همچنان صرفهجویی یا اتلاف انرژی، محل بحث کارشناسان است
ساعت اختلاف!
همدلی| مهدی فیضی صفت: مطالعاتی در اروپا و آمریکا نشان دادهاند تغییر ساعت تابستانی یا استفاده از روشنایی روز تأثیر محدودی بر صرفهجویی انرژی دارد. در روز یکشنبه ۲۷ اکتبر، اروپاییها ساعت خود را یک ساعت به عقب میبرند. اتحادیه اروپا سالهاست، لغو تغییر ساعت را به دلیل صرفهجویی ناچیز آن در مصرف انرژی مورد بررسی قرار داده است. کمیسیون اروپا در سال ۲۰۱۸ پیشنهاد حذف تغییر ساعت به تعداد دو بار در سال را مطرح کرد و پارلمان اروپا نیز در مارس ۲۰۱۹ از این پیشنهاد حمایت کرد. این پیشنهاد پس از نتایج نظرسنجی عمومی کمیسیون اروپا که حاکی از حمایت ۴.۶ میلیون شهروند اروپایی از لغو تغییر ساعت بود، ارائه شد این تغییرات قرار بود تا سال ۲۰۲۱ عملی شود، اما هنوز در شورای اتحادیه اروپا که نماینده ۲۷ کشور عضو است، در حال بررسی است. کشورهای عضو بر سر نحوه اجرای این تغییر اتفاق نظر ندارند.
یکی از سوالات کلیدی که همچنان بیپاسخ مانده، این است که آیا تغییر ساعت تابستانی بهطور واقعی باعث کاهش مصرف انرژی میشود یا خیر. مطالعات متعدد نشان دادهاند تأثیر تغییر ساعت تابستانی بر محیط زیست اندک یا حتی منفی است. آیا زمان آن رسیده که تغییر ساعت فصلی به پایان برسد؟
آیا تغییر ساعت به کاهش مصرف انرژی کمک میکند؟
تغییر ساعت در انگلیس و آلمان برای صرفهجویی در مصرف زغالسنگ در جنگ جهانی اول معرفی و پس از پایان جنگ لغو شد. این تغییر در دهه ۱۹۸۰ و به دلیل بحران نفت جهانی دوباره به اجرا درآمد. از سال ۲۰۰۲ همه کشورهای اتحادیه اروپا بهجز ایسلند موظف به تغییر ساعت در آخرین یکشنبه مارس و اکتبر شدهاند. مطالعات نشان میدهد تغییر ساعت تابستانی تأثیر کمی در صرفهجویی انرژی دارد. در ایتالیا، انجمن پزشکی محیط زیستی تخمین زده تغییر ساعت تا پایان نوامبر میتواند ۷۰ میلیون یورو در قبوض سوخت صرفهجویی کند.
مطالعهای از سوی دانشگاه چارلز در پراگ بر دادههای ساعتی سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۷ نشان داد تغییر ساعت تابستانی در اسلواکی تنها ۰.۸ درصد صرفهجویی در مصرف برق داشته است. وزارت حمل و نقل آمریکا در سال ۱۹۷۵ گزارش کرد تغییر ساعت تابستانی حدود یک درصد در مصرف انرژی این کشور صرفهجویی داشته است، زیرا بسیاری از آمریکاییها قبل از ساعت ۷ صبح از خواب بیدار میشوند و انرژی ذخیرهشده در عصر با مصرف بیشتر در صبح جایگزین میشود.
همچنین مطالعهای در سال ۱۹۹۳ در مورد مصرف سوخت در فرانسه و بلژیک نشان داد تغییر ساعت موجب افزایش مصرف سوخت به دلیل رانندگی بیشتر شده است. در مقابل، ساعتهای طبیعی که با زمان خورشیدی هماهنگی بیشتری دارند، میتوانند مصرف انرژی را با هماهنگی برنامههای روزانه کاهش دهند. کارشناسان در سال ۲۰۲۳ از شورای اتحادیه اروپا خواستند موضوع حذف تغییر ساعت را بررسی کند. این پیشنهادکنندگان امیدوار بودند موضوع مذکور پیش از انتخابات پارلمان اروپا در ژوئن رسیدگی شود. بر اساس گزارش یورونیوز، آنا کاوازینی، نماینده سبز آلمان در پارلمان اروپا، از کشورهای عضو خواست به موضع مشترکی درباره این موضوع برسند، اما هنوز این مسئله به توافق نرسیده است.
تغییر ساعت در ایران
اجرای ساعت تابستانی در ایران از سال ۱۳۵۶ آغاز و تا سال ۱۳۶۰ ادامه داشت. پس از آن به مدت ۱۰ سال تغییر ساعت متوقف شد تا اینکه در سال ۱۳۷۰ دولت وقت به منظور صرفهجویی در ساعت اوج مصرف برق، تغییر ساعت تابستانی و زمستانی را دوباره برقرار کرد. این روند تا سال ۱۳۸۴ ادامه یافت، اما در آن سال دولت اعلام کرد تغییر ساعت متوقف میشود. این تصمیم تا دو سال اجرا شد، اما در نهایت نمایندگان مجلس در مصوبهای دولت را مکلف به اجرای ساعت تابستانی کردند.
دو سال پیش، نمایندهای از مجلس ایران با ارائه طرحی درخواست لغو تغییر ساعت را به دلیل تأثیر کم آن در مصرف انرژی و اختلالات رفتاری در روزهای نخست اجرای آن ارائه داد. در نهایت، این طرح پس از اصلاحات شورای نگهبان در اردیبهشت سال گذشته با ۱۵۱ رأی موافق، ۴۸ رأی مخالف و ۶ رأی ممتنع از ۲۲۵ نماینده حاضر در مجلس به تصویب رسید.
مطالعات جدید نشان دادهاند تغییرات فصلی ساعت میتواند بر سلامت روان و خواب افراد تأثیر منفی بگذارد. به گفته «AMERICAN ACADEMY OF SLEEP MEDICINE» تغییر ناگهانی در زمانبندی خواب میتواند به اختلال در ریتم شبانهروزی بدن منجر شود. این تغییرات به ویژه برای افرادی که مستعد مشکلات خواب هستند، میتواند عوارضی چون خستگی مفرط، کاهش تمرکز و حتی افزایش خطر حوادث رانندگی و حوادث شغلی به همراه داشته باشد. علاوه بر این، تحقیقات نشان دادهاند با تغییر ساعت بهویژه در بهار، نرخ سکتههای قلبی به دلیل استرس و اختلال در خواب افزایش مییابد.
تإثیر بر بهرهوری
تغییر ساعت علاوه بر تأثیرات فیزیولوژیکی، هزینههای اقتصادی نیز به همراه دارد. مطالعاتی که در کشورهای اروپایی و آمریکا صورت گرفته، نشان میدهد تغییر ساعت منجر به افت کوتاهمدت بهرهوری در کار میشود، زیرا افراد به زمان بیشتری برای تطبیق با تغییر نیاز دارند. این مسئله، به ویژه در مشاغلی که نیاز به دقت بالا دارند، مشکلاتی ایجاد کرده و باعث کاهش بهرهوری و افزایش خطاها میشود. به گزارش «NATIONAL BUREAU OF ECONOMIC RESEARCH»، تغییر ساعت تنها در آمریکا به زیان اقتصادی حدود ۴۳۴ میلیون دلار در سال منجر میشود.
یکی از گروههایی که تغییر ساعت به آنها آسیب بیشتری وارد میکند، کودکان و نوجوانان هستند. پژوهشی در «JOURNAL OF BIOLOGICAL RHYTHMS» نشان داده کودکان و نوجوانان به دلیل نیاز بیشتر به خواب، نسبت به تغییر ساعت حساستر هستند و با مشکلاتی چون خستگی مفرط و کاهش کارایی در مدرسه روبرو میشوند. این موضوع در کشورهای اسکاندیناوی که ساعات روشنایی روز بهشدت متغیر است، بارها مورد تحقیق قرار گرفته و نتایج نشان میدهد کودکان در این شرایط به مشکلاتی در تمرکز و یادگیری برمیخورند.
امروزه برخی کشورها که با چالشهای تغییر ساعت مواجه شدهاند، به دنبال راهکارهای جایگزین برای صرفهجویی در مصرف انرژی هستند. یکی از این پیشنهادات، بهینهسازی سیستمهای روشنایی و کاهش مصرف انرژی در زمان اوج مصرف است. کشورهایی مانند آلمان و هلند به استفاده گستردهتر از سیستمهای هوشمند کنترل روشنایی و برنامههای زمانبندیشده مصرف انرژی روی آوردهاند که بدون نیاز به تغییر ساعت رسمی، میتواند به کاهش مصرف انرژی کمک کند. در ایران نیز، برخی متخصصان انرژی پیشنهاد دادهاند به جای تغییر ساعت رسمی، بر بهبود زیرساختهای انرژی متمرکز شوند. استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر مانند خورشیدی و بادی و همچنین افزایش بهرهوری سیستمهای گرمایشی و سرمایشی میتواند بدون تغییر ساعت رسمی، موجب صرفهجویی انرژی شود.