عربستان، ایران و ملاحظات جدید

سیف‌الرضا شهابی - در حاشیه دومین کنفرانس همکاری و مشارکت بغداد ۲ که در روز سه شنبه ۲۹ آذر ۱۴۰۱ در «بحرالمیت» در کشور اردن با حضور روسای جمهور و مقامات تعدادی از کشورهای عربی و غیرعربی بر گزار شد؛ آقای حسین عبداللهیان وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران با همتای عربستانی‌اش فضل فرحان دیدار و مذاکره داشت. این دیدار در این سطح اولین دیدار بعد از شش سال قطع روابط دیپلماتیک بود. البته پیش از دیدار فوق‌الذکر پنج بار از تاریخ فروردین ۱۴۰۰ تا اردیبهشت ۱۴۰۱ نمایندگان تهران و ریاض در بغداد در مورد مسایل امنیتی با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو داشتند.دیدار وزیران خارجه که در عرف دیپلماتیک با اهمیت تلقی می‌شود، نشان از آن دارد مذاکرات دو کشور از حوزه امنیتی وارد حوزه سیاسی شده که در جای خود یک گام به جلو برای عادی‌سازی روابط دیپلماتیک قلمداد می‌شود. اکنون  دو سئوال برای نگارنده وبرخی از پی‌گیران سیاست‌های منطقه‌ای مطرح است یکی این که آیا عوامل برون‌منطقه‌ای در دیدار وزیران خارجه موثر بوده است؟ ودیگر این که مذاکرات تا کجا پیش خواهد رفت ؟
سفر رئیس جمهور چین به ریاض و سرمایه‌گذاری این کشور در کشورهای عربی خلیج فارس به خصوص عربستان در قالب «توافق‌نامه همکاری جامع استراتژیک» و با ایران در به واسطه «سند همکاری ۲۵ ساله» در این دیدار موثر بود زیرا، چین مانند هر شخص یا کشور سرمایه‌گذار نیاز به محیط امن و به دور از جنگ و تنش دارد تا بتواند از سرمایه‌ای که به کار گرفته بهره‌برداری کند. از این منظر، پکن به دنبال آن است که کشورهای منطقه در صلح به‌سر ببرند و وقوع هر درگیری و جنگی بین کشورها به هیچ‌وجه به نفعش نخواهد بود و به این خاطر تلویحا یا با صراحت از کشورهای منطقه می‌خواهد اختلافاتی که ممکن است ایجاد تنش کند، را کنار بگذارند و با هم ارتباط بر قرار کنند. برخلاف چین، آمریکا و کشورهای غربی از یک سو برای ضربه زدن به منافع اقتصادی چین و از دیگر سو به منظور فروش جنگ افزارهای نظامی دنبال آن هستند فضای متشنج و جنگی ایجاد کنند تا از نفت منطقه استفاده کرده و به جایش اسلحه بفروش برسانند. طبیعی است که هر چه احتمال درگیری در بین کشورهای منطقه بیشتر باشد ، امکان فروش سلاح‌‌هایشان در این گوشه از جهان بیشتر خواهد بود. آمار فروش اسلحه از سوی آمریکا و کشورهای اروپایی در سال‌های اخیر به کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس گواه این موضوع است. وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد دولت متبوعش موافقت کرد ۳/۰۵ میلیارد دلار موشک پاتریوت و تجهیزات مربوطه به عربستان و ۲/۲۵ میلیارد دلار سامانه موشکی تاد به امارات متحده عربی به فروش برساند . علت دیگری که می‌تواند انگیزه‌ای برای عربستان در پیشرفت مذاکرات و برقراری رابطه باشد علاقه سعودی‌ها به عضویت در سازمان همکاری شانگهای SCO است. از شرایط عضویت یکی این است که کشور متقاضی روابط دیپلماتیک با همه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای داشته باشد و شرط دیگر، در حالت درگیری مسلحانه با دیگر کشورهای عضو نباشد. همچنین در زمان رای‌گیری برای عضویت، از رای مثبت سایر اعضا برخوردار شود. از این رو، ریاض شدیدا به ذوب شدن یخ‌ها در روابط و دریافت رای مثبت ایران احساس نیاز می‌کند .عامل دیگر در موفقیت گفتگوها به شرایط داخلی ایران ارتباط پیدا می‌کند عربستان منتظر است تا ببیند تلاطمات داخلی چه خواهد شد، اگر دولت ایران موفق به استقرار آرامش در کشور شود، عربستان جدی‌تر از پیش برای حل اختلافات گام بر خواهد داشت. در این وضعيت و در ورای عوامل برون‌منطقه‌ای و داخلی ایران، تا چه حد دو کشور ایران و عربستان قادر خواهند بود سنگ ها را کنار بزنند و جاده را برای برقراری روابط صاف و هموار کنند و به عبارتی مذاکرات تا کجا پیش خواهد رفت ؟ پاسخ به این سئوال نیز به اراده و باور این دو کشور در همبستگی منطقه‌ای بستگی دارد. در برابر تهران و ریاض موارد مناقشه‌برانگیز از جمله؛ لبنان، عراق و از این‌ها مهم‌تر یمن وجود دارد که باید برطرف شود و حل این مسایل، امنیت را در منطقه تضمین می‌کند و از نظر اقتصادی به نفع همه کشورها خواهد بود.