حمایت از تولید یا توقف تولید

همدلی| فاطمه آقایی‌فرد: «کسب‌وکار ما به خطر افتاده؛ با قیمت‌های جدید دیگر تولید برای ما صرفه اقتصادی ندارد.» این صدای خاموش شدن برخی از قدیمی‌ترین شرکت‌های پتروشیمی در گرم‌ترین نقطه کشور است. انگار چیزی نمانده تا زنگ خطر زیان‌ده‌شدن یا به نقطه سربه‌سر رسیدن قدیمی‌ترین شرکت‌های متانول‌ساز هم مانند بسیاری از کارگاه‌های تولیدی بزرگ و کوچک به صدا درآید. این را می‌توان از صحبت با فعالان این صنعت و حتی نگاهی به سیاست‌گذاری شورای رقابت در زمینه هزینه تأمین مواد اولیه پتروشیمی‌ها به‌خوبی فهمید. قبل از شروع گزارش یادآوری این چند نکته بد نیست؛ پتروشیمی‌ها در کنار خوراک اصلی که گاز است به یک سری سرویس‌های جانبی نیاز دارند؛ مثل آب، بخار، نیتروژن، هوا و ...، این‌ها توسط واحدهای سرویس‌های جانبی تأمین‌شده و به شرکت‌های پتروشیمی ارسال می‌شوند؛ به دلیل اینکه این سرویس‌ها به‌صورت انحصاری در کشور فعال هستند و بازار رقابتی برای آن‌ها وجود ندارد، شورای رقابت برای قیمت‌گذاری این سرویس‌های جانبی یا همان یوتیلیتی‌ها وارد کار می‌شود؛ اما داستان تلخ از جایی شروع می‌شود که شرکت‌های پتروشیمی از تصمیمات شورای رقابتی‌ها در زمینه نرخ سرویس‌های جانبی خبر نداشته باشند و ناگهان تأثیر این تصمیمات یک‌شبه را روی هزینه یوتیلیتی‌ها ببینند تا خیلی زود از یک شرکت سودده به وضعیت  زیان‌ده یا سربه‌سر تبدیل شوند. مصداق این اتفاق چند وقت پیش بود که درباره چند تا از قدیمی‌ترین شرکت‌های متانول‌ساز خبرساز شد. ماجرا ازاین‌قرار بود که شرکت مبین پارس جنوبی، به‌عنوان یکی از شرکت‌های بورسی که تنها تأمین‌کننده یا منبع سرویس‌های جانبی در منطقه پارس جنوبی است به‌صورت چراغ‌خاموش نرخ یوتیلیتی‌ها را افزایش داد؛ به عبارتی شورای رقابت طی یک تصمیم ناگهانی نرخ این مواد را افزایش داد و شرکت‌‌های پتروشیمی متانول‌ساز با قدمت چند ساله هم که منبعی جز همین شرکت مبین برای تأمین یوتیلیتی‌های خود ندارد درگیر افزایش شدید هزینه‌های تولید شدند. اواخر اردیبهشت همین امسال بود که برخی از این شرکت‌های پتروشیمی متانول‌ساز با قدمت چند ساله عملکرد زمستان خود را روی کدال منتشر کردند و نتیجه همین سیاست‌گذاری شورای رقابت در عملکرد این شرکت‌ها به‌وضوح دیده شد؛ طبق گزارش منتشرشده، برخی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین متانول‌ساز‌های کشور در زمستان زیان ۸۴۸تومانی را به ازای هر سهم شناسایی کردند. گفته می‌شود رشد محسوس بهای تمام‌شده و عدم رشد متناسب برخی از این شرکت‌های متانول‌ساز باعث شده تا این شرکت‌های پتروشیمی وارد منطقه زیان شوند. بر اساس گزارش‌ها، شرکت‌های هزینه یوتیلیتی به ازای هر تن را از حدود ۲۰دلار در سال ۹۹ به ۴۰دلار در سال ۱۴۰۰ افزایش داده است. این در حالی است که بررسی اولیه از نرخ‌های جدید یوتیلیتی بر اساس آخرین شفاف‌سازی مبین و ابلاغیه شرکت ملی پتروشیمی احتمال رشد هزینه یوتیلیتی در هزینه‌های تولید متانول تا ۶۰دلار بر هر تن نیز وجود دارد. رشد هزینه حمل، قیمت خوراک و قیمت یوتیلیتی در شرایطی که قیمت متانول رشد متناسبی را تجربه نکرده فشار زیادی را بر سودآوری بسیاری از پتروشیمی‌های متانول‌ساز با قدمت چند ساله ایجاد کرده است. برآورد اولیه از تولید این شرکت‌های متانول‌ساز در ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که هر تن متانول با قیمت گاز پنج‌هزارتومانی و نرخ دلار نیمایی ۲۵هزار تومان و قیمت‌های جدید یوتلیتی و هزینه حمل و دستمزد و سربار می‌تواند تا ۳۱۰دلار هزینه تولید داشته باشد. پیش ‌از این برخی گزارش‌های هشداردهنده از وضعیت وخیم متانول در کشور منتشرشده بود و بسیاری از کارشناسان درباره مأیوس شدن شرکت‌های متانول به دلیل افزایش هزینه‌های تولید هشدار داده بودند. در مجموع آن‌طور که از گزارش‌ها برمی‌آید، افزایش قیمت یوتیلیتی‌ها از سوی شورای رقابتی‌ها، باعث افزایش شدید هزینه‌های تولید شرکت‌های متانول‌ساز شده است؛ آن‌هم در سال‌هایی که نام تولید به‌عنوان یکی از شعارهای اقتصادی بر سرزبان‌ها افتاده و انتظار می‌رود تا وضعیت واحدهای تولیدی به‌خصوص پتروشیمی‌ها بهتر شود. صنعت پتروشیمی یکی از صنایع مهم زیرساختی و پررونق در سال‌های اخیر بوده و انتظار می‌رود تا با سیاست‌گذاری‌های درست این جایگاه حفظ شود. در شرایطی که نفت در وضعیت تحریمی قرار گرفته و درآمدهای ناشی از صادرات نفت در حالت نامعلومی قرار دارد، به گفته کارشناسان توسعه بازار متانول می‌تواند به‌عنوان آلترناتیو درآمدهای ارزی مورداستفاده قرار بگیرد. این در حالی است که شورای رقابتی‌ها در شرایطی مجوز افزایش قیمت یوتیلیتی‌ها یا افزایش هزینه تولید متانول را صادر کرده‌اند که به گفته کارشناسان، بازار متانول در سال‌های اخیر رشد خوبی داشته و می‌تواند به توسعه بیشتری برسد. به عبارتی شورای رقابت در حالی مجوز افزایش هزینه تولید متانول را صادر کرده که یکی از وظایف اصلی این شورا، تسهیل در سرمایه‌گذاری و حمایت از تولید است، اما به نظر می‌رسد به‌جای حمایت از تولید از توقف تولید حمایت می‌کند. اینکه چرا شورای رقابت به‌صورت ناگهانی چنین افزایش قیمتی را داده که گویا هیچ محاسبه دقیقی درباره حساب‌وکتاب شرکت‌ها وجود ندارد و نگاه کارشناسی برای محاسبه هزینه تمام‌شده واحدهای تولیدی متانول در دستور کار این شورا نیست. چیزی که در دنیا کاملاً عکس آن عمل می‌شود و حتی اگر قرار بر این بود تا بر اساس نرخ‌های جهانی، تصمیم‌گیری شود قیمت یوتیلیتی‌ها را پایین‌تر از نرخ‌های کنونی در اختیار پتروشیمی‌ها قرار می‌داد. گفته می‌شود کشور ایران می‌تواند با الگوی تولید خود که نسبت به کشورهای دیگر بسیار ارزان‌تر است، بخش بزرگ‌تری از بازارهای جهانی را تصاحب کند و ارزآوری فراوانی نیز ایجاد کند. بد نیست بدانید که کشور چین به‌تنهایی بیش از 55درصد از متانول تولیدی در سراسر دنیا را مورداستفاده قرار می‌دهد؛ سؤال اینجاست، با توجه به نیاز کشورهای توسعه‌یافته به متانول، حساب‌وکتاب دقیقی برای کاهش هزینه‌های متانول‌سازها وجود ندارد تا کسب‌وکار این واحدهای تولیدی بیشتر از این در معرض خطر قرار نگیرد؟ تحت شرایطی که تولید متانول در ایران می‌توان به‌راحتی بازارهای جهانی را در اختیار بگیرد، چطور می‌توان محاسبات دقیق‌تری برای جلوگیری از زیان این شرکت‌ها داشت؟ با توجه به اهمیت متانول در بازارهای جهانی، چرا از تصمیمات کارشناسی برای حل مشکل پتروشیمی‌ها استفاده نمی‌شود؟ بی‌شک بالا رفتن قیمت یوتیلیتی هزینه تولید متانول را افزایش می‌دهد که این موضوع در سودآوری شرکت‌های پتروشیمی می‌تواند تأثیرگذار باشد و منبع یکی دیگر از درآمدهای ارزی کشور را برای همیشه از بین ببرد. 
چرا که افزایش نرخ خوراک در سال‌های اخیر و یوتیلتی قیمت تمام شده متانولی‌ها را به شدت افزایش داده. این موضوع درباره قدیمی‌ترین متانول‌سازهای کشور از قبیل زاگرس هم مطرح است؛ زاگرس بزرگترین تولید کننده متانول دنیا که ارزانترین متانول در کشور را تولید می‌کند وضعیت مناسبی در زمستان نداشته، با این حساب وای به حال سایر تولید کننده‌های متانولی که تازه وارد مدارتولید شده و قیمت تمام شده محصولشان به شدت بالاتر از زاگرس است. با توجه به استفاده از تکنولوژی اتوترمال در فرآیند تولید پتروشیمی زاگرس، اکسیژن به عنوان یک خوراک محسوب می‌گردد تا سرویس جانبی و نقش اصلی و تاثیرگذاری در قیمت تمام شده دارد.