طراحان فرش ایران؛ در مسیر مهاجرت

همدلی| فاطمه آقایی‌فرد: طراحان فرش ایرانی به دلیل عدم‌حمایت در حال رفتن به ترکیه هستند. این خبر را به‌تازگی مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف به ایسنا اعلام کرده و در ادامه گفته: «باوجودآنکه بزرگ‌ترین طراحان فرش دستباف متعلق به ایران است، اما آن‌ها به دلیل عدم‌حمایت در حال رفتن به ترکیه هستند.» بعد از خبر مهاجرت پزشکان ایرانی که تنها تدبیر دولتی‌ها و بهارستانی‌ها اتخاذ سیاست‌ها برای افزایش ظرفیت رشته‌های پزشکی در دانشگاه بوده، حالا ماجرای مهاجرت طراحان فرش دستباف است که در رسانه‌ها خبرساز شده است. به نظر می‎‌رسد مدیریت ناکارآمد طی سال‌های اخیر کمر این هنر ملی را هم شکسته و فرش ایرانی می‌رود تا فقط در خاطره‌ها به یادگار بماند. البته این فقط قصه مهاجرت طراحان فرش نیست که به‌تازگی خبرساز شده، گفت‌وگو با فعالان و دست‌اندرکاران این حوزه نشان از افزایش روند مهاجرتی بافنده‌ها و رنگرز‌ها نیز دارد. چند سال پیش یک فعال فرش در گفت‌وگو با «همدلی» به موضوع عدم‌حمایت‌های دولتی از فرش ایرانی و جایگزین شدن آن با فرش‌های دستباف اشاره‌کرده بود. این یعنی ماجرای انزوا و گوشه‌نشینی فرش‌های ایرانی از همان سال‌ها با نگرانی فعالان این حوزه مواجه شده بود، حالا بعد از گذشت چند سال از این گلایه‌ها، دیگر طراحان یا قالی‌بافان ایرانی از دولت در زمینه عدم‌حمایت و جایگزین شدن هنرهای ماشینی با کارهای دستی، گله نمی‌کنند، بلکه راه میانبری برای نجات حرفه خود انتخاب کرده‌اند و آن چیزی جز پناهندگی در کشورهای همسایه نیست. البته این تمام ماجرا نیست و تنها روی کارآمدن فرش‌های ماشینی نیست که بازار فرش‌های ایرانی را کساد کرده و راه را برای مهاجرت طراحان فرش هموار؛ بلکه نگاهی به اوضاع این بازار نشان از این دارد که طی سال‌های اخیر قاچاق و جایگزینی فرش‌های خارجی با ایرانی نیز به این صنعت لطمه بزرگی وارد کرده است. بهار سال گذشته بود که رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف دراین‌باره به تسنیم گفته بود: «متأسفانه فرش‌های قاچاق افغانی به نام ایرانی در بازار به فروش می‌رسند.» نگرانی از افزایش روند مهاجرتی طراحان فرش ایرانی در حالی است که در دهه 80 صحبت‌هایی در زمینه الحاق مرکز ملی فرش ایران به سازمان میراث فرهنگی مطرح شد و در همان روز‌ها هم وزیر بازرگانی وقت طرح الحاق را پذیرفت، اما حالا سال‌ها بعد از انتشار این خبرها به گفته دست‌اندرکاران این حوزه، این طرح نه‌تنها مشکلات فرش را برطرف نکرده که با اعمال سیاست‌های نادرست روند توسعه این حوزه را هم با کندی همراه کرده است. نگرانی‌ها درباره گوشه‌گیری فرش ایرانی و افزایش روند مهاجرتی فعالان این حوزه در حالی است که دست‌اندرکاران اقتصادی، همواره بر موضوع جایگزینی صادرات صنایع‌دستی از قبیل فرش با نفت تأکید کرده و یکی از راه‌های عدم وابستگی به طلای سیاه را توسعه این صنعت می‌دانند. چند سال پیش مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های سراسری فرش دستباف دراین‌باره گفته بود: «فرش دستباف و صنایع‌دستی ایران می‌تواند جایگزین چاه‌های نفت ما شوند. تحریم‌هایی که در سال‌های اخیر بر صنعت نفت کشور اعمال‌شده مسئولان کشور را باید به این سمت سوق بدهد که از ظرفیت صادرات غیرنفتی و صنایع‌دستی، گنجینه هنرمندان ماهر و چیره‌دست و فرهنگ و هنر اصیل ایرانی بیش‌ازپیش استفاده شود.» وی از فرش دستباف و صنایع‌دستی به‌عنوان تنها صنعت بومی‌سازی کشور یاد کرد و گفت: «اشتغال‌زایی و درآمدزایی صنایع‌دستی بسیار بالاست و هر سال ارزش‌افزوده بیشتری پیدا می‌کند. ما باید جایگاه خودمان را در سطح بین‌المللی ارتقا بدهیم و مسئولان علیرغم شرایط تحریمی ظرفیت صادرات فرش دستباف و صنایع‌دستی ایران را افزایش بدهند.» عبداله بهرامی با بیان اینکه باید از توانمندی منابع انسانی و گنجینه پر بهای طرح و نقشه ایرانی استفاده بهینه صورت گیرد و فروش فرش دستباف از حالت سنتی خارج شود، افزود: «در حال حاضر صنایع‌دستی و فرش در اقتصاد دنیا با حضور در شبکه‌های مجازی و آنلاین معرفی و شناسانده می‌شود ولی حضور ما در شبکه‌های مجازی کمرنگ است درحالی‌که فضای مجازی، رساندن توانمندی کالای ایرانی در این دو حوزه را تسهیل می‌کند لذا با توجه به نقش مهمی که صنایع‌دستی در اقتصاد بسیاری از کشورها دارد مسئولان داخلی باید علل تحریم فرش دستباف ایرانی را جویا شوند و پاسخ دهند که چرا در زمینه تسهیل صادرات فرش ایران بعد از تحریم‌ها کمکی نکردند.» این پرسشی بود که دولت‌های گذشته باید به آن جواب می‌دادند، اما حالا با گذشت سال‌ها از اظهار این نگرانی‌ها، همین میراث به دولت سیزدهم هم رسیده و باید از سوی سکان‌داران اقتصادی موردتوجه قرار گیرد. این صحبت‌ها در حالی مطرح است که ابهامات برجامی همچنان بر وضعیت فروش نفت ایران سایه انداخته و این در حالی است که دولت در لایحه بودجه سال آینده، پیش‌بینی کرده تا رشد اقتصادی را به هشت درصد برساند. طبق برآوردهای سازمان برنامه‌وبودجه، برای رسیدن به رشد اقتصادی هشت‌درصدی، به سه هزار و 400هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیازمندیم، پرسشی که می‌توان مطرح کرد این است که صنایع‌دستی که فرش ایرانی در رأس آن‌ها قرار دارد و روزگاری بسیاری از کشورهای دنیا ایران را با همین نام می‌شناختند، در کجای این سرمایه‌گذاری قرارگرفته‌اند؟ این پرسش زمانی قابل‌توجه می‌شود که به باور دست‌اندرکاران حوزه فرش، صنعت فرش در صورت فعالیت می‌تواند 70درصد ارزش‌افزوده ایجاد کند. در این زمینه نباید از موضوع برندسازی برای حمایت از طراحان ایرانی غفلت کرد؛ چراکه به نظر می‌رسد وقتی طرح‌های متنوع ایرانی امکان برند شدن نمی‌یابند و همه آن‌ها به نام پرشین کارپت به بازارهای جهانی عرضه می‌شوند، حق حیات از طراحان مختلف فرش ایران نیز گرفته می‌شود. هر چه هست، ازاین‌دست اتفاقات قبل‌تر از این هم بوده و بی‌شک در صورت بی‌توجهی دولت‌ها، حتی در زمینه‌های دیگر از قبیل شیلات، کشاورزی و سایر صنایع‌دستی نیز خواهد بود.