زمستان سخت خودمان

همدلی| فاطمه آقایی‌فرد: در حالی که برخی از مردان و هواداران دولت کنونی، در راستای سیاست‌های شرق‌گرایانه خود، معتقد بودند که بعد از حمله روسیه به اوکراین و احتمال وقوع بحران انرژی در اروپا، کشورهای اروپایی در زمستان محتاج گاز ایران می‌شوند، اما به نظر می‌رسد که فعلا مدیریت انرژی در کشور، مقدمات یک زمستان سخت را برای خودمان فراهم کند.
 در حالی که مدیرعامل شرکت ملی نفت از آغاز تولید گاز از فاز ۱۱ پارس جنوبی در پاییز ۱۴۰۱ خبر داده بود، اما شواهد موجود نشان می‌دهد تا پایان امسال هم خبری از گاز این فاز نیست. تحت چنین شرایطی هم با شروع فصل سرد زنگ ناترازی تولید و مصرف گاز در کشور به صدا درآمده؛ موضوعی که در هفته های اخیر بارها با هشدار مسوولان همراه بوده، هشداری که اگر جدی گرفته نشود ممکن است چالش های متعددی را در آینده برای کشور رقم بزند. فاز 11 پارس جنوبی از جمله پروژه‌های عجیبی گازی کشور است که بیش از 20 سال دستخوش تحولات تکراری شده است. پس از امضای این قرارداد در دولت حسن روحانی و واگذاری آن به کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های توتال فرانسه، سی ان پی سی چین و پتروپارس ایران، ترامپ از برجام خارج شد که به تبع آن، شرکت‌های خارجی قید این پروژه را زدند. پس از چند سال معطلی، دولت دوازدهم کار توسعه این فاز را به شرکت پتروپارس سپرد و در اواخر دولت دوازدهم، عملیات حفاری این فاز کلید خورد. با توجه به هزینه‌بر بودن ساخت سکوی تولید، مقرر شد سکوی سوم فاز 12 پارس جنوبی که تقریبا بیکار بود، از واقعیت خود جدا شده و به محل چاه‌های حفاری شده فاز 11 منتقل شود. با توجه به پیچیده بودن این جابه‌جایی، شناور دریایی اوشنیک  - متعلق به شرکت تاسیسات دریایی- به ایران فراخوانده شد؛ این شناور هم با حضور در محل سکوی C فاز 12، قصد داشت این سکوی سه هزار تنی را جابجا کرده و به موقعیت چاه‌های فاز 11 ببرد که در حین انجام کار، یکی از اهرم‌های شناور دچار نقص فنی شد و در نهایت، عملیات متوقف شد. اوشنیک هم که دچار نقص فنی حادی شد، راهی امارات شد تا عملیات تعمیر آن انجام شود. این شناور هم اکنون در شارجه قرار داشته و به گفته برخی منابع آگاه، تعمیر آن به دو ماه دیگر زمان نیاز دارد. در این میان، چاه‌های فاز 11 پارس جنوبی که آماده تولید هستند، به‌صورت بسته باقی مانده است تا اوشنیک پس از تعمیر، دوباره به لوکیشن برگشته عملیات جابه‌جایی سکو را انجام داده و به میزان تولید گاز ایران اضافه شود. همه این اتفاقات درحالی رخ داده است که به گفته کارشناسان، انتصاب مدیران ضعیف و سیاسی در شرکت ملی نفت عامل این خلف وعده بوده است، به‌طوری که شرکت پتروپارس به‌عنوان مجری این عملیات، طی یک سال گذشته چهار مدیرعامل و سرپرست به خود دیده است. افرادی که توسط محسن خجسته مهر انتخاب شدند و به اندازه‌ای حاشیه ساختند که در نهایت، شخص وزیر نفت تصمیم گرفت برای پایان دادن به این وضعیت، فرخ علیخانی را به سمت مدیرعاملی پتروپارس منصوب کند. عقب ماندگی شرکت ملی نفت در رساندن گاز فاز 11 به شبکه سراسری، در کنار بی‌توجهی به توسعه میادین گازی و بلاتکلیفی آنها موجب شده تا زمستان 1401 تبدیل به یک چالش بزرگ برای اقتصاد ایران شود، به‌طوری که با قطع گاز صنایع، نیروگاه‌ها و پتروشیمی‌ها باید در انتظار یک بحران بزرگ در کشور بود.  شرکت ملی نفت نیز به‌عنوان تولیدکننده گاز ایران، تنها به وعده دادن بسنده کرده است و مشخص نیست مسئولان این شرکت، چگونه می‌خواهند کسری گاز را جبران کنند.این در حالی است که محسن خجسته مهر مدیرعامل پرحاشیه شرکت ملی نفت، در دی ماه 1400 گفته بود تولید از این فاز در مهر ماه 1401 آغاز می‌شود. به گزارش ایسنا، وجود منابع فراوان قابل استحصال گاز طبیعی  و توسعه آن سبب شده تا در دو دهه گذشته عرضه گاز طبیعی به منظور تامین نیاز انرژی کشور به طور متوسط سالانه هفت درصد افزایش یابد؛ اما در سوی مقابل برنامه‌ریزی مناسبی برای مهار رشد افسارگسیخته تقاضا و مصرف گاز طبیعی در بخشهای مختلف کشور صورت نگرفته است.
علی رغم آنکه ایران رتبه سوم بزرگترین تولید کننده گاز طبیعی در جهان را دارد؛ اما با توجه به شروع افت فشار مخازن گازی میدان پارس جنوبی و ادامه روند افزایشی مصرف، چالش جدی برای تامین گاز طبیعی در آینده بسیار نزدیک وجود خواهد داشت. این موضوع در سال‌های اخیر به خصوص در فصول سرد سال با افزایش تقاضای بخش خانگی برای گرمایش تشدید شده است؛ به نحوی که تنها در سال ۱۳۹۸ حدود ۱۲ میلیارد لیتر گازوئیل و نفت کوره با ارزش بیش از ۵ میلیارد دلار برای جبران کمبود گاز توسط نیروگاه ها سوزانده شده است. در سال جاری نیز علیرغم کاهش و بعضاً قطع گاز بخش های مختلف صنعت و در مواقعی کاهش صادرات و مصرف مقادیر بیشتر نفت کوره در مقایسه با گذشته، اعمال خاموشی در صنایع و بخش های خانگی و تجاری چندان دور از ذهن نیست.
 افزایش مصرف گاز بخش خانگی و تجاری معادل ۲ فاز پارس جنوبی
آنطور که جواد اوجی، وزیر نفت به تازگی اعلام کرده: « مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری ۶۰ میلیون مترمکعب در روز، معادل ۲ فاز پارس جنوبی نسبت به پارسال افزایش یافته است، از همه مردم خواسته شده برای بهینه‌سازی مصرف تلاش کنند». 
وی با بیان اینکه اقدام‌های خوبی برای تشویق مشترکان هم در نظر گرفته شده و با هر یک درصد کاهش مصرف، شامل ۳ درصد تخفیف گازبها می‌شوند و اگر مشترکی نسبت به مصرف پارسال خود ۳۰ درصد صرفه‌جویی داشته باشد، گازبهای رایگان خواهد داشت، اظهار کرد: «توصیه می‌شود مردم پوشیدن لباس‌های گرم و رعایت دمای رفاه ۱۸ - ۲۱ را مورد توجه قرار دهند». به گفته وزیر نفت: « اکنون روزانه نزدیک به ۷۰۵ میلیون مترمکعب در روز(حدود ۷۰ درصد گاز کشور) از پالایشگاه‌ها و سکوهای پارس جنوبی برداشت می‌کنیم و آمادگی ۱۰۰ درصدی برای تامین گاز با تدابیر اندیشیده‌شده و انجام تعمیرات اساسی در خطوط لوله، سکوهای برداشت گاز، پالایشگاه‌ها و ایستگاه‌های تقلیل فشار وجود دارد». 
 افزایش محدودیت گازرسانی به صنایع و نیروگاه‌ها
به تازگی غلامرضا کوشکی، رئیس مرکز کنترل گاز کشور از از افزایش میزان محدودیت گازرسانی به صنایع با ادامه روند صعودی مصرف گاز در بخش خانگی خبر داد و گفت: «صنایع عمده شامل فولاد، سیمان و پتروشیمی‌ها هستند و میزان محدودیت‌های شرکت ملی گاز متفاوت است، درکارخانجات سیمان حدود ۷۰ درصد، در صنایع پتروشیمی حدود ۳۵ درصد و در صنایع فولاد حدود ۵۰ درصد نسبت به فصل تابستان محدودیت اعمال کردیم». 
به گفته وی، حدود ۶۵ درصد از گاز تولیدی به بخش خانگی اختصاص پیدا می‌کند که پیش بینی شده از اوایل هفته آینده مصرف در بخش خانگی به ۶۰۰ میلیون متر مکعب برسد و طبق اعلام هواشناسی در اواسط هفته (دوشنبه و سه شنبه)، کاهش دما در کشور را خواهیم داشت از این رو میزان مصرف گاز تا ۷۰۰ میلیون متر مکعب نیز افزایش پیدا می‌کند. خط قرمزشرکت ملی گاز، مصارف بخش خانگی و تجاری است هر سال با افزایش مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری را شاهد هستیم، وزارت نفت قبل از شروع فصل سرما تمهیدات لازم را در نظر می‌گیرد و سوخت جایگزین را به صنایع کشور اختصاص می‌دهد و در روزهایی که افزایش مصرف بخش خانگی اتفاق می‌افتد متناسب با افزایش مصرف محدودیت‌هایی در بخش صنعتی و نیروگاهی کشور داده می‌شود که گاز به بخش خانگی اختصاص پیدا می‌کند.
 راهکار چیست؟
در این بین برای گذر از بحران انرژی می توان با جایگزینی وسایل گازسوز با راندمان بالا در جهت بهینه سازی مصرف گاز گام نهاد، آنطور که اعلام شده  ۸۰ درصد گرمایش کشور به وسیله بخاری تامین می‌شود، که با تعویض تنها یک میلیون بخاری گازسوز دودکش‌دار راندمان بالا (هرمتیک) سالانه ۶۰۰ میلیون مترمکعب در مصرف گاز طبیعی صرفه‌جویی می شود.
همچنین اجرای کامل مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در ساختمان‌های جدید الاحداث و بهسازی و نوسازی تمامی ساختمان‌های اداری و عمومی دولتی با هدف مصرف کمتر انرژی همچنین توسعه و نصب فراگیر کنتورهای هوشمند و قرائت از راه دور با قابلیت قطع و وصل گاز و برق به منظور مدیریت پرمصرف‌ها می تواند در این راه موثر باشد.
توسعه انرژی‌های تجدید پذیر بادی، خورشیدی و زمین گرمایی از طریق بومی‌سازی و ساخت داخل تجهیزات مورد نیاز به عنوان راه حل پایدار و کلیدی. سرمایه‌گذاری و همچنین  بهبود راندمان نیروگاه‌های کشور و تبدیل نیروگاه های گازی به سیکل ترکیبی می تواند نقش مهمی در گذر از شرایط بحران انرژی در کشور داشته باشد.
**مصوبه ای برای گذر از افزایش مصرف
به تازگی نیز هیئت وزیران همسو با تکلیف مقرر در قانون برنامه ششم توسعه مبنی بر اتخاذ تدابیر لازم از سوی دولت برای کاهش سالانه پنج درصد از تلفات انرژی در بخش ساختمان، راهکارهای اجرایی برای کاهش مصرف انرژی در ساختمان‌ها را تصویب کرد.
ارتقای کیفیت ساخت‌وسازها از طریق بهینه‌سازی و صرفه‌جویی در مصرف انرژی، ارتقای رده انرژی ساختمان‌ها از طریق اعمال تشویقی و تنبیهی (گازبها و تعرفه برق) و استفاده از ظرفیت قانون هدفمندی یارانه‌ها با هدف افزایش بهره‌وری انرژی در ساختمان‌ها، از جمله دلایل مصوبه یادشده است.بر این اساس، دستگاه‌های اجرایی مندرج در قانون خدمات کشوری موظفند به‌منظور کسب رده انرژی یادشده در مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان نسبت به مطالعه، طراحی، اجرا و نظارت بر رعایت این مبحث توسط شرکت‌های ذی‌صلاح برای ساختمان‌های جدیدالاحداث خود اقدام کنند.وزارت راه و شهرسازی موظف است با بهره‌گیری از خدمات شرکت‌های ذی‌صلاح موضوع ماده (۴) قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان در چارچوب قوانین و مقررات، نسبت به کنترل و نظارت عالیه ساختمان‌های جدیدالاحداث بخش خصوصی به‌منظور اطمینان از رعایت کامل الزام‌های مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان اقدام کنند. شرکت‌های یادشده نیز موظفند گزارش نظارت خود را به واحدهای ذی‌ربط وزارت راه و شهرسازی و شهرداری‌ها ارائه کنند.باتوجه به شرایط پیش رو به نظر چاره ای جز اجرای سیاست های مدیریت مصرف وجود ندارد، هرچند که دولت با ارائه طرح های تشویقی و تنبیهی در این راستا گام برداشته اما لازم است که مشترکان نیز نسبت به این مهم هوشیارتر باشند تا با چالش های بزرگی مواجه نشویم.