موسیقی ایران در زمان پارت‌ها چگونه به ارمنستان رفت؟

پس از مرگ اسکندر، وحدت امپراطوری سلوکی ایران در هم شکست و سلوکیان جانشین ضعیف اسکندر، توسط پارتها (اشکانیان) از پای درآمدند.
پارتها دسته ای از آرین ها بودند که در خراسان سکنی داشتند و به پارت (قوم پرتره) یا پارتیا معروف بودند. پارتها که از قبایل جنگجو و تیرانداز آریایی بودند از بخشهای خاوری ایران قیام کردند و یوغ استیلای یونانی را واژگون نمودند.اشک و جانشینان او به تدریج تمام ایران را فتح کردند و به اشکانیان مشهور گشتند.
زبان اشکانیان پهلوی (فارسی میانه ) بود و خطی که این زبان با آن نوشته می شد (آرامی) نام داشت.
دین ایرانیان در عصر اشکانی علاوه بر زرتشت،مهرپرستی یا میترائیسم بود که از زمان آریایی ها در بین ایرانیان رواج داشت.
دو معبد آناهیتا یکی در کنگاور و دیگری در استخر فارس از معابد مشهور زرتشتیان این دوره می باشند.
( موسیقی در زمان اشکانیان )
سند مهمی که نشان می دهد در دوران اشکانیان آموزش نوای خوش یکی از مواد آموزشی دبیرستان های ایرانی محسوب می شده است، کارنامه اردشیر بابکان است.که به وقایع پایان دوره اشکانیان نیز می پردازد.
نقوش رامشگران روی دیوارها موضوعات عمده نقاشی این دوره است.برخی از سلاطین این عصر به این علت که دوستدار یونانیان بودند، از تمدن هلنی مایه گرفته اند و هنر ایرانی در دربار آن ها تقریبا راهی نداشت، به طوری که در این دوره نمایش های یونانی در دربار به نمایش گذاشته می شد.
پلو تارخ ( مورخ یونانی – 46 – 120 میلادی) درباره جشنی که در دربار اشکانی برگزار شده بود چنین نوشته است: در این جشن با شکوه برای سرگرمی شاه و میهمانان، خنیاگران مشغول خواندن سرودها و تصنیف ها و اجرا کردن نمایشهایی به زبان یونانی بودند. تاثیرگذاری فرهنگ یونانی در فرهنگ ایرانی موجب محو و نابودی فرهنگ ایرانی نگردید در حقیقت ترانه ها و سرودهای یونانی به موازات ترانه ها و موسیقی ایرانی رواج یافت.
هنرهای دوره اول اشکانی بیشتر متاثر از یونان و هنر نیمه دوم بیشتر تاثیرپذیر از هنر روم است.
در زمان حکومت مهرداد اول که یکی از پادشاهان پر اقتدار اشکانی بود، متصرفات ایران از سوی خاور تا منطقه باختر (بلخ) پیش رفت و در زمان او حدود نیم قرن، بین ایران و روم صلح برقرار گردید و رابطه فرهنگی از طریق جاده ابریشم بین ایران و چین (درزمان حکومت ها) رونق یافت و تاثیر و نفوذ موسیقی ایران به این کشور کشانده شد و بین دو کشور ارتباط معنوی فراهم گردید.
قدح تزئین شده، یکی از آثار به جای مانده دوره پارتها است که در نسا یافت گردید و روی آن دو موسیقیدان پارتی یکی در حال نواختن لیر و دیگری دونای همراه مردی که در حال بردن گوسفند است نشان داده می شود.
سنت کهن خنیاگری در عصر پارتها همواره متداول بوده است. گوسان به زبان پهلوی هم برای نوازندگان به کار رفته است و هم آواز خوانان که در دوره پارتها به خنیاگران ( خوانندگان – نوازندگان ) اطلاق می شده است.
فعالیت گوسان ها بسیار گسترده بوده است. آن ها در حفظ و نگهداری سنت ملی ایران نقش بسیار مهمی ایفا می کردند به طوری که مفسر زمان خود و ضابط دست آورده های عصر باستان به شمار می رفتند.
بارزترین داستان عصر پارتیها منظومه زیبای ویس ورامین است که به زبان پهلوی نوشته شده است. این داستان اواسط قرن پنجم هجری توسط فخرالدین اسعد گرگانی مستقیما از پهلوی به شعر پارسی ( فارسی دری) ترجمه شده و به صورت منظومه درآمده است.مری بویس معتقد است: موسیقی ایران در زمان پارتها توسط گوسان ها به ارمنستان رفته ولی چون آن ها از حمایت کتابت بی بهره بودند، ما تاثیر موسیقی ایران را در ارمنستان از عصر ساسانی می پنداریم. مری بویس تحت عنوان گوسانِ پارتی می نویسد: به سرزمین های مجاور، ارمنستان، روی می آوریم که غنی ترین اطلاعات را تاسیس می کند. با توجه به نفوذ فرهنگی بسیار پر توان پارتی ها در ارمنستان، می توانیم به گونه ای منطقی فرض کنیم که گوسان پارتی ها به هنر و نیز بر نام همتای ارمنی خود اثر گذاشته است.
در کتاب تمدن ساسانی تحت عنوان موسیقی ایران در زمان ساسانی آمده است: موسیقی ارمنستان داخل شده از جمله یک سلسله از پرده های موسیقی ارمنی را (خسرو آئین) می گویند که چنین حدس زده اند از نام خسرو پرویز گرفته شده باشد و نیز نوشته اند خسرو پرویز رامشگری داشته به نام سرکیس هوروم که گویا ارمنی بوده است.لازم به ذکر است بدانیم که مکان و زیستگاه اصلی پارتیان باختر ایران بوده است ( یعنی از دامغان تا ارمنستان قدیم و از رود ارس تا خوزستان) و از این نظر چه بسا که موسیقی ارمنستان متاثر از موسیقی ایران آن عصر بوده است.در آثار باستانی به دست آمده از شوش، دو تندیسه سفالین از دو خنیاگر دوران اشکانی یافت شده که در دست یکی تنبور و در دست دیگری بربط است که در حال نواختن هستند. این تندیسه ها نشان می دهند که در زمان اشکانیان دو ساز بربط و تنبور شناخته شده و به عنوان یک ابزار موسیقی به کار گرفته می شود.
گفتنی است: مجسمه سفالی کشف شده تنبور نواز در شوش متعلق به 1500 ق.م می باشد.