پیام دوحه برای تهران

همدلی| آفاق فقیهی: بعد از پیام‌های غیرمستقیمی که ایران و آمریکا در 20 روز گذشته رد و بدل کرده‌اند، حمله حزب‌الله لبنان ،به گفته گروه مقاومت، به اهداف حساس اسرائیل در روز یکشنبه شرایط را برای مهار تنش دشوارتر کرده و سفر هم‌زمان وزیر امور خارجه قطر به ایران که او را حامل پیامی از طرف آمریکا و متحدانش می‌دانند، میانجی‌های تازه‌ای را وارد  گود مخاطره کرده است. این بار قطر حامل پیام است؛ پیامی که به گمان برخی در مسیر تنش‌های موجود قرار دارد و به جای عمان که پیام‌آور مذاکره و گفت‌وگوها برای مبادله زندانیان و جوش دادن توافقات بود، ممکن است نقش تسهیل‌گر در پاسخ ایران و روند مذاکرات بی‌رمق اسرائیل و حماس را بازی کند.
پشت پرده گفت‌وگوها
«سید عباس عراقچی» وزیر امورخارجه ظهر روز دوشنبه (پنجم شهریور) میزبان نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه قطر بود، اما از روند مذاکرات یا پیام‌های رد و بدل شده احتمالی خبری به بیرون درز نکرد. عراقچی از تلاش‌ها و تحرک خوب دولت قطر در خصوص پرونده‌های مهم منطقه‌ای به ویژه توقف جنگ و برقراری آتش‌بس در غزه قدردانی کرد و با اشاره به رویکرد صهیونیست‌ها برای تشدید تنش و توسعه دایره جنگ و درگیری در منطقه تصریح کرد: جمهوری اسلامی ایران از تلاش‌های قطر در توقف فوری جنگ و جنایات صهیونیست‌ها علیه مردم مظلوم فلسطین و برقراری آتش‌بس در غزه استقبال می‌کند و از هرگونه توافقی که دوستان ما در مقاومت فلسطین و حماس بپذیرند، حمایت خواهد کرد. “شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی” نخست وزیر و وزیر امورخارجه قطر نیز در این دیدار گزارشی از تحرک دیپلماتیک و تلاش‌های صورت گرفته از سوی این کشور در خصوص توقف جنگ و برقراری آتش‌بس در غزه ارائه کرد و با یادآوری روند مشورت‌های صورت گرفته بین طرفین تاکنون، خواستار تداوم این رایزنی‌ها در راستای کمک به تامین ثبات و امنیت در منطقه و کمک به مردم فلسطین شد.
اهمیت سفر
در همین حال بسیاری معتقدند که این سفر اهمیت بیشتری نسبت به گفته‌‌های رسمی مقابل رسانه‌ها داشته است. «حمیدرضا دهقانی» سفیر پیشین ایران در قطر بعد از ظهر یکشنبه در مطلبی در صفحه اجتماعی ایکس با اشاره به سفر نخست وزیر و وزیر امور خارجه قطر به تهران این سفر را مهم توصیف کرده بود. برخی رسانه‌ها نیز این سفر را در راستای حل و فصل درگیری‌ها ارزیابی کردند. در همین حال «ریچارد گلدبرگ» مشاور ارشد دفاع از دموکراسی‌ها معتقد است: ایران و قطر، دیدگاه مشترکی در مورد حماس دارند. اگرچه جایگاه و موضع قطر نسبت به واشنگتن، با ترور «اسماعیل هنیه» به میزان قابل توجهی تضعیف شده، اما این احتمال مطرح است که آل‌ثانی اکنون پیام‌هایی را از طرف دولت بایدن به ایران منتقل کند و در عین حال گام‌های بعدی را در قبال شریک استراتژیک خود در غزه (با ایران) طراحی کند.
اندیشکده «بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها»، سفر نخست‌وزیر قطر به تهران را با تحولات منطقه‌، به ویژه تصمیم ایران برای انتقام از اسرائیل مرتبط دانست.اگرچه حمایت تهران از دوحه در زمان تنش این کشور با همسایگان عرب آن از جمله نقاط عطف در روابط دوکشور در دوره معاصر محسوب می‌شود، اما تحولات در فلسطین و نقشی که قطر در روند مذاکرات برای توافق آتش بس بر عهده دارد، در کنار روابط نزدیک دوحه با حماس و به ویژه موضع ایران در قبال انتقام ترور “اسماعیل هنیه” این سفر را برجسته و قابل توجه کرده است.
سفر پس از مذاکرات بی‌نتیجه
البته این سفر پس از آن در دستور کار قرار گرفته که تیم‌های مذاکره کننده آمریکایی، اسرائیلی، مصری و قطری در ۱۵ اوت در دوحه برای دور دیگری از مذاکرات آتش بس و حل موضوع گروگان‌ها دور هم جمع شدند. گروه مورد حمایت ایران، حماس که در دوحه دفتر دارد، اعلام کرد؛ در این مذاکرات شرکت نمی‌کند، ولی روند مذاکرات را از طریق هیات‌های قطری و مصری دریافت کرده است. دور جدید گفت‌وگو‌ها نیز در ۲۲ و ۲۳ اوت در قاهره برگزار شد. با این وجود یکشنبه شب، بعد از حمله حزب‌الله لبنان به اسرائیل، خبر بازگشت هیئت‌های مذاکره کننده از قاهره با تلخی بی‌نتیجه ماندن گفت‌وگوها همراه شد. با اینکه روایت حزب‌الله لبنان و اسرائیل درباره حملات پیشدستانه یا اصابت موشک به مراکز اسرائیلی با هم متفاوت بود اما به نظر می‌رسید سایه یک درگیری بزرگتر موجب شد مواضع منعطف برای گفت وگو جای خود را به خط و نشان کشیدن بدهد. روز یکشنبه نتانیاهو ادعا کرد که این پایان ماجرا نیست و اینگونه عنوان کرد که درگیری‌ها در آینده نیز ادامه خواهد داشت.اما بلینکن ساعاتی بعد از سخنان نتانیاهو روایت دیگری داشت و اعلام کرد؛ پایان نشست قاهره به معنای اتمام مذاکرات نیست و این گفت‌وگوها تا حصول نتیجه ادامه خواهد داشت. از این رو سفر وزیرامورخارجه قطر را باید در اولین گمانه مرتبط باروند مذاکرات اسرائیل و حماس دانست.
آنچه غرب از تهران می‌خواهد
 به رغم نزدیکی قطر با حماس، آمریکا احتمالا فشار بر حماس از طرف ایران را در دستور کار خود قرار داده است. با ترور هنیه که یک چهره سیاسی بود و آمدن سنوار که نزدیکی بیشتری با ایران دارد، گویا ضریب نفوذ قطر بر حماس نیز تحت‌الشعاع این تغییر قرار گرفته و نگاه نظامی یحیی سنوار که او را طراح حمله هفتم اکتبر می‌دانند، باید از طرف ایران مورد فشار سیاسی قرار بگیرد.
سمت دیگر سفر وزیرامور خارجه قطر که به اهمیت حضور او در ایران می‌افزاید، تاکیدی است که ایران بر پاسخ به ترور هنیه دارد و زمان و مکان آن را قرار است بر اساس تصمیم نظامی و سیاسی خود انتخاب کند. به رغم اینکه رسانه‌های غربی و فارسی زبان خارج از کشور بر دامنه پاسخ ایران تاکید دارند و گاهی برخی از آنها تهران را به سمت یک پاسخ نظامی هل می‌دهند، اما در درون کشور و در سیاست خارجی ایران دو روایت مطرح شده است: روایت اول هشداردهنده است و ترور هنیه در تهران را تله از سمت نتانیاهو می‌داند که برای ماندن در قدرت نیاز به جنگ دارد. روایت دوم ،روایت نظامی ایران از حق پاسخ‌گویی ایران است که می‌گوید باید قاطعانه و غافلگیرکننده باشد. گرچه هر دو روایت حق پاسخ‌گویی ایران را محفوظ می‌دانند اما روش‌ها و شیوه‌های مدنظر هر یک شاید با یکدیگر تفاوت‌های ماهوی داشته باشد. این روایت‌‌ها هم در میدان و هم در دیپلماسی این روزها مطرح می‌شود.
چند روز قبل از حضور وزیر امور خارجه قطر، سردار سلامی عنوان کرد که به زودی درباره پاسخ ایران خبرهای خوشی خواهید شنید. البته این گفته‌ها مصادف شد با حمله حزب‌آلله به اسرائیل و هنوز خبری از پاسخ ایران نیست. از سمت دیگر نگاه دولتی به موضوع، بعد از آمدن عراقچی به صحنه دیپلماسی ایران میانه‌تر به نظر می‌رسد، نگاهی که دام‌های پهن شده برای ایران را در این کارزار مورد توجه قرار داده است. او البته بر اینکه پاسخ ایران حتمی خواهد بود نیز اصرار می‌ورزد و دیروز به وزیر امور خارجه ایتالیا وعده داد که اقدام تلافی‌جویانه علیه اسرائیل در خصوص ترور اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی حماس در تهران به صورت «حتمی» انجام خواهد شد. وی این اظهارات را در گفت و گوی تلفنی با “آنتونیو تاجانی” وزیر امور خارجه ایتالیا، بیان کرده است. عراقچی با بیان اینکه واکنش به اقدام به ترور در تهران «حتمی، دقیق و حساب‌شده» خواهد بود، گفته که تهران بر خلاف اسرائیل «به دنبال گسترش تنش نیست، اگرچه از آن هراسی ندارد.»
در سوی مقابل وزیر امور خارجه ایتالیا در بیانیه‌ای گفت: «برای جلوگیری از چرخه اقدامات نظامی در منطقه، که تنها خطر ایجاد رنج بیشتر را به دنبال دارد، ایران را به خویشتنداری و پیگیری رویکردی سازنده دعوت کرده است.»
«تاجانی» نوشت: «برای جلوگیری از تشدید تنش در مرز لبنان و اسرائیل، جایی که سربازان ایتالیایی در چارچوب عملیات نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در حال فعالیت هستند، و همینطور برای جلوگیری از افزایش تنش در منطقه دریای سرخ یعنی مکانی که ایتالیا نقش اصلی را در ماموریت اتحادیه اروپا برای حفاظت از کشتیرانی بین‌المللی در مقابل حملات حوثی‌ها برعهده دارد، مهم است که ایران، حزب‌الله را به اعتدال فرا بخواند.»
روایت تاجانی همزمان با سفر وزیر امور خارجه قطر به ایران و میانجیگری احتمالی او این نکته را برجسته می‌کند که او فارغ از موضوع مذاکرات اسرائیل و حماس، تخفیف یا صرفنظر ایران از پاسخ‌گویی را با پیامی از طرف آمریکا و متحدانش در ایران پیگیری خواهد کرد. گرچه این خط سیاسی از طرف غرب در چند هفته گذشته در دستور کار بوده و بعد از آمدن پزشکیان به عرصه قدرت اجرایی در تماس‌های تلفنی مکرر کشورهای دیگر مورد توجه بوده اما اینگونه به نظر می‌آید که بسته‌های توجیهی و تاکتیکی ایران برای هرگونه عقب‌نشینی مقطعی از پاسخ بلاموضوع شده است. از یکسو مذاکرات حماس و اسرائیل به گفته مقام‌های ارشد این گروه به نتیجه نرسیده و تصویر مثبتی از آن وجود ندارد، از سوی دیگر مطالبه انتقام در داخل کشور از سمت گروه‌های نسبتا تندرو و اصولگرایان هنوز به شکل یک درخواست مهم وجود دارد.
نقش خویشتن‌داری تهران از نگاه غرب
به هرحال سفر وزیر امور خارجه قطر به ایران باید همزمان دو موضوع مذاکره و کاهش تنش‌ها با خویشتن‌داری ایران را در دستور کار داشته باشد، چرا که همانطور بایدن نیز چندی پیش گفت، ممکن است ایران به بهای جلوگیری از کشتار فلسطینیان و آرام شدن کوتاه‌مدت جنگ غزه این نقد را به نسیه تبدیل و پاسخ را به آینده دورتری موکول کند. اما به رغم قدرت سیاسی قطر به دلیل نزدیکی با آمریکا و حماس، نتانیاهو تا زمان انتخابات ایالات متحده افزایش تنش را در دستور کار خود قرار خواهد داد، همانگونه که او مدعی شده به واسطه حمایت‌های آمریکا و انگلیس این ماجرا را همچنان در دستور کار دارد. با این وجود ایران هوشیارانه‌تر به موضوعات می‌نگرد، چنانکه سرلشکر باقری، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، دیروز در آیین تودیع و معارفه وزیر دفاع صراحتا گفت، ایران در دام بازی و تحرکات رسانه‌ای دشمن نمی‌افتد.