به نام نمایندگان به کام قاچاقچیان

همدلی| «قاچاقچیان عتیقه به مجلس نفوذ پیدا کرده‌اند؟» این سؤالی پر از طعنه در میان واکنش‌ها به طرح اخیر مجلس یازدهم با عنوان «استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنج‌ها» بود. اعلام وصول این طرح که هفته گذشته رسانه‌ای شد موجی از واکنش‌ها را به دنبال داشته است که کلیدواژه این واکنش‌ها حراج آثار باستانی بود. برخی هدف از این طرح که عنوانش «استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنج‌ها» است را به راه انداختن بورسی می‌دانند که در آن عتیقه‌جات به فروش برسد. به عقیده کارشناسان، ذی‌نفعان طرح اعلام وصول‌شده در مجلس، قاچاقچیان عتیقه‌جات و میراث فرهنگی هستند.
  نگاه کوتاهی به استفاده بهینه از اشیای باستانی!
در مقدمه طرح 21ماده‌ای «استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنج‌ها» که توسط 46نماینده مجلس تهیه‌شده، ادعا می‌شود: «در برخی کشورها نظیر کشور مصر، کسب‌وکار برخی روستاییان کنار رود نیل منحصراً فروش آثار باستانی است. در کشور انگلستان یابنده این اشیا تنها باید ظرف دو هفته به پلیس اطلاع دهد و پس‌ازاین اطلاع، از سوی دولت به موزه‌های کشور فراخوان می‌شود و اگر موزه‌ای داوطلب خریداری شئ بود با رقم توافقی یابنده به موزه می‌فروشد و اگر نبود یابنده حق دارد رأساً اقدام به فروش آن بکند.»
باوجودآنکه در ماده دوم این طرح برای انجام عمل حفاری و کاوش بدون مجوز حبس شش ماه تا سه سال در نظر گرفته‌شده است، اما کلیت طرح به‌گونه‌ای است که هر فردی با مدارک کارشناسی ارشد «تاریخ» و «باستان‌شناسی» بتواند با بیل و کلنگ به حفاری بپردازد. ماده چهارم این طرح اما محدودیت اندک تحصیل در رشته تاریخ و باستان‌شناسی را برداشته و به افرادی که در رشته‌های غیر باستان‌شناسی مدرک دکترا دریافت کرده‌اند نیز اجازه می‌دهد که با گذراندن یک دوره کوتاه‌مدت حفاری کنند. بعد از حفاری اشیای باستانی در سامانه‌ای که توسط وزارت میراث فرهنگی به راه خواهد افتاد ثبت خواهد شد.
به دنبال رسانه‌ای شدن این طرح موجی از واکنش‌های کارشناسان حوزه میراث فرهنگی و افکار عمومی به راه افتاده است. عموماً از تعبیر حراج آثار باستانی برای این طرح مجلس یازدهم نام برده‌اند. کارشناسآن‌همچنین می‌گویند این طرح به نفع قاچاقچیان عتیقه‌جات خواهد بود. 
ازجمله اعتراضات صورت گرفته به این طرح غیرکارشناسی، نامه جمعی از استادان باستان‌شناسی کشور به محمدباقر قالیباف رئیس مجلس موسوم به انقلابی است که در نامه‌ای سرگشاده خطاب به قالیباف خواستار جلوگیری از این طرح شده‌اند.
 نویسندگان طرح اطلاعی از باستان‌شناسی ندارند
این باستان‌شناسان با تکذیب ادعای نمایندگان تهیه‌کننده این طرح مبنی بر تصویب قوانین این‌چنینی در کشورهای مصر و انگلستان می‌نویسند: پرواضح است که نویسندگان محترم طرح حتی یک‌بار هم در طول حیاتشان یک 24ساعت را با یک گروه کاوش باستان‌شناسی سپری نکرده‌اند تا دریابند اساساً هدف از انجام کار میدانی باستان‌شناسی چیست؟
در بخش دیگری از این نامه نوشته‌شده است: این طرح به‌نوعی به سودجویان و عتیقه‌جویان در قبال اخذ مدرکی در ازای شرکت در دوره‌های کاوش (به‌جای 11سال تحصیل و سال‌ها شرکت و کسب تجربه در محوطه‌های باستانی) اجازه خواهد داد تا این‌بار رسمی و تحت نام قانون به غارت و آسیب‌رسانی به آثار باستانی و مواریث ملی کشورمان بپردازند. 
بیان چنین استدلالی در طرح یادشده درست به‌مانند آن است که گفته شود: چون سودجویانی بدون داشتن مدارج و مدارک حرفه‌ای به انجام طبابت می‌پردازند، برای جلوگیری از این امر، این افراد یا دیگر افراد با در دست داشتن مدرک کارشناسی ارشد و گذراندن دورۀ فشردۀ طبابت مورد تایید وزارت بهداشت می‌توانند به این مهم دست یابند!
 قاچاقچیان به مجلس نفوذ کرده‌اند؟
سیدمحمد بهشتی شیرازی، اولین رئیس سازمان میراث فرهنگی کشور در یادداشتی دراین‌باره نوشت: «ادبیاتی که این طرح از آن برخوردار است، ادبیات قاچاقچیان اشیای عتیقه و حفاران غیرمجاز است. با این توضیحات این پرسش را می‌توان مطرح کرد که آیا این حفاران غیرمجاز و قاچاقچیان به لطایف‌الحیلی به مجلس نفوذ کرده‌اند یا اینکه به روش‌های مختلف توانسته‌اند نمایندگان را تحت تأثیر خواسته‌های نامشروع خود قرار دهند؟ پاسخ به این پرسش می‌تواند ابعاد تاریک یک چنین طرح‌هایی را مشخص کند.»
 پیروز حناچی: به دوران قاجار برگشتیم!
پیروز حناچی، استاد دانشگاه و شهردار پیشین تهران، هم طرح «استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنج‌ها» را تداعی‌کننده قرارداد ننگین ۱۹۰۰ دانست که در دوران قاجار انحصار دائمی کاوش و خروج آثار باستانی را به فرانسه واگذار کرد و کشور برای ابطال آن متحمل هزینه‌های سنگینی شد.
این کارشناس مرمت و معماری به ایسنا گفته: نمایندگانی که این طرح را پیشنهاد کرده‌اند نگاهشان به میراث فرهنگی به‌مثابه «گنج» است. شاید در لفظ این‌طور نگویند، ولی نگاهشان این‌گونه است. 
اتفاقاً اصلی‌ترین انتقاد به این طرح آن است که میراث فرهنگی را گنج زیرخاکی دیده‌اند، به عبارتی ما به سال ۱۲۷۵ شمسی برگشته‌ایم.
حناچی ادامه داد: اینک نگاهی که در طرح نمایندگان مجلس جاری است، به‌رغم همه شعارهایی که در ابتدای طرح آمده، مشابه همان نگاه دوران قاجار است و به میراث فرهنگی به‌عنوان ارزش‌های منحصربه‌فرد ملی، سرزمینی و تمدنیِ ایران قدیم که آن را از کشورهای دیگر متمایز می‌کند و آن را واجد ارزش می‌شمارد، نگاهی ندارد.
 قاچاق مواد مخدر هم درآمد هنگفت دارد
علی دارابی قائم‌مقام وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی نیز می‌گوید که با تصویب این طرح نهضت عظیمی برای حفاری غیرقانونی در کشور ایجاد خواهد شد. دارابی در یک نامه‌ خطاب به نمایندگان مجلس می‌نویسد: ممکن است مطرح شود که حفاری‌ها و خریدوفروش غیرمجاز آثار، یک واقعیت است که نمی‌توان منکر شد. در پاسخ به این ادعا، در مورد قاچاق مواد مخدر هم‌ چنین واقعیتی وجود دارد. اگر با توجه به موقعیت ترانزیتی ایران، دولت آن را آزاد کند می‌تواند درآمد هنگفتی به دست آورد.
 فعلاً سرمان شلوغ است
پس‌ازاین واکنش‌ها، سخنگوی هیات رئیسه مجلس گفته این طرح قرار نیست به این زودی در دستور کار مجلس قرار بگیرد. سید نظام موسوی به ایسنا گفته: با توجه به اعلام وصول طرح استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنج‌ها، این طرح برای بررسی به کمیسیون فرهنگی ارجاع می‌شود و در دستور بررسی این کمیسیون قرار می‌گیرد.
او در توضیح روال بررسی طرح استفاده بهینه از اشیای باستانی و گنج‌ها در مجلس گفت: بعد از بررسی این طرح در کمیسیون فرهنگی، گزارش آن به هیات رئیسه برای در قرار گرفتن در دستور کار صحن علنی ارائه می‌شود منتها طرح‌های یک و دوفوریتی متعدد و مسائل اولویت‌داری در دستور کاری مجلس قرار دارد، به همین دلیل این طرح آن‌هم بدون قید فوریت به این زودی در دستور کار صحن علنی قرار نمی‌گیرد.
 دولت چه آشی برای میراث فرهنگی می‌پزد؟
هنوز مشخص نیست پس از موج واکنش‌ها به طرح 46نماینده، سرنوشت این طرح چه خواهد شد؛ اما حتی اگر در مجلس تصویب نشود یا پس از تصویب مورد تایید شورای نگهبان قرار نگیرد بازهم از یک دولت و مجلسی که رویکرد کارشناسی ندارد باید انتظار چنین طرح‌هایی داشته باشیم. 
برای نمونه عزت‌الله ضرغامی که وزیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دولت ابراهیم رئیسی است، چهارشنبه گذشته پس از گذشت 10روز از اعلام وصول این طرح که مربوط به عملکرد وزارتخانه اوست، درباره این طرح ابراز بی‌اطلاعی کرد. او در حاشیه مراسم رونمایی از شناسنامه بین‌المللی خودروی تاریخی به خبرنگاران گفت: «این طرح را در رسانه‌ها دیدم و اطلاعی از خبر مربوط به تهیه طرح و از جزییات آن ندارم!» ضرغامی همچنین از تهیه قانون جامع وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خبر داده است که قرار است ظرف یکی دو هفته آینده در دستور کار دولت قرار بگیرد و سپس به‌صورت لایحه به مجلس ارسال شود. 
حالا باید صبر کرد و دید که دولت می‌خواهد چه آشی برای میراث فرهنگی تهیه کند.