تغییر نقطه نظر کارشناسان و فعالان محیط زیست شده است .شرایط کنونی منطقه و مانورهای نظامی متعدد از یک سو، بحران جهانی سوخت قبل از رسیدن فصل سرما که برداشت بی‌رویه سوخت‌های فسیلی در منطقه خزر را شدت بخشیده است، به اضافه آلایندگی و وجود تورهای ماهی‌گیری در دریای کاسپین از موارد مطرح بین کارشناسان می‌باشد .این مرگ و میرها و بی‌توجهی به اکوسیستم منطقه کاسپین و این‌که فوک‌ها در لیست قرمز اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت( خطر انقراض ) می‌باشند، یعنی زنگ خطر برای این گونه جانوری در منطقه به صدا درآمده است .موضوعی که کشور ما را نیز به جهت گستردگی مرزهای آبی با این مناطق درگیر ان خواهد کرد و نیاز به حساسیت‌ در این مورد خاص بیشتر از قبل احساس می‌شود.